Enkele reis Paramaribo. Terug in Suriname

De school kwam uit de hemel vallen

Van grote hoogte gezien lijkt het dichte groene woud op een uitgestrekt broccoliveld, met rivieren die als dikke zilveren slangen erdoorheen kronkelen. Met zeventien man aan boord ronkt het tweemotorige vliegtuigje richting binnenland. We zijn op weg naar het dorp Semoisie, waar een schoolcomplex dat met Nederlands ontwikkelingsgeld is

[p. 79]

gerenoveerd, officieel wordt opgeleverd.

Vlak voor de landing tuurt de piloot naar links en naar rechts, op zoek naar de airstrip. Als hij die eenmaal goed in het vizier heeft, duiken we letterlijk het groen in. Vlak boven de boomtoppen besef je dat er geen overleven meer aan is als het misgaat. Nadat de banden met het nodige gebonk het hobbelveld raken, het vliegtuigje direct heeft afgeremd en niet ver van het einde van de toch wel korte landingsbaan tot stilstand is gekomen, is er alleen nog maar ontzag voor de piloot.

Even later schieten we niet minder sensationeel in een korjaal over het donkere maar schone water, omgeven door bomen die elkaar in hoogte aftroeven. Waar de term ‘oerwoudgeluid’ vandaan komt, is me een raadsel, want het woud is gehuld in een geheimzinnige stilte, die zelfs de buitenboordmotor niet echt kan doorbreken.

Zo glad als het water elders is, zo woest gaat het eraan toe bij de soela's - vrij platte maar beslist niet ongevaarlijke watervallen. Eenmaal bij zo'n val zet de bootman de buitenboordmotor op stationair en manoeuvreert hij de korjaal behoedzaam tussen de vervaarlijke rotsen door. Op het moment dat het water denkt de korjaal mee terug te kunnen sleuren, geeft de man tegengas, zodat we beheerst omhoogklimmen. Na de eerste soela is er meteen het besef dat ook dit leuk-bootje-varen een serieuze aangelegenheid is en de bootman oogst niet minder ontzag dan de piloot. De sterke stroming is zo voelbaar dat ik die zwaarder laat wegen dan de hete zon en toch maar mijn zwemvest aantrek.

De tocht over het water gaat voortdurend in een slinger. De koelaman, die zittend op de voorsteven van de korjaal als het ware de rivier leest, hoeft nauwelijks aanwijzingen te geven. ‘Deze jongens weten precies waar de rotsen liggen, net zoals jij en ik weten waar al die gaten in de wegen in Paramaribo zitten,’ hoor ik een man achter me uitleggen. We varen langs een wereld waar de tijd al eeuwen

[p. 80]

lijkt stil te staan. De dorpen bestaan uit hutten met een palmbladerendak en in de kleiwallen zijn traptreden uitgehakt. Vrouwen en kinderen wassen kleren, potten, pannen of zichzelf langs de rivier. De mensen schamen zich niet voor hun naaktheid, maar zwaaien vrolijk als we voorbijvaren.

In de verte is al te zien dat een horde kinderen en volwassenen ons op de hoge wal van Semoisie opwacht. Als we dichterbij zijn, stijgt er gezang op. Even lijkt het alsof het eiland zingt. ‘Wees welkom in Semoisie,’ klinkt het in langgerekte tonen. Nu pas besef ik, lichtelijk bezwaard, in welke setting ik me bevind. De goede buitenwereld is ontwikkeling komen brengen. Als de fotograaf zijn werk begint te doen, neemt het bezwaarde gevoel in mij nog grotere vormen aan.

Via een gammele houten trap klimmen we steil omhoog. Boven schudden we de handen van de dorpskapiteins, die komisch gekleed zijn: lichtbruine officierspet, druk bedrukt t-shirt over een kraaghemd, lakschoenen en in de hand een wandelstaf met koperen ornament. Voor mij een waarlijke parodie op de westerse lifestyle, voor hen een uiting van status en gezag.

