Middeleeuwse witte en zwarte magie in het Nederlands taalgebied

[p. 503]

Appendices

Appendix A:
Inhoudsoverzicht van G. 4

1. (fol. 1-4v) [Titel en wellicht ook auteursnaam ontbreken]

Latijnse magische experimenten, o.m.

fol. 1v	Ad fugandum ursos lupos porcos cervos et alia fer[as] sylvestres...
fol. 2v	Ad discipandum consilium, sinodum exercitum et similes conjugationes.
fol. 3r	Ad congregandum multitudinem piscium in unum locum.
fol. 3v	Ad infortunandum apes sive columbas et omnes fugiant.
fol. 4r	Ut musce de domo fugiant et nulla ibi maneat in eternum.
fol. 4r	Ad inquietandum dormientes per horrentia somnia expertum.

2. (fol. 5r-14r) Thebit Ben Chorat, De Imaginibus

Prohemium: Dixit Thebit filius Chorat editor huius libri. Altissimus creator omnium posuit in firmamente stellas quibus dedit virtutem magnam...

Textus Imago ad fugandum scorpiones...

Trithemius van Sponheim vermeldt dit werk ca. 1500 als volgt: ‘Item est liber praestigiorum Thebit, in quo per compositionem diversarum imaginum mirabiles pollicetur effectus, qui sic incipit “Dixit Thebit Bencorat editor hujus libri. Attissimus creator omnium posuit in fundamento stellas”’(W. Peuckert, Op.cit., p. 61).

L. Thorndike and K. Kibre, A Catalogue of Incipits of medieval scientific Writings in Latin (London, 1963), col. 354. Voor de volledige tekst, zie L. Thorndike, ‘Traditional Medieval Tracts Concerning Engraved Astrological Images’, in: Mélanges Auguste Pelzer (Louvain, 1947), p. 229-238.

3. (fol. 14v-19v) [Titel, eventueel naam van auteur en begin ontbreken]

Latijns traktaat over het magisch werk dat op elke dag van de week kan verricht worden en dit telkens zowel ‘ad bonum’ als ‘ad malum’.

4. (fol. 20r-31v) [Ptolemeus (?), De imaginibus]

Latijns traktaat om ‘imagines’ van de planeetgoden te maken en daarmee allerlei experimenten te verrichten.

b.v. Compositio imaginis Veneris.

Venus fortuna femina nocturna cuius imago est talis fiat ex ere, cupro vel stanno aut cero virginea imago ... mulierem

De titel, het incipit en eventueel ook de auteursnaam ontbreken. Wellicht komt dit traktaat overeen met het volgende door Trithemius genoemde werk: ‘Et est liber Ptolemaei de imaginibus ... qui incipit “Ars imaginum est multiplex”’ (W. Peuckert, Op.cit., p. 61).

[p. 504]

5. (fol. 32r-37v) [Ptolemeus (?), De annulis et sigillis duodecim signorum] volgens de plaats die de zon in de zodiak inneemt.

Prefatio Incipiamus tractare de compositione imaginarum sigillorum et annulorum...

Expl. ... operatio eius in naturalibus valde mirabilis. Finis.

Thorndike and Kibre, Op.cit., col. 725.

6. (fol. 38r-43r) Arnoldi de Villa Nova, mathematici et in magicis operationibus [expertis]simi Liber signorum [sic] duodecim signorum Zodiaci

Ad lectorem prefatio. Antiquorum solertia celum in duodecim partes equales divisit et hoc totum zodiacum; partes vero totius signa zodiaci appelavit...

Textus (Incip.) Sigillum Arietis. Aspice introitum Solis in Arietem xia die...

Expl. ... influxus stellarum licet Ptolomeus in his...

Niet bij Thorndike-Kibre, Op.cit.; niet bij Sarton, Op.cit., II, p. 893-900.

Vele afbeeldingen van sigels.

7. (fol. 43v-59r) Balenis philosophi qui est sapiens dicitur Liber de sigillis planetarum

Prefatio Quoniam necessarium est volentibus in compositione imaginum ocultos nature invenire effectus, scire sigilla planetarum...

