Middeleeuwse witte en zwarte magie in het Nederlands taalgebied

verantwoording

gebruikt exemplaar

exemplaar universiteitsbibliotheek Leiden, signatuur: G 645 : 127

 

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Middeleeuwse witte en zwarte magie in het Nederlands taalgebied van Willy L. Braekman uit 1997.

 

redactionele ingrepen

p. 58, noot 1: Deze noot heeft geen verwijzing in de lopende tekst, deze verwijzing is door de redactie alsnog geplaatst.

p. 270, noot 7: De noottekst ‘Misschien is deze voorstelling ontleend aan de iconografie waar Christus soms wordt afgebeeld, ten Hemel varend of uit de doden verrijzend met een kruis in de hand’ ontbreekt in de legger, en is op grond van betekenis uit noot 6 gehaald.

 

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (p. II, VI, XII, XXXVI, 46, 204, 256, 354, 400, 502, 526, 527, 528 en 529) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

 

[pagina I]

MIDDELEEUWSE WITTE EN ZWARTE MAGIE IN HET NEDERLANDS TAALGEBIED

 

[pagina III]

MIDDELEEUWSE WITTE EN ZWARTE MAGIE IN HET NEDERLANDS TAALGEBIED

 

Gecommentarieerd compendium van incantamenta tot einde 16de eeuw

 

door

 

W.L. BRAEKMAN

 

[vignet]

 

GENT, KONINKLIJKE ACADEMIE VOOR NEDERLANDSE TAAL- EN LETTERKUNDE

1997

 

[pagina IV]

Dit boek is gedrukt op zuurvrij en permanent papier dat beantwoordt aan de norm ISO 9706.

 

ISSN 0770-7976

ISBN 90-72474-21-X

D/1997/0228/3 - Reeks VI, nr. 127

 

Deze verhandeling werd door de KANTL bekroond op voorstel van de jury bestaande uit de heren Van Elslander, Gysseling en Deschamps.

 

[pagina VII]

Inhoud

	Woord vooraf	v
	BIBLIOGRAFIE
1.	Handschriften (buiten het corpus)	xiii
2.	Gedrukte werken	xv
	INLEIDING
1.	De verboden kunsten	1
2.	Wat is magie?	2
3.	Natuurlijke magie	4
4.	Goede geesten, witte magie	6
5.	Demonische of zwarte magie	7
6.	Magie en religie	9
7.	Populaire en elitaire magie	12
8.	Gebed, zegen, bezwering	14
	a) Gebed	15
	b) Zegen	16
	c) Bezwering	17
	d) Ons standpunt	18
9.	Bouwstoffen voor het corpus	20
	a) Begrenzing	20
	b) Handschriften	23
	c) Gedrukte werken	41
	deel i
	MEDISCHE ZEGENS
	Hoofdstuk I: Kwalen en ongemakken van mensen
1.	Aambeien	48
2.	Bloedstelpen	50
3.	Brand	63
4.	Brandwonden	65
5.	Buikloop	70
6.	Eksteroog	71
7.	Epilepsie	72
8.	Fijt	90
9.	Geboorte en nageboorte	92
10.	Hertegespan	100

 

 

[pagina VIII]

11.	Hoofdpijn	102
12.	Huigzwelling	104
13.	Kanker	106
14.	Koorts	110
15.	Kramp	130
16.	Mastitis	131
17.	Milt	134
18.	Nagelgaten	136
19.	Oogkwalen	139
20.	Pest	143
21.	De ‘plane’	153
22.	Rabies	154
23.	Slapen	156
24.	Steen	162
25.	Tandpijn	163
26.	Vreemd voorwerp in 't lichaam	171
27.	Wonden	174
28.	Wormen	183
29.	Zweren allerlei	187
	Hoofdstuk II: Dieren, overwegend paarden
1.	Veterinaire literatuur	205
2.	‘Brand’ en andere ziekten bij koeien	208
3.	Paarden, algemeen	209
4.	Bevangenheid	209
5.	Bloedstelpen	216
6.	Gewillig en tam maken	216
7.	Gezwel	218
8.	Hoefijzer verloren	219
9.	‘Maert’ of ‘mort’	220
10.	‘Onrecht beenwas’	222
11.	Schuifelbeen	223
12.	‘Stricken’ of strijken	223
13.	‘Trat’ en vernageling	224
14.	‘Versprongen’ paarden	227
15.	Verstuikt been	231
16.	Verstuiking: Sint-Agrias met hazelroede	234
17.	Wonden	239
18.	Wormen en ‘vijvers’	241

 

 

