Groot lied-boeck

XI Twee-spraeck Vande Moeder en de Dochter

I: 76-77

Boertig gedicht in dialoogvorm, waarin een meisje uiting geeft aan haar liefde voor de eenvoudige Eelhart en zich spottend verzet tegen de rijke vrijer Warrenar die haar door de moeder wordt aangeprezen om zijn geld.

Beginregel: Eel-hart, Moertjen, heb ick lief,

Vindplaatsen: Geestigh Liedt-Boecxken 1621: 33-37; Groot Lied-boeck 1622: 15-16; Liedt-boeck 1677: 17-18; Kalff 1890: 236-237; Knuttel 1929: 134-135; Van Rijnbach 1944: 48-49.

Omvang: 48 verzen, acht strofen van 6 regels.

Versvorm: vierheffingsmetrum, voornamelijk trocheïsch.

Rijmschema: a b a b c c; de vzn. 5-6 van de eerste, tweede en vierde strofe, door de moeder gezegd, zijn steeds eender; de daarvan verschillende verzen 5-6 van de derde, vijfde, zesde en zevende strofe, door de dochter gezegd, zijn onderling ook steeds eender. De vzn. 5-6 van de achtste strofe, door de dochter gezegd, wijken van beide andere refreinen af, al hebben ze het ‘moederlijke’ rijm van de strofen 1, 2 en 4.

Melodie: Matter 1979, blz. 52.

Varianten
Groot Lied-boeck 1622	Geestigh Liedt-Boecxken 1621
7 Moertie	Moertje
16 niemeer	niemer
22 moetie	moetje

1 Eel-hart: Ofschoon de naam Eelhart afkomstig is van Adelhardus (zie van der Schaar 1979, blz. 20), doet hij in dit lied eerder aan als een ‘sprekende naam’.

[p. 216]

Zo is het ook met Warre-nar (vs. 3) of War-nar (vs. 40, 47), al is in dit geval de verwantschap met Warner en Werner veel duidelijker. Daar de ontstaanstijd van dit lied onbekend is en er geen eerdere publikatie valt aan te wijzen dan 1621, blijft een eventuele relatie tot Hoofts Ware-nar (waarschijnlijk gespeeld 1616; eerste druk 1617) een open vraag.

3 die het en brief: zie voor deze uitdrukking (en ook vs. 46) de aantekeningen bij lied IX, vs. 41 en lied X, vs. 6.

19 Comt hy op myn camer weer: Kennelijk wordt hier gedoeld op het kweesten (zie WNT VIII, eerste stuk, kolom 746), een in Noordholland en ook elders lange tijd gebruikelijke vorm van vrijen, waarbij de jongeman het meisje 's avonds op haar kamer bezocht en vaak tot diep in de nacht bleef. Als zij intussen naar bed was gegaan, werd de vrijerij voortgezet, terwijl hij naast het bed zat of bovenop de dekens was gaan liggen. Zie Scheltema 1832, blz. 59-61; de Roever 1891, blz. 105-109. Wanneer, wat natuurlijk vaak het geval was, het meisje niet over een eigen kamer beschikte, vond het kweesten bij en in de bedstee plaats.

21 de Kay: De term keivoor mensen die men heel of half gek acht, (zie ook vs. 34) is in oudere taal heel gewoon; in WNT VII, eerste stuk, kolom 2044-51, staan talrijke voorbeelden ontleend aan zeer verschillende uitdrukkingen. In afwijking van het oude volksgeloof als zou er bij gekken een kei in de schedel rammelen (zie Tuinman 1720, blz. 271-272), meent WNT VII, kolom 2056-59, dat het woord kei in dit geval teruggaat op de naam Keye uit de Arthur-romans. Zie ook Coigneau 1980-82, blz. 425.

26 van de ballick vallen: namelijk door de openingen tussen de verschillende balken. De zegswijze betekent: ‘de beide gevallen staan zóózeer gelijk dat ik mij niets onaangenaam wil getroosten voor een van beide’; zie WNT II, kolom 926.

48 Wangt hy is korsel, geck, en mal: Het feit dat de dochter hier afziet van haar eigen refrein (vs. 17-18; 29-30; 35-36; 41-42) en tot slot overgaat op het rijm van haar moeder, betekent niet dat zij nu van standpunt verandert; integendeel: de moeder wordt nu definitief met haar eigen wapen verslagen.