De meute begeeft zich naar het frisgeverfde schoolcomplex. ‘Je had dit moeten zien, het zag er vreselijk uit,’ zegt de directrice van de stichting die het project heeft beheerd en uitgevoerd. Na het hijsen van de vlag en het zingen van het volkslied stroomt het klaslokaal vol, waar de ceremonie zal plaatsvinden. De dorpsbewoners en de kinderen gaan achterin staan, de gasten en de kapiteins krijgen een stoel. Alhoewel de blanke pater reeds bij het vertrek aan me was voorgesteld als de ‘geestelijke van het gebied’, is hij door z'n alledaagse kloffie en ingetogenheid mij niet meer opgevallen. Als hij een wit gewaad heeft aangetrokken, zie ik zichtbaar meer leven in hem stromen en is kennelijk zijn beurt gekomen ons in een bepaalde vaart mee te nemen.

Pater Toon schakelt moeiteloos over in een vloeiende

[p. 81]

mengeling van Saramakaans en Surinaams. Zijn timbre is zo warm dat als je je ogen dichtdoet en weer opent, er nog steeds een Surinamer staat te praten. Vooral als hij God verzoekt de boze geesten te verdrijven opdat kinderen met plezier naar school mogen komen. Het Nederlands komt er weer aan te pas als hij het water wijdt, dat in een emmer op het bureau staat.

Na de gebedsdienst overhandigt de stichtingsdirectrice de sleutel van een gereedschapskist aan het schoolhoofd. ‘Belangrijk is dat wat nu zichtbaar is, na twaalf jaar nog zichtbaar is,’ zegt ze tegen hem. ‘Jullie moeten niet wachten totdat mensen uit de stad komen of uit bakra-kondre. Jullie moeten het zelf doen.’ Dan breekt er een langdradig ritueel van speeches aan dat typerend is voor het kleine Suriname, dat uit allerlei clubjes bestaat die elk hun zegje willen doen. De voorzitter van het rooms-katholiek onderwijs, omdat het een katholieke school is. Een afgevaardigde van het ministerie van Onderwijs, omdat het een school betreft. Na hem volgt een afgevaardigde van het ministerie van Planning en Ontwikkelingssamenwerking. ‘Helaas is de minister verhinderd,’ openen beide heren hun speech, waarmee ze de dorpelingen toch enigszins voor achterlijk houden. Pater Toon neemt het woord als ‘afgevaardigde van het rooms-katholieke bisdom’ en zegt ongezouten in het Saramakaans-Surinaams: ‘De subsidie die we krijgen is geen lachertje maar een schande. Ik smeek de overheid er een ander beleid op na te houden anders wordt al het onderwijs dat wij ooit met miljoenen hebben opgebouwd, totaal afgebroken.’

Een komische noot levert het schoolhoofd. Hij vindt kennelijk het sierlijk geschreven ‘Hartelijk dank’ op het nieuwe schoolbord voldoende en somt een waslijst met andere wensen op. Zo wil hij nog een bureau, gordijnen voor de school en een buitenboordmotor.

De directrice van de beheerstichting kijkt verontwaardigd. ‘Van bedelen kan niemand leven, en dat ga ik hem

[p. 82]

zeggen ook,’ fluistert ze ons toe. Als iedere spreker aan de beurt is geweest - inclusief de sectorspecialist Onderwijs van de Nederlandse ambassade - en de arme kinderen allang niet meer luisteren en rumoerig zijn, neemt ze weer het woord en geeft het schoolhoofd en de kapiteins te verstaan dat het dorp zelf voor alles de ‘eerste aanzet’ zal moeten geven. ‘Vroeger kwam de school uit de hemel vallen en verwachtte men alles uit de hemel. Die mentaliteit moet nu worden omgebogen,’ licht haar collega de nieuwe ontwikkelingsaanpak buiten toe.

Als pater Toon aan de zegening van het complex begint, met zijn kwast en emmer gewijd water in de aanslag, breekt het mooiste moment van de dag aan. Hij trekt in hoog tempo langs de lokalen en de onderwijzerswoningen, en weet een hele horde kinderen achter zich aan te krijgen. Vrouwen dagen hem uit ook hen nat te spatten. Als hij gewillig zijn kwast hun kant opzwiept, stuiven ze giechelend weg.

Ik heb me op een grasveld neergevleid om het achttiende-eeuwse tafereel van een afstand gade te slaan. Terwijl een koele wind ervoor zorgt dat de zon niet te heet wordt, geniet ik ook van de afstand die ik voel ten opzichte van het land waar ik mijn eerste levensindrukken opdeed. Blij het weer ontdekt te hebben, vraag ik me af of het ooit echt weer het mijne zal worden, zoals bij pater Toon. Ik kan me er vooralsnog niets bij voorstellen.

26 juli 1997