Enkele reis Paramaribo. Terug in Suriname

[p. 105]

Spagaat tussen twee landen

Mijn opdracht voor de Nederlandse ambassade zit erop. In de afgelopen acht maanden heb ik eenentwintig jaar ontwikkelingssamenwerking tussen Nederland en Suriname uit de archieven naar boven gehaald. Wist ik aanvankelijk niet zo goed waar ik moest beginnen, op een gegeven moment wist ik niet meer waar ik het zoeken moest. Toen ik droomde dat ik bedolven raakte onder archiefmappen en het ambassadepersoneel me stond uit te kafferen vanwege de puinhoop, realiseerde ik me dat ik er zo snel mogelijk een einde aan moest breien. Achteraf bleek ik pas halverwege te zijn.

De ontwikkelingssamenwerking tussen Nederland en Suriname is ontaard in politieke gevoeligheid, waarbij vergelijkingen opgaan met de verstandhouding tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie ten tijde van het IJzeren Gordijn. ‘Wellicht dat u een spagaat tussen beide landen kan maken,’ hield men mij voor tijdens het eerste kennismakingsgesprek. Was het omdat ik vis noch vlees ben? Geboren in Suriname, getogen in Nederland.

De eerste dagen op de ambassade moest ik wel een beetje om mezelf lachen. Daar zat ik dan hoog en droog in een hypermodern gebouw met een computergestuurd aircosysteem neer te kijken op arme Surinamers, die op straat óf in de genadeloze zon smolten óf werden weggespoeld door een niet-aflatende tropische regenbui. Zo word je dus geen Surinamer. Maar ja, die spagaat moest toch ergens ingezet worden.

Vanwege de gevoeligheden mocht ik vooral geen evaluatierapport schrijven, maar ik moest een ‘verantwoording aan de Nederlandse belastingbetaler’ maken over de besteding van het ontwikkelingsgeld. Dat maakte de opdracht extra moeilijk. Met verbijstering las ik bijvoorbeeld hoe drieeënhalf miljard gulden koste wat het kost erdoorheen moest worden gejaagd. Maar mijn verbijstering

[p. 106]

moest ik voor mezelf houden, want het zou een kleurloze opsomming van feiten worden.

Zelf had ik weleens van de ‘verdragsmiddelen’ gehoord, maar waar de klepel precies hing, wist ik evenmin als het gros van het volk. Ik heb tal van confidentiële dossiers mogen inzien. Daarbij hoefde ik overigens geen enkele illusie te koesteren. ‘De echt vuurrode mappen krijg je toch nooit te zien,’ meldde de dame van het archief me al op de eerste dag.

Wat ik te lezen kreeg, was niettemin van een hoog vertrouwelijk gehalte. Het was ook een ideale kennismaking - weliswaar uit diplomatiek perspectief gezien - met een stukje historie van mijn geboorteland. Soms ook een bizarre gewaarwording: eenentwintig jaar aan emotieloze feiten van een voor het Surinaamse volk toch wel dramatische en trieste periode, trok aan mij voorbij: de onafhankelijkheid, de Commissie Ontwikkelingssamenwerking Nederland-Suriname (cons), die zich over de goedkeuring van projecten moest buigen, de militaire coup, de opschorting van de ontwikkelingshulp vanwege de decembermoorden, de noodhulp aan Oost-Suriname tijdens de binnenlandse oorlog, de sociaal-economische neergang, de hervatting van de hulp, het moeizaam opkrabbelen, de ‘telefooncoup’ en de tweede opschorting, het overleg met Nederland op Bonaire en het Raamverdrag.

De rollen van mannen als Frank Essed en Henk Arron kwamen op papier weer tot leven. Essed gold als ‘de grote ontwikkelingsdenker’ en leverde met zijn bijlage ‘De Mobilisatie van het Eigene’ een belangrijk aandeel in het Meerjarenontwikkelingsplan. Essed, later voorzitter van de Surinaamse sectie van de cons, pleitte voor de big push. Niks geen pinda's verbouwende keuterboeren of pottenbakkende vrouwtjes, maar miljoenenverslindende projecten die een ‘algeheel stuwend’ karakter zouden hebben.

De onafhankelijkheid had echter vooral een stuwende werking op de leegloop van het land richting Nederland.

[p. 107]

De grote ontwikkelingsdenker belandde uiteindelijk zes maanden in de kerkers nadat de militairen de boel hadden overgenomen. Jaren later kwam hij om het leven bij een verkeersongeluk. Na het bijwonen van een vergadering van zijn partij, de nps, werd hij bij het oversteken geschept door een auto en meters weggeslingerd. Ik vond dat vernederend: Essed verdiende hoe dan ook beter.

De omvangrijke hulp heeft niet de beoogde ontwikkeling gebracht. Integendeel zelfs, ze heeft verstikkend gewerkt op de productiviteit van Suriname en versterkend op het consumptieve patroon. Vorige week kreeg ik een stuk onder ogen van columnist Wilfred Lionarons van de in Nederland verschijnende Weekkrant Suriname.

Lionarons concludeert dat er in de laatste halve eeuw miljarden aan ontwikkelingshulp in Suriname zijn gepompt, terwijl het volk steeds armer is geworden. Hij stelt Suriname op één lijn met Tanzania, dat in de jaren zeventig een donors darling was, waardoor het land een aid addict - hulpverslaafde - werd in plaats van hoogontwikkeld. Ook Suriname, ‘de donors darling van Nederland’, is hulpverslaafd, meent Lionarons, die had besloten te stoppen met het steunen van stichtingen en organisaties die zich inzetten voor de armoedebestrijding in Suriname.

Ter afronding van mijn opdracht bezocht ik het oerprimitieve en armoedige dorp Gujaba in het binnenland om te zien hoe de distributie van pakketten verliep in het kader van het uit de verdragsmiddelen gefinancierde ‘sociaal vangnet’. De pakketten bevatten rijst, olie, meel, toiletpapier, zeep, tandpasta en schoonmaakmiddelen. Omdat hulpverslaafden steeds armer worden, werpt Lionarons de vraag op: ‘Is het daarom niet beter om geen enkele vorm van hulp aan Suriname te verlenen, zodat het Surinaamse volk de handen uit de mouwen gaat steken en desnoods in de modder gaat ploeteren om uit de armoede te klauteren?’

Het beeld van die halfnaakte vrouwen en naakte kinderen die hun hutten hadden verlaten en zich verdrongen bij

[p. 108]

het distributiepunt, deprimeerde mij. Ik had maar één gedachte: hier moet de bulldozer doorheen. Maar ja, wie betaalt zo'n ding?

4 oktober 1997