[pagina IX]

	deel ii
	NIET-MEDISCHE INCANTAMENTA
	Hoofdstuk I: Magische middelen voor allerlei doeleinden
1.	Bedrog bij het spel ontdekken	257
2.	Dierentaal verstaan	258
3.	Gelijk halen voor het gerecht	260
4.	Honden beletten te blaffen	262
5.	Kikkers, vissen en wilde dieren ‘vastzetten’	262
6.	Klanten en gewin voor een geneesheer	264
7.	Muizen en vliegen verjagen	265
8.	Om in de gunst te staan of gevreesd te zijn	268
9.	Om door schaapherder en kudde gevolgd te worden	269
10.	Om uit ‘eenigen noot’ te geraken	270
11.	Onzichtbaar worden	280
12.	Opdat een slang je geen kwaad doet	286
13.	Overwinning in gevecht	286
14.	Reizen waarheen men wil: zalf of toverpaard	287
15.	Sloten openen	290
16.	Spijs en drank te voorschijn toveten	292
17.	Toverij opsporen en tenietdoen	293
18.	Uitgegeven geld doen terugkeren	296
19.	Vuur blussen	297
20.	Wapenzegens	298
21.	Wolf of weerwolf afweren	303
22.	Zegens tegen vijanden	305
	Hoofdstuk II: Dieven en gestolen goed
1.	Sint-Helena en de Kruisvinding	316
2.	Kleiballetjes	328
3.	Draaiend psalmboek of bijbel	332
4.	Draaiend brood	338
5.	Oog van Abraham	341
6.	Kaasproef	346
7.	Meten van een lijk	348
8.	Geomantie en astrologische geomantie	348
	Hoofdstuk III: De magische krachten van planten
1.	Albertus-Magnuskruiden	357
2.	Amantilla, valeriane, valeriaan	360
3.	Dens leonis, paardenbloem	364
4.	Gracieuse, genadekruid	367
5.	Lancia christi, speerkruid, addertong	369
6.	Millefolium, garwe	378

 

 

[pagina X]

7.	Palma christi, ricinus- of standelkruid	380
8.	Solsequium, goudsbloem	380
9.	Torite, springkruid	382
10.	Unguentum philosophorum, filosofenzalf	384
11.	Varen	386
12.	Verbena, ijzerhard	388
13.	Vinca pervinca, maagdenpalm	394
	Hoofdstuk IV: Van minnepijn en brandende begeerte
1.	Volkse minnemagie	402
2.	Overspel en ontrouw	406
3.	Vriendschap of ‘amor hereos’	409
4.	Brandende kaarsen	412
5.	Woorden en tekens op perkament	413
6.	Neer vóór de poort	416
7.	De appel en de minne	418
8.	Bezwering van Venus	420
9.	Experiment van de gravin van Bremen	423
10.	Getallenmagie: de ‘computatie’ van koning Behentatus	424
11.	Een wassen popje	426
12.	Pijniging van een kat	431
13.	Oproeping van geesten	433
14.	Een vrouw met een kind op de arm	434
15.	Magie met spiegel	437
	Hoofdstuk V: Zuivel onttoveren en melkdiefstal
1.	Zuivel onttoveren	441
3.	Melkdiefstal plegen en beletten	454
	Hoofdstuk VI: Oproepen van geesten voor eigen gebruik
1.	Algemeen: geesten, doden, duivels, elfen	457
2.	Voorbereiding en omstandigheden van het magisch werk	460
3.	Cherubin in een ring	460
4.	De geest van een overledene	461
5.	Oproeping van Belial	462
6.	Elfen en hun ‘cappe’	464
7.	Magische ring	471
8.	Jan Casier uit Wattrelos	472
9.	Schattenjacht: algemeen	473
10.	Salomons zegel of merkteken	474
11.	Salomons spiegel	477
12.	Oproeping van koning Salomon	481
13.	De kunst van koning Salomon	482
14.	Oproeping van de aartsengelen Michaël en Uriël	483

 

 

[pagina XI]

15.	Michaël in de vingernagel van een kind	484
16.	De maan en de planeetgoden: algemeen	485
17.	De maan in elk van de eerste zes zodiaktekens	488
APPENDICES
	Appendix A: Inhoudsoverzicht van G. 4	503
	Appendix B: Engelse methode om dieven op te sporen (nagelkijken)	508
	Appendix C: Motievenindex	511
INDEX		517

 

 

[pagina 530]

printed on permanent paper ‧ imprime sur papier permanent ‧ gedrukt op duurzaam papier - iso 9706

ORIENTALISTE, KLEIN DALENSTRAAT 42, B-3020 HERENT