Enkele reis Paramaribo. Terug in Suriname

Tuttifrutti onder de lakens

‘Voor jou geen zwarte vrouw, geen blanke vrouw, geen Hindocstaanse vrouw, maar een Javaanse vrouw,’ had een lukuman - een helderziende - mij voorspeld. Zoals het er nu voor staat, zal die Javaanse vrouw dan out of the blue moeten komen. Want na een jaar Suriname ben ik niet bepaald doorgedrongen in Javaanse kringen, evenmin in Hindoestaanse. Niet dat er problemen zijn in het oppervlakkige dagelijkse en zakelijke verkeer. Mijn nasi of bami koop ik bij de Javaan, voor mijn roti ga ik naar de Hindoestaan. Heel wat mooie verleidelijke glimlachjes krijg je er gratis bij, maar daar blijft het zo'n beetje bij.

Nu doe ik überhaupt niet hard mijn best om vrienden te maken in Suriname, maar mijn indruk is toch dat het Surinaamse imago van wan pipel - één volk - er vooral een van belijden is. Na sluitingstijd en kantooruren trekken al die bloedgroepen zich terug in hun eigen getto. De creolen in flora of Tammenga, de Javanen in Blauwgrond en de Hindoestanen in Kwatta.

De Chinees is al helemaal hopeloos. Die tref je doorgaans

[p. 75]

- met gezin en al - aan achter de tralies van zijn restaurant of winkel, waar hij zijn dag voornamelijk doorbrengt met het keer op keer tellen van de dagomzet. Is het een supermarktje, dan probeer ik het mechanisme van vraag en aanbod te ontstijgen door hem te vragen hoe het met de vrouw en kinderen staat. ‘Vierhonderd golu,’ klinkt het dan in het Surinaams: de prijs van het potje pindakaas in mijn handen.

In de film Wan Pipel - geregisseerd door Pim de la Parra - wordt in één zin de gehele Surinaamse tragiek verwoord. Het is de scène waarin een creool de blanke vriendin van de hoofdfiguur in het Hindoestaans verwelkomt. Als zij vraagt wat hij zei, antwoordt hij: ‘Dat was Hindoestaans; wij spreken hier alle talen van de wereld, daarom verstaan wij elkaar niet.’

Op verzoek van De la Parra, die ook verleden jaar voorgoed naar zijn geboorteland is vertrokken, werd zijn troetelkind in besloten kring voor Nederlandse en Surinaamse vrienden vertoond in de kantine van de Nederlandse ambassade. Aansluitend werd de documentaire Wan Pipel: twintig jaar later afgespeeld. Wat mij daaruit vooral bijbleef, was het lot van de actrice die de rol vertolkte van het Hindoestaanse verpleegstertje dat verliefd wordt op de creoolse hoofdfiguur. Lichamelijk en geestelijk gekneusd verblijft zij in een kil vierkant flatje in Nederland. Zij moest naar Nederland vluchten, omdat zij met haar aandeel in de film de Hindoestanen voor schut zou hebben gezet en zou hebben verraden. Een fanaticus had zelfs gepoogd haar op straat te wurgen, maar gelukkig was haar zoontje in de buurt om de aanvaller zand in de ogen te gooien.

Een ander opmerkelijk gegeven was het verloop van de carrière van Borger Breeveld die de creoolse hoofdfiguur speelt en in een scène aarde opeet en roept: ‘Kijk maar, ik hou van mijn land, ik hou van mijn land.’ Hij is inmiddels propagandist van Bouterses ndp en wordt ook wel de ‘Goebbels van Suriname’ genoemd, omdat hij op de televi-

[p. 76]

sie kromme dingen toont en zonder met zijn ogen te knipperen zegt dat ze recht zijn. In de documentaire zegt hij als ultra-nationalist dat die rol hem op het lijf geschreven was.

Zelf had ik de ‘enige Surinaamse speelfilm’, die uitkwam in een tijd dat ik onbezorgd in de Nederlandse polders speelde, nog nooit gezien. ‘Wát, heb je Wan Pipel nog nooit gezien?’ Een Surinamer die nog nooit Wan Pipel heeft gezien, is welhaast even onvoorstelbaar als een klassiek musicus die nog nooit een stuk van Mozart heeft gehoord. Dus ik was er goed voor gaan zitten, voor deze meertalige film die ‘iedereen op aarde kon volgen, alleen al door de elementaire cinematografie’, zoals De la Parra in zijn inleidende praatje zei. Het moet gezegd, de film sprak nog immer boekdelen. Aan het eind van de voorstelling had niemand vragen. Een daverend applaus viel De la Parra ten deel, alsof hij recentelijk tot die scherpe analyses was gekomen.

