Enkele reis Paramaribo. Terug in Suriname

[p. 11]

's Lands kinderen

Tijdens het uitpakken van de nagezonden verhuisdozen met persoonlijke spullen kreeg ik door dat emigratie onvermijdelijk afgesneden gevoelens en onafgemaakte momenten met zich meebrengt. Het was als spitten in mijn verleden dat gepaard ging met pijnscheuten in mijn buikstreek. Zelfs een bankafschrift met een adres uit een grijs verleden riep zo veel beelden en emoties op uit die tijd, dat ik me afvroeg waarom een mens in godsnaam besluit zijn bedding te verlaten. Om me niet door sentimenten te laten meevoeren staakte ik het uitpakken en nam ik het rigoureuze besluit alles - op enkele vluchtig uitgezochte foto's na - achter in de tuin te verbranden. Toen er nog slechts smeulende asresten over waren, voelde ik me opgelucht en bevrijd.

Ik zal ook geen gebruikmaken van mijn jaarticket, dat deze week verloopt, om ‘even bij te tanken’ in Nederland. Het gevoel dat ik pas net ben gearriveerd, is te zeer aanwezig. Bovendien was dat ticket vooral bedoeld als waarborg voor een terugtocht, mocht ik vroegtijdig in de goot belanden. Zo is het toch nog een enkele reis Paramaribo geworden.

Paramaribo is verre van een metropool. Je bent qua vermaak aan je eigen fantasie overgeleverd. Als dat niet zo wil lukken, dan is er altijd nog de afwisseling van schilderachtige composities die de natuur biedt. De kleuren en de vorm van het wolkendek aan het eind van de rechttoe rechtaan weg naar huis zijn bij zonsondergang geen dag hetzelfde. De silhouetten van de palmbomen daardoor ook

[p. 12]

niet; het scheelt aanmerkelijk of je ze tegen een vlammend rood-oranje achtergrond ziet of tegen een met alle schakeringen tussen okergeel en limoengroen. Van Gogh zou in Suriname nooit door een depressie zijn overgegaan tot het afsnijden van zijn oor. Hooguit uit frustratie, omdat sommige kleursamenstellingen met geen palet te vangen zijn.

Het ritme mag hier in Suriname dan wel minder jachtig zijn, ook hier schieten de dagen in sneltreinvaart voorbij. En dat zal ongetwijfeld liggen aan de natuurlijke dynamiek. Menig Surinamer in Nederland gaf mij niet meer dan een halfjaar, omdat ik ‘te Nederlands’ zou zijn. Dat laatste kan waar zijn, maar dat betekent ook dat ik geen last heb van een vervlogen schitterend verleden. Als je in Suriname op zoek gaat naar vergelijkingen met Nederland, dan kan je net zo goed direct inpakken. Zo is het televisieaanbod buitengewoon onder de maat. Oplossing: gewoon geen televisie kopen. Als ‘vreemdeling’ pas ik me aan en neem ik de onbeholpen infrastructuur voor wat die is. Verder is het met volle teugen genieten van het ‘eigene’ dat Suriname biedt.

Vernederlandst of niet, in elk geval draagt de vreemdelingendienst nauwelijks bij aan het gevoel van Surinamer worden. Ik hoefde dan wel als ‘'s lands kind’ de voor vreemdelingen verplichte blauwe verblijfskaart niet af te halen, maar na twee verlengingen van mijn ‘toeristenvisum’ heb ik een verblijfsvergunning voor slechts één jaar gekregen. Ik vind het maar karig.

Nederland had zo zijn redenen de visumplicht voor Surinamers in te stellen en het Surinaamse rijbewijs van onvoldoende waarde te verklaren. Suriname heeft gemeend tegenmaatregelen te moeten treffen. Wie een Nederlands rijbewijs heeft, moet hier opnieuw zijn rijexamen afleggen. En dan te bedenken dat in Paramaribo al sinds jaar en dag op menig kruispunt verkeersborden ontbreken. Pas als je enkele maanden meedraait, weet je globaal waar je wel of geen voorrang hebt of maar beter niet kunt

[p. 13]

nemen. Uit het oogpunt van gekrenkte trots zijn de tegenmaatregelen wel te begrijpen, maar de meeste ‘Nederlanders’ die Suriname aandoen, zijn 's lands kinderen. Deze situatie en andere staan haaks op de gevleugelde opvatting dat ‘alle Surinamers in Suriname horen’.

Het team van Suriprofs (Nederlandse profvoetballers met Surinaamse achtergrond) dat hier onlangs was, kan erover meepraten. De opspelende sentimenten hadden dan wel iets ludieks, maar de Suriprofs hadden duidelijk het publiek en de scheidsrechter als twaalfde en dertiende man tegen. Ze gingen roemloos ten onder met 1-0. Het stadionnetje trilde op zijn grondvesten. De ontlading leek niet minder dan toen Van Basten tijdens het ek van 1988 tegen de Duitsers met zijn inglijder het Nederlandse volk en vaderland bevrijdde van een minderwaardigheidsjuk.

Een Suriprof, die overigens geen 's lands kind was, beklaagde zich erover dat de partijdigheid van de scheidsrechter ‘ook in Nederland’ erg voelbaar was. ‘Wat dat betreft zijn we staatloze burgers,’ mopperde hij.

