Groot lied-boeck

XLVI

I: 180-182

Min of meer moraliserend lied in direkte rede, waarin een meisje de schaamte ervan beschuldigt haar gescheiden te houden van haar minnaar. De stijl heeft talrijke rederijkerstrekken.

Beginregel: Waerom sijt ghy, o wreede schaemt!

Vindplaatsen: Groot Lied-Boeck 1622: 64; Kalff 1890: 302-303; Knuttel 1929: 94.95; Van Rijnbach 1944: 99-100.

Bij dit gedicht ontbreekt de gebruikelijke aanduiding Liedt, Liedeken of Nieuw Liedt. Het is niet het enige; dezelfde situatie doet zich voor bij de liederen LXXIII en LXXIV. De verklaring ligt op typografisch vlak: in al deze gevallen vult het lied met strofen zonder interlinie de pagina in twee kolommen zó compleet, dat er geen regel meer over kon schieten voor een titel.

Omvang: 56 verzen, zeven strofen van 8 regels.

Versvorm: overwegend jambisch metrum met vier heffingen in vs. 1, 3, 5 en 6; drie in vs. 2, 4 en 8; twee in vs. 7.

Rijmschema: a b a b c d d c; de rijmen d zijn dubbelrijmen. Een opmerkelijk kunststukje van rijmtechniek vertoont de laatste strofe: de rijmen a en c zijn identiek, terwijl rijm b bovendien terugkeert in dubbelrijm d als eerste helft daarvan en rijm d als tweede helft.

Melodie: Matter 1979, blz. 94-95.

2 tegen: Ofschoon medezijn wel in het WNT is opgenomen (zie de aant. bij lied XXXVI vs. 28) is dat met tegenzijn niet het geval, ook niet bij de lange reeks van samenstellingen. In WNT XVI kolom 1256 wordt echter wel vermeld: iemand tegen zijn: ‘Ongunstig, schadelijk, nadeelig. Verbonden met een datiefobject.’

9 verandert: In de zinsstructuur is my meew. vw., ghelaat onderwerp en Couleur lijd. vw., dus: mijn gelaat verandert z'n kleur.

14 bloot: Dit woord kan in moderne spelling zowel bloot als blood zijn. In het eerste geval is de bet.: duidelijk, openlijk, klaar (WNT II, kolom 2921; met de opmerking: ‘soms was bloot een rijmwoord zonder veel beteekenis’), in het andere geval: schuchter, bedeesd, verlegen (Idem, kolom 2917). Van Rijnbach 1944 kiest voor de spelling blood, maar in feite is er geen keuze mogelijk, en misschien heeft de dichter de dubbelzinnigheid zelfs wel bedoeld.

[p. 278]

18 dieflijck: Volgens WNT III, tweede stuk, kolom 2523, loopt de bet. uiteen van: op slinkse, steelse wijze, tot: op gemene, schurkachtige wijze. In dit vs. ligt het accent op de oorspr. bet.: als een dief die mij het bezit van iets kostbaars ontneemt.

23 D'absency spaart: Als direkte tegenstelling tot sijn presency is D'absency hier de afwezigheid van de minnaar; spaart heeft de bet. van niet opmaken, bewaren, zodat het nog beschikbaar is. De interpretatie wordt dus: Houd de áfwezigheid van de geliefde maar in petto voor iemand die u verdriet. Aangezien dit tegen de schaamte wordt gezegd, betekent dit laatste: iemand die u leed doet daar zij géen schaamtegevoel kent.

26 Ick wouw op u niet passen: dan zou ik met u geen rekening houden.

27 mommen sonder schant: gemaskerd gaan zonder dat men er schande van spreekt. Bredero doelt hier wel op Italiaanse toestanden, speciaal in Venetië, waar het dragen van maskers een grote rol speelde in de gecultiveerde, erotisch-geladen omgang, en niet enkel van ongehuwde personen.

32 dus int root: Dit kan moeilijk op iets anders slaan dan op de blos, maar al is de schaamte daar de oorzaak van, deze blos bevindt zich op de wangen van de gelieven. De personificatie van de schaamte als Heer maakt deze verhoudingen enigszins verward.

37 Gaen woen en doen de goen, ghewelt: Meer nog dan door het binnenrijm als zodanig wordt dit vs. gekenmerkt door de reeks oe-klanken, een suggestieve nabootsing van angstaanjagend nachtelijk geroep. De meervoudige persoonsvorm (Gaen) bij een collectivum (gheboeft) is niet ongewoon.

54 t'Wellick noch meerder pooghen doet: hetgeen de mens dwingt nog meer op het gebied van de liefde te bereiken.

56 Hebt met myn schaemte vroet: Aangezien van vs. 1 af de schaamte wordt toegesproken, en ook Princen (vs. 49) wel op de gepersonifieerde schaamte kan slaan, ligt het voor de hand schaemte in vs. 56 eveneens als vocatief te beschouwen, waarop Hebt als geb. wijs dan betrekking heeft. Dan moet myn pers. vnw. zijn; dus: Heb mededogen met mij, o schaamte. Misschien doet men daarom beter, vroet op te vatten als bijw. bep. De vzn. 55-56 kunnen dan worden vertaald als volgt: Heb wijselijk met mij een gewenst medelijden, o schaamte. (+)