Enkele reis Paramaribo. Terug in Suriname

Bij ons werkt het niet zo

Gisteren was ik bij Telesur om een last-minutefax te verzenden. Nadat de dame achter het loket het faxnummer had ingetoetst, knipperde het rode licht van de foutmelder. Bij iedere volgende poging was dat ook het geval. Voorzichtig zei ik de vrouw dat het weleens wilde helpen als het papier opnieuw werd ingevoerd. Tevergeefs. ‘Ons apparaat werkt niet zo,’ zei ze defensief.

‘Maar mevrouw, dat gebeurt vaker met faxapparaten.’

‘Ons apparaat werkt niet zo,’ zei ze als een plaat die blijft hangen.

‘Hoe werkt-ie dan wel?’ kon ik niet nalaten te vragen.

‘Sorry meneer, de voorschriften zijn: niet meer dan drie pogingen per keer,’ zei ze formeel, en ze gaf mijn velletjes terug.

‘Maar het is toch een kleine moeite om de klant het gevoel te geven dat u tot het uiterste bent gegaan, ook al blijkt het niet te werken?’

[p. 66]

‘Meneer, ik ben al tot het uiterste gegaan. Vanmiddag na enen weer.’

‘Na enen ben ik dood,’ zei ik zo wanhopig dat een man die op de bank zat bulderde van het lachen. Ik lachte mee, want de situatie vroeg om niets anders.

Maar buiten spuwde ik mijn gal tegen Thomas - een jeugdvriend uit Amsterdam - die ik tegenkwam. Een blanke jongen, geboren en getogen in Amsterdam, die al vijftien jaar geleden ‘het gelul van Nederland beu was’ en vertrok naar het geboorteland van zijn opa. Zijn verfijnde snor en baardje verraden zijn Surinaams-Chinese bloed.

‘Gewoon laten gaan. Als je je aan zulke dingen ergert dan red je het niet in Suriname,’ zei hij op kalmerende toon.

‘Zulke dingen?’ stribbelde ik tegen. Ik zei het absurd te vinden dat een lokettiste op grond van haar humeur even bepaalt dat ik geen geld kan laten overmaken.

‘Nee,’ bleef mijn vriend mij kalmeren, ‘als je de culturele achtergronden begrijpt van wat er gebeurt, zal je je niet meer zo gauw ergeren.’ Wat had dat in godsnaam met culturele achtergronden van doen?

De blonde Surinamer ging verder met het blussen van mijn woede. ‘Kijk, dit is een kleine gemeenschap. Het feit dat die vrouw op dat niveau bepaalt dat jij vandaag niet over je geld mag beschikken, geeft aan dat iedereen hier wat te betekenen heeft. Zo kan morgen een ander háár pootje haken, of loodst iemand jou om de hele rompslomp heen, zodat je alles wel snel voor elkaar krijgt. In Nederland mag je dan zogenaamd je zeg je doen, maar het haalt toch geen moer uit, want de machine draait door.

Maar zolang jij leuke stukjes mag schrijven in een Nederlandse krant, zal je dit systeem nooit echt begrijpen. Jij zal pas Surinamer zijn als je op een dag opstaat, al die te voeden mondjes om je heen ziet, en voor een week in het bos verdwijnt om te ploeteren.’ Thomas, die uit eigen ervaring sprak, maakte daarbij zo overtuigend happende

[p. 67]

bewegingen met zijn handen, dat ik wel moest concluderen dat een nest kinderen zonder sociaal vangnet niet wezenlijk verschilt van een nest vogeltjes.

Thomas nam me mee naar een Javaans restaurantje en trakteerde me op bami. Het eten smaakte extra lekker omdat ik het een romantisch idee vond dat hij noeste arbeid in het bos had verricht. Het dikke pak gedevalueerd Surinaams geld dat hij te voorschijn haalde, zag er zowaar waardevol uit.

Toch hoop ik nooit in het bos te hoeven ploeteren voor kwetterende kinderen. Vooralsnog ben ik op een mooie plek op aarde beland en ben ik blij te kunnen zeggen dat ik er ook nog geboren ben. Het gekke van tijd is dat als hij er eenmaal op zit, hij er nooit geweest lijkt te zijn. De ruim vijfentwintig jaren Nederland die achter mij liggen, voelen nu aan als een cocon waar ik als kleuter instapte en waar ik, zonder notie van tijd, gerijpt uit ben gekomen. Weten wat er met je gebeurt en waarom dingen gebeuren, dat is voor mij het goede dat ik aan mijn ontwikkeling in Nederland heb overgehouden. Nu is het zaak in Suriname een treetje hoger tot een hegeliaanse synthese van twee werelden te komen.

