Groot lied-boeck

XVI Van Dieuwertjes Vryer

I: 88-89

Verhalend, of liever beschrijvend, boertig lied over de bijzonder lelijke maar wel heel rijke vrijer van Dieuwer.

Beginregel: Dieuwer is verlieft (by get)

Vindplaatsen: Geestigh Liedt-Boecxken 1621: 54-58; Groot Lied-boeck 1622: 20-21; Liedt-boeck 1644: 8; Liedt-boeck 1677: 9; Kalff 1890: 244-245; Knuttel 1929: 144-145; Van Rijnbach 1944: 53-55.

Omvang: 60 verzen, twaalf strofen van 5 regels.

Versvorm: vierheffingsmetrum in de vzn. 1, 3 en 4; drieheffingsmetrum in de vzn. 2 en 5, overwegend jambisch.

Rijmschema: a b a a b.

Melodie: Matter 1979, blz. 41.

[p. 225]

Varianten
Groot Lied-boeck 1622	Geestigh LB. 1621	Liedt-boeck 1644
5 en kreup'le	en kreup'le	een kreup'le
26 een	ien	ien
27 Robynen	Robyneu	robijnen
34 hayrtjes	hayrtje	hayrtjes
37 Trompetters	Trompetters	Trompetterts
38 starck	strack	strack
39 een	ien	ien
57 biestigh	beestich	beestigh
60 giestigh	gheestich	geestigh

5 Ghelijck en kreup'le Snijer: Kleermakers gingen vanwege hun ambacht door voor slappe, zwakke mannen, en bovendien had de manier waarop ze met hun benen gekruist op de naaitafel zaten, tot gevolg dat ze soms wat stuntelig liepen; zie vs. 4.

18 so rongt, wijnt-hongts gewijs: Een windhond heeft geen ronde maar een spitse snuit. Het woord rongt moet dus ironisch zijn gebruikt.

23 Gien schilder souwt soo maken: Kennelijk zinspeelt Bredero hier op het klassieke schoonheidsideaal dat de schilders voor ogen stond ook bij hun portretkunst, al kondigde het onverbloemde hollandse realisme zich in het eerste kwart van de 17de eeuw al duidelijk aan.

28 Heyntje Peus: bijnaam van de duivel, ook wel Heintje Peuzel. Volgens WNT XII, kolom 1454, is de oorsprong van Peus of Peuzel in dit verband onzeker, al kan er verband zijn met peuzelen, opeten, met zinspeling op de dood als alverslinder.

35 en Ys-langs honckje: Eeuwenlang heeft er op IJsland een ras van kleine honden bestaan, 30 à 40 cm hoog en met spitse oortjes, verwant aan de skandinavische Elkhonden. Ofschoon het buiten IJsland weinig voorkwam, moet Bredero het hebben gekend en als parmantig beschouwd. Zie Harry Glover: A Standard Guide to Pure-Bred Dogs (London 1977).

36 veur al niet swack: bepaald niet (dus het tegendeel van) slap, dun; ergo sterk geprononceerd (B.)

40 Wel ionghe nickers vanghen: Voor deze uitdrukking, die ook te vinden is in de Klucht vande Koe, vs. 150 en die door Hooft (later) in een brief wordt gebruikt, zegt WNT IX, kolom 2013: ‘aanduiding van menschen die er onguur uitzien, en waarmede men ‘kleine kinderen naar bed zou kunnen jagen’’. Maar vanwaar deze uitdrukking komt en hoe het vanghen moet worden verklaard, blijft duister. Misschien moet men uitgaan van de opvatting dat men gelijken met gelijken vangt, vinken met lokvinken, andere vogels eveneens met lokvogels, dus eventueel jonge duiveltjes met een oude duivel. Het kan ook zijn dat elk

[p. 226]

vangen vergemakkelijkt wordt, als de slachtoffers zijn verstijfd van de schrik.

43 Men souwer klauwen op of slaen: Van Rijnbach 1944 geeft als verklaring: ‘Kootbeentjes van koeien of andere hoefdieren wegslaan (kinderspel)’; maar al bestond er een klauwspel (vgl. WNT VII, tweede stuk, kolom 3581), het is niet duidelijk hoe men dat bij dit vs. te pas kan brengen. Ook de verklaring van Buitendijk 1979: ‘Men zou er zijn vingers op afvegen’ heeft geen zin. Men zal klauw hier moeten opvatten als een haak-, vork- of gaffelvormig stuk gereedschap (WNT VII, tweede stuk, kolom 3575-3578), en of slaen, afslaan, als het smeden van zo'n voorwerp op een passend aambeeld. De kin van Dieuwers vrijer is dus vanwege z'n vorm uitermate geschikt om er ijzeren haken op te smeden; maar wie dat echt wil doen, moet eerst wel de vele puisten plat slaan.

51 hy het mar ien gebreck: Na de voorafgegane opsomming van kwalijke uiterlijkheden die echter ironisch gepresenteerd wordt als de beschrijving van ‘zijn volmaeckte leen’ (vs. 13), volgt nu de mededeling dat Dieuwers vrijer maar éen gebrek heeft - en wat voor éen! Men kan zich afvragen of Bredero mogelijk hier een soort samenvatting bedoelt, iets als een variant op de uitdrukking: hij is éen gebrek, hij is éen en al gebrek; vgl. WNT III, tweede stuk, kolom 3807.

59 genegen tot sen goet: verliefd op wat hij aan goederen bezit, op zijn rijkdom. Maar sen goet kan tegelijk betekenen: dat wat hij aan goeds bezit, het goede in hem, zijn deugden; zie WNT V, kolom 326. Alleen door déze betekenis wordt de ironische woordspeling in de slotregel mogelijk.