Groot lied-boeck

[p. 217]

XII Van gierighe Gerrit, en Modde van Gompen

I: 78-80

Verhalend boertig gedicht over de vrijage van twee foeilelijke personages. De tekst blijft vrijwel beperkt tot de beschrijving van hun uiterlijk.

Beginregel: De Gierige Gerrit, die lebbige dief,

Vindplaatsen: Geestigh Liedt-Boecxken 1621: 37-42; Groot Lied-boeck 1622: 16-17: Liedt-boeck 1644: 5; Liedt-boeck 1677: 5-6; Kalff 1890: 237-239; Knuttel 1929: 136-137; Van Rijnbach 1944: 49-50.

Omvang: 62 verzen, eigenlijk tien strofen van elk 7 regels, maar elke strofe bevat drie regels die enkel uit herhalingen bestaan en in de druk maar ten dele zijn aangeduid: vs. 3 is identiek aan vs. 2, en de vzn. 6 en 7 zijn identiek aan vs. 5. In 1622 werden enkel de eerste en de laatste strofe in volle omvang afgedrukt, bij de tussenliggende strofen is de dubbele herhaling in de vzn. 5-7 tot éen gedeeltelijke beperkt, plus etc.

Versvorm: vierheffingsmetrum, overwegend jambisch, in de vzn. 1 en 4; drieheffingsmetrum, strikt jambisch, in de vzn. 2-3 en 5-7. Vs. 38 wijkt ritmisch sterk af.

Rijmschema: a b b a b b b.

Melodie: Matter 1979, blz. 70, 71.

Varianten
Groot Lied-boeck 1622	Geestigh Liedt-Boecxken 1621
45 corts	kors
50 anxstelijck	anxstelijcke
56 een	ien
59 die	de

4 Modde van Gompen: In de 17de eeuw word Modde gebruikt als scheldwoord voor een vuil, lomp en onhandig vrouwmens, en voor een hoer; de herkomst is niet bekend; zie WNT IX, kolom 894. Ook de evenmin verklaarbare naam Modde van Gompen komt voor in oneervolle zin: een slons. De voorbeelden in het WNT zijn alle ontleend aan teksten uit de 17de en de 18de eeuw. Bij Bredero vindt men een gelijknamige figuur in éen scène van Stommen Ridder, aan het eind van het vierde bedrijf (vs. 1930-1969).

9 Niet muysvael: Het is opmerkelijk hoeveel kleuraanduidingen door Bredero gebruikt worden bij het portretteren van zijn personages; zie de vzn. 9, 11, 12, 14, 15, 20, 38 en 39; in sommige versregels zijn er zelfs twee, en bovendien wordt het totale aantal nog vermeerderd, althans versterkt, doordat ze staan in regels die herhaald worden.

12 inde grongt: Behalve de gewoon geworden figuurlijke betekenis: ‘eigenlijk, in wezen’ (WNT V, kolom 961-63), is in dit geval ook de letterlijke betekenis

[p. 218]

mogelijk, om niet te zeggen waarschijnlijk; in de diepte, in de diepere lagen van het vel.

24 En trotsche Troyen: Dit zinsdeel kan worden opgevat als een tweede lijdend vw. bij sietmen (vs. 23), maar ook als bijv. bepaling, met samentrekking van 't leger van. In dit laatste geval ziet men dus zowel het leger van de Grieken als dat van Troje. Maar de andere opvatting verdient verre de voorkeur: men ziet het leger van de Grieken en men ziet (daarachter) de trotse stad Troje, een heel klassiek historiestuk dus op de geverfde wangen van dit wijf.

47 Na dat hy schoon was uyt eruyt: Haaruitval is een symptoom van syfilis, in het tweede stadium, circa acht weken na het begin van de ziekte. (Zie WP⁷, deel 18, blz. 190).

50 Hy is soo anxstelijck moy: In metrisch opzicht wijkt dit vs. enigszins af doordat er in de derde jambe een onbeklemtoonde lettergreep ontbreekt. De variant uit 1621: anxstelijcke verdient mede de voorkeur omdat bijwoordelijke vormen op -e meer tot de volkstaal behoren.