Textus Sigillum Saturni. Sigillum Saturni sculpendum est in plumbo...

Expl. ... et multa secreta dimitte que bone intelligent in his studiosi et qui se pro viribus in experimentis exercitare. Finis.

Wordt door Trithemius als volgt vermeld: ‘Est liber Balenitz, qui et Abolemiten, simul et Apollo nominatus fuit ... de sigillis VII planetarum in quo similiter stupenda et miranda promittuntur ... Sic vero incipit “Quoniam necessarium est volentibus in compositione imaginum”’ (W. Peuckert, Op.cit., p. 61).

8. (fol. 59v-62r) Behencatri viri sapientis et regis in India qui fuit in magicis expertissimus De sigillis planetarum

Inc. Sigillum Saturni. Saturnus habet in metallis plumbe qui motu est tardus et natura frigida...

Expl. ... et nocet alicui non solum illaudabile utrum vituperabile est. Finis.

Met afbeeldingen van de sigels.

Dit is het ‘Liber Behencasin’ dat Trithemius als volgt vermeldt: ‘Item est alius liber Behencasin, praenotatus de sigillis VII planetarum, qui sic incipit “Saturnus habet in metallis plumbum, qui etc.”’ Zie W. Peuckert, Op.cit., p. 61. Vgl. ook ‘koning Behentatus’ (deel II, hoofdstuk 4, nr. 10 hierboven).

9. (fol. 62v-67r) Bayelis sapientis in magicis expertissimi Liber de annulis septem planetarum

Prefatio auctoris Septa sunt stelle erratices quas planetas vocamus...

Textus (Incip.) Annulus Saturni. Saturnus primus et altior et ad mala opera potentior inter planetas...

[p. 505]

(Expl.) ... elephantes camelos, canes et omnia ani-malia et opera lune subduntur (?) sibi. Finis.

Latijnse gebeden tot de zeven ‘annuli’ der planeten. Een gelijkaardig gebed ‘de anulo draconis’ vindt men in Lo. 5, 233r-234r. Of er verwantschap is met het Liber van Bayelis heb ik niet kunnen nagaan.

Vgl. de volgende vermelding van wellicht hetzelfde werk bij Trithemius: ‘Est quoque alius liber Bexeli (of Beyelli) sapientis, de annulis VII planetarum praenotatus, qui sic incipit “Septem sunt stellae erratiles, quas planetas vocamus”’ (W. Peuckert, Op.cit., p. 61).

10. (fol. 67v-78v) Geberi magi et philosophi expertissimi De figuris septem planetarum per numeros, in quibus occulta sunt semtem [= septem] nomina Dei

Prefatio Antiqui sapientes et philosophi in astronomia et magis experti in septem figuris sequentibus occultaverunt septem nomina Dei...

Textus (Incip.) Figura Saturni. Saturnus omnium planetarum cum sit altitudine sua primus et supremus tardius movetur...

(Expl.) ... sed magis ut malorum hominum pravitati viscendo caveas et quibus illi nocuerint succurras.

Epilogus autoris (Incip.) Peto et obtestor omnes amatores scientie et huius sapientie...

(Expl.) ... Quia multa mala fierent inter homines si fuerint ista pravis manifesta. Finis.

Wellicht hetzelfde werk wordt door Trithemius als volgt vermeld: ‘De VII Planetarum figurarum Geberi, qui numeris includit septem nomina Dei’ (W. Peuckert, Op.cit., p. 67).

11. (fol. 79r-97v) Hermetis philosophi De compositionibus imaginum secundum duodecim horas diei et noctis, qui liber alio nomine vocatur Secretum Hermetis

Vita autoris Hermes iste fuit de genere et secta Iudeorum qui est Samonum vocatur qui propter peritiam philosophie Hermes vocatus est. Vixit in Aphrica et postea in Hispania temporis Caroli Magni imperatoris et Ludovicus ... illius filij...

Prologus (Inc.) Hermes dixit quicumque voluerit in magicis et naturalibs operationibus esse perfectus...