In Nederland droomde ik van kinds af aan vaak van een groen, paradijselijk oord, waar ik een ontastbare, zoete liefde najoeg. Het oord zo mooi en het gevoel zo vol, dat ik altijd een beetje triest wakker werd omdat zo'n omgeving niet bestond.

Laatst realiseerde ik me dat ik deze dromen niet meer heb. De verlangens in mijn dromen vond ik terug bij de beschrijving van de essentie van Suriname, die schrijfster Ellen Ombre als volgt verwoordt: ‘De geuren, de atmosfeer, de koesterende zon en troostende regen en de vele kleuren groen.’

Het ziet er niet naar uit dat ik deze verlangens - die nu werkelijkheid zijn - ooit nog zal kunnen inruilen. Ook niet noodgedwongen, door uit frustratie weg te lopen. Daarom

[p. 68]

heb ik, gezien de moeizame pogingen tot samenwerken, besloten alsnog de raad van de in Nederland veel geprezen Surinaamse architect op te volgen: ‘Jij moet zeker een jaar met niemand in zee gaan, omdat je vanwege je ontwikkeling steeds een dimensie verder blikt, en dat levert conflicten op. Je moet de tijd nemen te wennen aan Suriname en Suriname de tijd gunnen te wennen aan jou. Pas als je weet wie je medestanders zijn en wie niet, kun je handelen.’

Niet lang na de beëdiging van Wijdenbosch tot president begreep ik de weerstanden van Surinamers tegen nieuwkomers en ‘import-Surinamers’ beter. Dat was tijdens de viering van de tachtigste verjaardag van vhp'er Lachmon - de nestor van de Surinaamse politiek - in het partycentrum. Er hing een zekere matheid over het feest, want de kater van de nederlaag tijdens de presidentsverkiezing was nog volop aanwezig. Toen het feest goed op gang was, werd er plotseling omgeroepen: ‘Dames en heren, de president van Suriname.’ Wijdenbosch kwam, geflankeerd door lijfwachten, in rap tempo aangelopen om Lachmon te feliciteren. Hij kreeg een plastic tuinstoel toegewezen, naast Lachmon en zijn vrouw die op antieke stoelen zaten, die door hun barokke stijl en armleuningen op tronen leken.

Parlementariër en vakbondsman Derby prees tijdens zijn speech Lachmon om zijn integriteit en om het feit dat hij zich ‘nooit’ heeft laten verleiden tot ‘omkoperij, chicanes en corruptie’. Maar Wijdenbosch liet zich niet van de wijs brengen en volstond met: ‘Ik ben blij te horen dat de heer Lachmon zo integer is.’ Met achterlating van het cadeau - ‘een schilderij naar eigen keus’ - verdween Wijdenbosch handenschuddend tussen de menigte door weer naar zijn auto. Ook ik gaf hem een hand.

Voor mij ging het om de kick van het tastbare van de politieke machtsovername. Ik had eerder die avond ook Venetiaan, die nu president afwas, de hand geschud alsof hij

[p. 69]

een oude bekende was. In de Nederlandse miljoenensamenleving is een machtswisseling vooral een abstracte vertoning die je via de media volgt. Maar hier binnen de Surinaamse dorpsgemeenschap gebeurt alles om de hoek; je hoeft er maar naar toe te lopen. Hier zijn de onderlinge banden zo kort, dat eenieder direct van invloed kan zijn op je maatschappelijke positie. Daarom worden nieuwkomers - behalve dan rond etenstijd - niet direct met open armen ontvangen. Menigeen kijkt niet eerst de kat uit boom maar kiest het zekere voor het onzekere door over te gaan tot rigoureuze ‘weerstand’.

Sinds die verjaardagsavond neem ik de kwalificatie van ‘import-Surinamer’ voor lief en lijkt het me beter af te wachten wat mijn rol zal worden binnen deze aanhoudende dorpsklucht. Voorlopig troost ik me maar met het feit dat ik kan zeggen: ‘Mi kumbatey beri dya’ - dat mijn navelstreng naar Surinaamse traditie hier in de bodem begraven is. Belangrijk is de innerlijke overtuiging dat ik ben thuisgekomen.

Dat ik argwanend word opgevangen, is enerzijds ook begrijpelijk vanwege de donkere, militaire jaren tachtig die er hier behoorlijk in hebben gehakt. Velen hebben het land toen verlaten. De achterblijvers voelen zich in de steek gelaten en in hun ogen komen remigranten vooral mooi weer spelen met hun ‘harde guldens’ terwijl zij nog altijd moeten hosselen. Dit is te merken aan de soms verwijtende toon waarop mij over ‘de oorlog’ en de crisisjaren wordt verteld. Het minste wat ik kan doen is de mensen moed inboezemen door te blijven. Dat is hard nodig, want weinigen geloven nog in hun switi Sranan.

16 november 1996