Enkele reis Paramaribo. Terug in Suriname

Tolerantiestage

‘Hé Javaan, zetje auto daar,’ riep de creoolse garagehouder op commandotoon. De enige aanwezige Javaan bij de garage verplaatste zonder mokken zijn auto. Ik was er voor het laten aanbrengen van nieuwe achterlichten. Een Hindoestaanse vriend, die mij erheen had gebracht, voerde voor mij het woord. ‘Want als ze aan je accent horen dat je uit Nederland komt, betaal je dubbel,’ had hij gezegd.

Ondanks mijn zwijgzaamheid viel de prijs hem naderhand toch tegen. Ook vond hij het laswerk ‘slordig’ uitgevoerd. Thuis aangekomen vroeg hij zijn neef om een oordeel. ‘Wat, heb je hiervoor tienduizend gulden moeten betalen?’ reageerde deze. ‘A blaka man slordig,’ - die zwarte is slordig - zei hij over de lasser. Mijn creoolse uiterlijk vormde voor hem geen belemmering zich zo uit te drukken.

Zo gaat het toe in het multiraciale Suriname. Stel je voor dat een rasechte Mokumer in Amsterdam roept: ‘Hé Turk, stal je auto effe ergens anders.’ Dan valt er geheid een doodse stilte. In Suriname niet, omdat het hier vrijwel nooit denigrerend bedoeld is als iemand je aanspreekt door te refereren aan je afkomst. Dus roept het meestal ook geen negatieve reacties op.

Van de week redigeerde ik een artikel van een collega. Het ging over de perikelen rond de inheemse grondrechten. De indianen zijn het beu steeds te moeten inschikken,

[p. 138]

‘sinds de komst van Columbus’. Hun grootste grief betreft de uitgifte van concessies aan houtkapmaatschappijen en gouddelvers, waardoor zij nog steeds jachtgebieden en landbouwgronden moeten inleveren. Maar ook de eigenaren van vakantiehuizen in de badplaats Albina aan de Marowijnerivier wekken irritaties op.

Zij zouden op ‘slinkse wijze’ percelen hebben ingepikt, waardoor indiaanse bewoners niet meer naar de rivier kunnen om zich te baden. Uit protest belemmeren de indianen het herbouwen van vakantiehuizen in Albina, dat tijdens de binnenlandse oorlog tussen het Jungle Commando van Ronnie Brunswijk en het Nationaal Leger werd verwoest. Reden voor een van de eigenaren om naar de kortgedingrechter te stappen. ‘Die Chinees mag duizend keer winnen, maar hij komt hier nooit te wonen,’ laten de indianen alvast weten.

Aangezien ook hier de betiteling ‘die Chinees’ niet onvriendelijk bedoeld was, heb ik die gehandhaafd. De Chinese eigenaar wees op zijn beurt de beschuldigingen dat hij de grond op oneigenlijke wijze had bemachtigd, van de hand met: ‘Indianenverhalen.’ De collega vertelde me dat de geïnterviewde het niet eens zei om leuk te willen doen. ‘U noemt het dus indianenverhalen?’ had hij hem nog nadrukkelijk gevraagd.

‘Ja,’ had de man - de humor ontging hem nog steeds - geantwoord, eraan toevoegend: ‘En die indianen zijn lui. U moet naar die bosnegers gaan kijken, die werken zich tenminste omhoog en gaan studeren.’

In Suriname is het ook gewoon om vermeende eigenschappen van rassen te noemen, zowel in positieve als in negatieve zin. Dit gebeurt vaak naar aanleiding van de meest onverwachte gebeurtenissen. ‘Javaanse vrouwen bevallen snel,’ wist een kraamvrouw mij te vertellen.

Het scheelde niet veel of ik zou vorige week donderdagochtend niets vermoedend naar de bank zijn gegaan. Maar toevallig vertelde ik de avond ervoor een vriend over

[p. 139]

mijn plannen. ‘Nou, dan ben je de enige,’ had hij spottend opgemerkt, waardoor ik begreep dat mij iets was ontgaan. ‘Morgen is het Aid el-fitr - de afsluiting van de ramadan - en dan is iedereen vrij,’ bracht hij me op de hoogte.

De volgende dag hing er zowaar een zondagse sfeer. Ik was de enige die zijn vuilnis buiten had gezet. Later in de middag belde een collega op die vroeg of ik mee wilde naar een bodo. Bodo? ‘Zo noemen de Javanen de viering van het einde van de ramadan,’ legde hij uit. Kort daarna werd ik gastvrij onthaald door een Javaanse familie. Er was volop eten en drinken. Ik leerde dat je iedereen begroet met: ‘Aid Mubarak.’

Tegen middernacht trokken we voor een groots feest naar Lelydorp. Bewoners hadden voor hun erf rekken met flessen uitgestald als geïmproviseerde olielampen. Door een haag van licht begaven we ons naar een grote feesttent. Een band speelde er een mengeling van Javaanse smartlappen, soul en raggae-muffin. Het was diep in de nacht toen ik onder de indruk van deze onverwachte vrije dag - waarop ik drie maaltijden en veel drankjes had genomen - mijn bed opzocht.

Ik heb in Amsterdam meer dan vijfentwintig jaar met Turken en Marokkanen samengewoond, toch wist ik alleen van horen zeggen dat de ramadan een vastenmaand is. Omdat het einde van de ramadan hier een nationale feestdag is, kwam ik iets dieper in de materie terecht. Waar Nederland nog een onbeholpen discussie voert over de invulling van de multiculturele samenleving, zijn in Suriname Hemelvaartsdag en Pinksteren allang ingeruild voor de islamitische Aid el-fitr en de hindoe-feestdag Holi Pagwa.

Christenen die vrij krijgen op Aid el-fitr. Geen wonder dat je elkaar etnisch kunt typeren zonder dat het beladen wordt. Met een andere remigrant besprak ik de volgende dag hoe Suriname op zijn manier de rest van de wereld ver vooruit is. We waren het roerend met elkaar eens dat Frits

[p. 140]

Bolkestein - die Suriname slechts kent als ‘roversnest’ - er goed aan zou doen langs te komen voor een ‘kortstondige tolerantiestage’.

7 februari 1998