Als dagelijkse ontberingen bepalen of je je Surinamer mag noemen of niet, dan ben ik nog ver van dat doel. Ik woon inmiddels in een dure villawijk, waar protserigheid de boventoon voert en geld en smaak geen rol spelen. Sommige buurtbewoners zie je alleen maar passeren in luxeauto's, waarvoor bij thuiskomst een stalen poort automatisch open- en dichtschuift. Heel wat rijken in Paramaribo hebben hoge muren om zich heen opgetrokken en wat er zich in de wereld afspeelt, vangen zij op met een enorme schotelantenne. Daarom ben ik blij met het contrast van de bosnegerfamilie, die op het erf naast me let. Ze leven er alsof ze in het binnenland zijn. Verstoken van stromend water houden ze kippen en geiten en verbouwen ze zelf hun voedsel. Hun verveloze houten kotje lijkt de spot te willen drijven met de omgeving.

‘Dit is nu het effect als een land in een crisis belandt,’ legde een collega uit toen ik me verwonderend uitliet over

[p. 14]

deze twee extremen. ‘Meestal trekt dan de middenstand weg en blijven de armsten en de rijksten over. De rijksten interesseren zich meestal weinig voor wat er zich maatschappelijk afspeelt.’ In Suriname worden een mens heel wat sociaal-maatschappelijke abstracties als ‘wegtrekkende middenstand’ duidelijk.

Mijn huurhuis is ook riant, maar oogt sympathiek vanwege zijn houten casco. Dat ik het nauwelijks huiselijk heb ingericht, wordt gecompenseerd door de grote tuin, waar avocado's, papaja's, lemmetjes, mango's, suikerriet, pepers en groenten als spinazie en okers groeien. Ik leef er met twee katten en een hond, die op straat waren gedumpt door hun vorige eigenaren. Mijn vaste lasten mogen dan de helft bedragen van wat ik kwijt was voor het tweekamerlaatje in Amsterdam-West, maar ze overtreffen nog altijd het gemiddelde Surinaamse maandsalaris.

Ook wat het werk betreft valt het tot nu toe mee met de ontberingen. Sinds het afgelopen kwartaal werk ik aan een publicatie over de ontwikkelingssamenwerking tussen Nederland en Suriname sedert 1975. De publicatie moet helderheid verschaffen over hoe elke ontwikkelingsgulden tot nu toe is besteed. Daarvoor vertoef ik dagelijks in de aangenaam gekoelde Nederlandse ambassade. Als ik het moderne gebouw, dat nog niet zo lang geleden is opgeleverd, binnenstap, laat ik het chaotische en verhitte Suriname buiten de deur staan. Van het beeld van een journalist die met opgestroopte mouwen verslag doet van maatschappelijk onrecht, is dus vooralsnog geen sprake. Ik had het me inderdaad anders voorgesteld, maar als de enige twee dagbladen je geen vaste-medewerkerschap aanbieden, dan houdt het op.

Journalistiek gezien tracht ik vooralsnog in de marge nuttig werk te verrichten. Als freelance medewerker trek ik er zo nu en dan voor De Ware Tijd op uit. De vergoeding is gelijk aan die voor onbetaalde arbeid. Maar ik krijg een schat aan informatie over Suriname en als het om netwer-

[p. 15]

ken gaat, ben ik vooralsnog beter af zonder vaste aanstelling. Toch was de verleiding groot toen iemand uit de achterban van de Nationale Democratische Partij van Desi Bouterse met het verzoek kwam of ik een ‘beleidsondersteunend’ blad wilde leiden. Het zou ‘beslist geen propaganda’ worden, verzekerde de man mij. ‘Het moet een blad worden dat het beleid kritisch volgt, maar zonder dat alles wat deze regering doet meteen wordt neergesabeld, zoals nu in de pers gebeurt.’ De man wilde met het uitgeven van zijn blad de journalistiek ‘verbreden’.

Toen ik om me heen om adviezen vroeg, raadde niemand het echt af, maar ik moest de kleinschaligheid van de gemeenschap niet uit het oog verliezen. ‘Suriname is zo klein, dat als er eenmaal een smet op je naam zit, je er niet meer van afkomt,’ zei een beleidskundige die zich zo'n tien jaar geleden in Suriname heeft gevestigd. ‘Wat je hier ook wilt beginnen, het is belangrijk dat je gesteund wordt door mensen. Je moet minimaal twee tot drie jaar meelopen, wil je weten wie je vrienden zijn en wie niet.’

Als een mislukte tango zou betekenen dat het uitbouwen van mijn netwerk abrupt zou eindigen, dan had ik veel te verliezen.

‘Dus meneer Brave, ik begrijp dat u uw naam niet als hoofdredacteur aan het blad wilt verbinden,’ zei de man toen ik na een week bedenktijd zei dat ik er weinig zicht op had welke kant hij op wilde. Even wou ik tegenstribbelen en zeggen dat dat wel heel kras was uitgedrukt, maar ik zweeg omdat het daar inderdaad op neerkwam. Sinds die flirt stap ik, als onderdeel van mijn veldwerk, af en toe op zaterdagavond bij de man binnen als in een keet achter zijn bedrijf gegeten en vooral gedronken wordt met andere achterbanners. Het gaat er dan reuze gezellig aan toe.

5 juli 1997