Textus (Inc.) De prima hora diei. Prima hora cuiuslibet diei ab ortu solis incipiens vocatur Sebytym...

(Expl.) ... versantur in stuporem non sempiternum sed temporalem quantum ipse volueris.

Epilogus autoris (Inc.) He sunt operationes experimentorum admirabiles per quas multa bona et mala poteris operari...

(Expl.) ... ceteris omnibus semper et ubique sint abscondita et visu inaccesibilia. Finis.

Waarschijnlijk is dit het werk dat door Trithemius als volgt wordt beschreven: ‘Est aliud volumen Hermetis de compositione imaginum, quod in pluros libros dividuntur ...’. Eén van deze ‘libros’ is wel ons nr. 11(W Peuckert, Op.cit., p. 60).

[p. 506]

12. (fol. 98r-107r) [Petrus de Abano], De annulorum fabricatione sub mantionibus [sic] lune, qui est Consiliator dicitur.

Inc. Primo in hac arte sciendum est quod 28 sint mansiones lune, quarum cuilibet dantur 12 gradus et 22 minuta Zodiaci.

Expl. ... et cum operari volueris fac ut in alijs superscriptis et hec sufficiant de 28 mansionibus lune. Finis.

o.m. ‘ut flumen appareat in aere’, ‘ut canes et cervos in te se sequentes videantur’, om gevangenen te bevrijden, om honderd mijlen ver te gaan zonder moeite, om zieken te genezen, om bomen vruchten te doen dragen, om ratten en muizen te verjagen, om verborgen schatten te vinden, om een verschrikkelijke draak te doen verschijnen, om hen die in huis komen te doen springen en blij zijn, enz.

Enkele bladen zijn blanco.

Sarton, Op.cit., III, p. 439-440 vermeldt de Conciliator, het voornaamste werk van P. de Abano. Het is een zeer omvangrijk werk dat niets gemeen heeft met wat in ons hs. staat.

13. (fol. 107v-121r) [Ptolemeus], Bonum et notabile documentum super operationibus experimentorum traditum a Ptolomeo cum cautela in huiusmodi operationibus observanda

Inc. Si quis aliquod experimentum probare voluerit oportet ipsum custodire lunam tempus et horam et partes hore et portet ipsum perfecte scire signa zodiaci...

Expl. ... figendo clavum etiam oculis furis exibit et annihilabitur. Et probatum est.

o.m. oproepen van een geest in de vorm van een vrouw met een kind op de arm, om met geesten te spreken, het ‘Signaculum Salominis’ om in kristal of spiegel een ‘visio bona’ te hebben, een ‘experimentum ad furem et furtum inveniendum’, enz.

14. (fol. 121v-125v) [Anonimus], De sacrificijs septem planetarum

Inc. Quum in mandatis generalibus huius artis ... annulus solis habeatur cum quolibet sacrificio, oportet esse nomen angeli...

Expl. ... Cauda draconis [gevolgd door het ‘character’, d.i. de symbolische voorstelling]. Finis.

Bevat de ‘forma circuli’, de naam van de engelen en hun ‘characteres’, de namen van de ‘angelorum duodecim signorum zodiaci’, de sigels van de zodiaktekens.

15. (fol. 126r-129v) [Anonimus], Experimenta varia provocationis amoris et gratie ex diversis collecta

Inc. Principio in operationibus istorum experimentorum provocationis amori et gratie notandum est...

Expl. ... et sine dubio ipse suum opere semper amabit.

Dit zijn tien magische teksten, waarvan twee in het Nederlands (fol. 127v-129v): een bezwering van de plant (per)vinca en van verbena, beide met als doel ‘ad amorem concitandum’.

[p. 507]

16. (fol. 130r-139v) Petrus de Abano, Elucidarium necromanticae

Inc. Petrus de Abano lectori S.P. Multi experimentores diversi modo operantur hanc divinam scientiam...

Expl. ... et sic de singulis ut supra diximus latius. Et sic expleta huius operis brevis doctrina. Finis.

