Enkele reis Paramaribo. Terug in Suriname

Zelfcensuur uit lijfsbehoud

Ik dacht juist de eerste openlijke aanval van Bouterse en consorten zo'n beetje te boven te zijn. Maar vrijdagochtend krijg ik alweer een telefoontje van een collega, dat me terug bij af brengt.

‘Bouterse heeft gisteren tijdens de vergadering op Blauwgrond gezegd dat hij er persoonlijk voor zal zorgen dat jij het land wordt uitgesmeten,’ weet mijn collega me te melden. Bouterses juridisch adviseur Ramon de Freitas

[p. 123]

had uit mijn column voorgelezen. ‘Het gaat om de passage waarin je schrijft dat als je Bouterse wilt uitschakelen, je dat in je eentje zal moeten doen. Ik neem aan dat het uit zijn verband is gerukt, maar dan weet je het.’

Inderdaad uit de context gelicht, zou ik willen zeggen. Het betreft het citaat van oom Frans, die zei het niet zo slim te vinden dat samenzweerders gezamenlijk het plan hadden opgevat Bouterse te liquideren, omdat Bouterse zich goed had ‘ingegraven’ in de samenleving. Volksmenner De Freitas is wel zo slim geweest dat laatste weg te laten. Wat nu wordt overgebracht, is een liquidatiehandleiding van een journalist die het zogenaamd niet op Bouterse heeft.

Toen ik de bewuste passage tikte, heb ik een poos getwijfeld. Ik realiseerde me dat deze op de een of andere manier misbruikt zou kunnen worden. Maar hier zou zelfcensuur uit lijfsbehoud leiden tot het verzwijgen van de realiteit.

‘Je had niet verwacht dat het zo snel zou gaan, hè,’ informeert een bezorgde collega, doelend op mijn status van persona non grata. In het interview dat de Volkskrant met mij had voor ik remigreerde naar Suriname, verklaarde ik te willen bijdragen aan de nationale dialoog die het versplinterde Suriname broodnodig heeft. ‘Desnoods moet ik zelfcensuur toepassen,’ zei ik. Maar op deze manier valt er geen eer te behalen. Immers, een ndp-opvatting luidt: ‘Bouterse is Suriname.’

In die hoedanigheid wil hij nog altijd dicteren. Het weergeven van andere meningen en visies, wordt algauw opgevat als ‘anti-nationalistisch’ of ‘destabiliserend’. Laat staan dat je stelt dat hij het land regelrecht naar de filistijnen helpt. Toch heb ik wel degelijk zelfcensuur toegepast. Oom Frans gaf namelijk ook de ‘meest effectieve’ methode aan om Bouterse in je eentje uit te schakelen. Ik vond het te ver gaan dat letterlijk op te schrijven. Hier stelde ik voor mezelf de grens van de vrije meningsuiting, niet in de laat-

[p. 124]

ste plaats omdat ik menigmaal opmerkingen te horen krijg als: ‘Bouterse gaatje aan je ballen ophangen.’

's Middags luister ik naar een cassette met de uitspraken van de ‘adviseur van staat’. ‘We zullen Brave een van die dagen er uitsmijten. We hebben geen andere keus.’ Ook mompelt hij nog binnensmonds: ‘Als Brave zich bedreigd kan voelen, waarom ik dan niet.’ Vooral door het mompelen realiseer ik me dat het lekker ‘ingegraven’ zijn, Bouterse tevens kwetsbaar maakt. Het is natuurlijk nooit leuk als je kwetsbare plek, waarvan je je al terdege bewust bent, expliciet onder de aandacht wordt gebracht. Zeker als het iedere pajongwaaier tot een potentiële Brutus maakt. Dan voelt ingegraven zijn toch stukken minder knus.

Liet ik de eerste aanval min of meer over me heen komen, deze keer besluit ik een gang langs verschillende instellingen en collega's te maken om mijn bezorgdheid te uiten. Ik word geïnterviewd door De Ware Tijd. Het werkt heilzaam op mijn gemoedsrust. De Surinaamse Vereniging van Journalisten besteedt in een open brief aan Bouterse, waarin de aanvallen op de pers worden afgekeurd, ook een regel aan haar voornemen zich te beijveren voor mijn uitzetting. Als 's avonds op het televisiestation atv de open brief wordt voorgelezen, gevolgd door beelden en uitspraken van Bouterse, ebt het ongemakkelijke gevoel grotendeels weg.

De volgende dag lees ik mijn eigen reactie in de krant, waarbij ik onder meer stel dat een consequente Bouterse ook de kapper het land moet uitzetten ‘als deze hem een spiegel voorhoudt’. Ik heb mezelf volledig herwonnen en voel me geborgen in eigen land. Dat neemt niet weg dat ik die ochtend, op het punt een tweedaagse boottrip over de Surinamerivier te maken, via mijn mogelijk afgetapte telefoon tegenover vrienden volsta met: ‘Ik ben twee dagen buiten de stad.’

‘Heeft de tuinman van je buren altijd een walkie-talkie,’

[p. 125]

vraagt Joset, en ze wijst naar de straat. Ik meen van wel. Ook het lange snoeimes waarmee hij de stoeprand van grassprieten ontdoet, ziet er plotseling verdacht uit. Terwijl we voor het hek op de taxi wachten ontwijk ik 's mans blik. Als we instappen, kijkt de zowat tandeloze tuinman op en zegt hij op hartelijk toon: ‘Goedemorgen buurman.’ Wegrijdend lachen we om onze zelf gecreëerde, klassieke filmscène. Zo blijkt maar weer hoe belangrijk het is alert te zijn op iets waarvoor een collega me waarschuwde: ‘Die mannen proberen vooral in je hoofd te infiltreren. Als je dat toelaat ben je verloren.’

22 november 1997