Ik had altijd in de veronderstelling verkeerd dat de film echt over Surinamers als één volk ging. Maar nee, hij ging juist over al die raciale hebi's - eigenaardigheden - die het land versplinteren. De titel is eerder een cynische sneer. ‘We hebben Suriname als kapstok genomen om aan te tonen dat eenieder racist is. Niet Europa maar Suriname geeft het beste weer hoe die hele woekering er op aarde aan toegaat,’ zei De la Parra, toen ik hem over deze ontdekking vertelde.

Het is inderdaad buitengewoon verbazingwekkend hoe in zo'n kleine gemeenschap als de Surinaamse al die culturen het presteren zo langs elkaar heen te leven. Wat dat betreft vallen mij de schellen van de ogen in mijn geboorteland. In Nederland heb ik die verhalen over de etnische spanningen altijd als overtrokken afgedaan. Kennelijk maakt het opboksen tegen de witte meerderheid dat al die Surinamers in Nederland uit lotsverbondenheid een eenheid vormen, maar in Suriname zelf is het allemaal meer pulver dan ik dacht.

[p. 77]

Ik schrik ook van wat ik aan de gemiddelde creoolse eettafel te horen krijg over de Hindoestaan. ‘De Hindoestaan is niet te vertrouwen’ via ‘De Hindoestaan voelt zich geen Surinamer’ tot ‘De Hindoestaan doodt zijn eigen moeder voor een dubbeltje’. Soms gaat dat gepaard met zelfkritiek: ‘Geef een Hindoestaan een gulden, hij gebruikt daarvan een dubbeltje en zet er negen weg. Maar geef een creool een gulden en hij maakt er twee gulden schuld van.’

Het is verontrustend dat het niet zelden de eerste de besten zijn die zich zo uitlaten en menen hun uitspraken met praktijkvoorbeelden te kunnen schragen. Een familielid bleek nadat ik klaar was met lachen, heel serieus toen hij vertelde waarom hij zijn Hindoestaanse buren goed te vriend hield in tijden van vrede: ‘Dan snijd ik hem als eerste zijn strot af als hier de boel losbreekt, want hou ik hem niet te vriend, dan snijdt hij mij als eerste de strot af.’

Terwijl ik zijn vredig in een hangmat schommelende, Hindoestaanse buurvrouw gadesloeg, vroeg ik me af of ook de Bosniërs en Serviërs al die jaren dat soort strategieën in hun hoofd hadden gehad. Hoewel ik erbij blijf dat het allemaal grootspraak is, is het onderlinge wantrouwen dat aan dergelijke uitspraken ten grondslag ligt eigenlijk voldoende reden om maar weer de koffers te pakken.

Menig Surinamer gaat er prat op dat zijn land de ‘kleinste Verenigde Naties’ is, maar weet vaak niet zo goed aan te geven wat de bevolking bindt. Algauw vervalt men in allerlei beeldspraken, die het vooral goed doen in wervende toeristische folders. Een ervan is dat Suriname als een ‘diamant moet worden gezien waarvan de vlakken afzonderlijk opflakkeren’.

De wan-pipelillusie wordt op gezette tijden op het culturele podium geëxploiteerd op een kolderieke wijze zoals je die in Volendam tegenkomt. Zo werd enkele weken geleden bij de viering van het vijftigjarig bestaan van het Cultureel Centrum Suriname een demonstratie gegeven van de ‘veelzijdigheid’ van de Surinaamse muziek. Natuurlijk

[p. 78]

mocht het ‘indiaanse ensemble’ in traditioneel ornaat de spits afbijten, gevolgd door het handen klappende en schaars geklede ‘bosneger-ensemble’, het op de grond gezeten ‘Hindoestaanse ensemble’, het ingetogen ‘Javaanse ensemble’ met deinende gamelanmuziek, het ‘creoolse ensemble’ en als hekkensluiter het ‘Chinese ensemble’. Als ‘hoogtepunt’ werd een ‘harmonisatie via orkestratie’ beloofd. Goedbedoeld, maar het werd een onsamenhangend herrie-experiment dat hooguit leidde tot oorcastratie.

Nee, het wan-pipelgevoel komt dan toch het beste tot uiting op een hete, zonnige zaterdagmiddag in het centrum, als het bekijken en bekeken worden geblazen is in een gezamenlijk bad van zoete zomerse erotiek. Ras of culturele achtergrond speelt dan geen rol. Iedereen is een begerenswaardige vrucht van de Surinaamse tuttifrutti. Een eveneens geëmigreerde vriendin had zo haar verklaring toen we ons afvroegen waar dan al die ‘halfbloedjes’, ‘dubbelbloedjcs’ en ‘mix-maksen’ van het land vandaan kwamen, want gemengde echtparen zagen we nauwelijks: ‘Allemaal verboden avontuurtjes onder de lakens in het saaie Paramaribo waar vaak weinig beters te doen valt.’

19 juli 1997