O.m. de namen van de uren van de dag en de nacht, de sigels van de dagen, de namen van de engelen, van de aarde, de zon en de vier jaargetijden; met ‘conjurationes’ voor elke dag van de week; de geesten die de dagen van de week regeren, de berokingen, enz.

Thorndike and Kibre, Op.cit., col. 886; Thorndike, History of Magic, II, p. 926.

17. (fol. 140r-148r) [Marcellus en anderen], Diversa experimenta ex diversis collecta

Inc. Ut medicus vel phisicus multum lucretur. Facias in argento vel stanno imaginem hominis sedentis in cathedra...

Expl. ... Et propterea ut aut dixi omnibus exorsistis in hoc ante omnia et principaliter est providendum.

o.m. om van steen of tandpijn te genezen, onzichtbaar te zijn, om een geest in een spiegel te zien, om een stroom te doen verschijnen, sloten te openen, een pijl of een lans uit het lichaam te trekken, neusbloeding te stelpen, gloeiend ijzer vast te nemen, liefde te verkrijgen o.m. afkomstig van de ‘comitissa Bremensis’, een ‘compositio annulorum adversos oculorum lippitudinem ex Marcella’. Op fol. 145v-148 zijn het extracten uit Marcellus Empiricus, De Medicamentis.

Op fol. 142v-143r komt een Nederlandse ‘Remedie om die coeyen ofte botere als sy betovert syn’ voor.

[p. 508]

Appendix B:
Engelse methode om dieven op te sporen (nagelkijken)

In nomine Patris et Filij et Spiritus sancti. Amen.

Who so that wille werkyn concell crafte ffor to wetyn where thyng ys that ys ystole, he must werke uppon a werkday and uppon non holy day.

Thou must take .ij. children or .iij. of the fayrest that may be geten of, whedyr they be man cheldren or mayde chyldren or bothe. And if they be men children late them be of .xij. yere of age and wemen children of the same age or more, for .ij. or .iij. ben better over single.

Yf thou wille doe welle ordeyn for the and thy children a delicioce place be churche, chapell or chambre or garden or in feld that the son commyth not so it be no vicious place.

Thanne take the children to the and fare as feyre as thou cannyst. And call them by here names mekely with a jentyll sprite, and take the fayrist of all and the jentilmanlist and the best borne child.

Than scrape his nayle of his right hond also clene as hert may thenke or tong telle.

Thou that art mayster must sey the most wordy orysoun unto all myghty God that may be seyd: ‘O Domine Jhesus Christe unigeniti altissimi patris propicius esto in precatori’, vel ‘veni creator spiritus’, and than pater noster, ave Maria and Credo. And the children after the with a goode wille to almyghty God.

And loke that they have no beyleve in no thyng but uppon the holy Trinite, Fader and the Sonne and the holy Gost.

And knette about the thombe a red selkyn threde in the name of the .iij. persones of almyghty God. Thanne take oyle olyf and anoynt the nayl that ys made clene. And than with the same hond blesse the childe .iij. [tymes] in the name of oure Lord.

And than sey this holy orisoun of oure Lord and die children after the, and all the children late them loke in the childes nayle and sey: ‘O Domine Ihesu Christe mitte nobis .iiij. or angelos experte tua qui dicant nobis veritatem de hijs de quibus nos in terra habemus veritatem’. ter.

Than shal the children se an angell bright as the sonne. Than sey ayen: ‘the holy vertu of God’. Than shuld they se another and so .iiij. tymes. Than are the comyn that thou asket, than shalt thou spede by the grace of God and of oure Lady.

Than shalt thou sey thus and thy children after the:

‘Domini angeli, Domini angeli, Domini angeli: Ego rogo vos per Domini et per nomina Dei qui non debent nominari in timore mortis, shew me my askyng in the name of oure Lord qui fecit celum et terram as that my God is yplesed with and by no more. I pray you and bydde you or elles goeth ayen to the holy place that ye com from’.

And if that they abydith stille, hit semyth that it shuwe goode wille as we hopen.

Than shalt thou sey: ‘Shewed my askyng. Et vos per virginitatem vestrem quatinus dicatis nobis veraciter et aperte expedite vos angeli Dei per angelos Dei. Amen’.

Than must the persoun that owith the goode telle, whether it be horsse or cow or any other thyng.

[p. 509]

Than must thou sey and the children after the: ‘Shew us, angelis of God, who stale this goode etc. And how many weryn at the stelyng and whether the horsse were yspannyd or in a stabyll etc. and what cledynges the thevys had on and whedyr it were nygh or day’.

And if it were nyght, the children shall se the sterres. And [if] it were by day the children shall see the sune shynyng.

And sey and the children after the what colour the horsse whasse, white or blak or what bee. And it shall be shewde evyn as it was.

Than shalt ye se the Angell of God do them com forth with the horsse right as they dedyn.

I pray you in the name of the Trinite, I charge the or you thevys that thou goe the wey right as thou dedist (or as ye dedyn, yf ther be mor than on). Than shall he gon his way or ryden.

Than shall ye see echyn servaunt of God brod South in the name of the blessful Trinite.

Than aske the children as he goith whether the sun shyne on the brest or on the bak or on the right schulder or on the lefte shuldre. If it shyne on the brest, he goith brode South, yf it shyne on the bak, he goith North, and if it shyne on the left shuldre he goith West, and if it shyne on the right shuldre, he goith Est.

Than shalt ye bydde hym goe to the place that he led the horsse and so he shall.

Than shalt thou seyn to the Angell of God: ‘shew us the town and the churche and the stepull ther that the horsse ys now’, and the children shall se itt.

Than aske wether that the horsse be sold or removyd and it shal be shewed.

Than thou seyn to [the] Angell of God: ‘shew me how many myles were as the horsse is now and the place were as he whas ystole, ywryte on the swerd with blak strykes the nombre how muche it ys and how many myles’. And it may be brought agen by craft.

And if it be new don, than must you sey thus: ‘Angelys of God j pray you and j beseche you that ye brenge ayen that horsse or elles that goode to the gostly fader or elles whan that he is examened that he have no power to sey nay by all that ever God hath wrought, that es don, seyd or dought, and by all the angelles of God, by Cherubyn and by Seraphyn, by Trones and by Dominationes and by Principates and by Potestates and by Michael and by Gabriel and by Raphaell and by Ariell and omnes qui sunt stantes ante tronis Dei sine fine cantantes: sanctus, sanctus, sanctus, Domine Deus Sabaoth + Emanuel + Adonay + Agios + Iskyrios + Imas + Ileysoun + El + Ely + Leloy + Sabaoth + Adonay + Tetragrammaton + Alpha + et O + principus et finis et per vestem quod hoc seminum et per duodecim apostolorum et per .iiij. or evangelistas Marcus, Lucas, Matheus et Johannes, et per tres reges, per Jaspar, Mel[chior] et Baltasar, et per unguentum quod Maria Magdalena uncsit pedes Domini nostri Ihesu Christi et territ capillis suis et per lac Domini nostri Ihesu Christi lactant de mamilla beate Marie quando fuit verus puer in hunc mundum’.

Than thou shalt se the sprite and take and neme her name: ‘brynges ayen that goode in all the hast that may be privy or overt, and j pray you, angel of God, that ye never latyn hym rest evre ne half ne slepe ne sitten ne stond ne lye ne ride in no place but sorowes and care and misscheff and yat ye may have a perfecioun to knowen why it is examened of that cause, so that the goode may be yelden ayen, yat her soule may be ysaved of hym that stale the forsayd good’.

If this shal be don: ‘Angelles of God, hold upp youre swerd’. And if that they holp upp by the grace of God it shal be don.

[p. 510]

And if thou wilt, yeve them leve to goe ayen dether they com fro. Than sey thus: ‘Angelles of God, goith ayen to the holy places that ye com fro till j call you or do calle in the name of ye blessfull Trinite as God will, fiat, fiat, fiat’.

Than blesse the childe with the same hand and wipe her thome. And sey Ave orisoun and go thy wey on Goddis half. Amen.

(Londen, BL, Ms. Sloane 3542, fol. 24v-26v)

[p. 511]

Appendix C:
Motievenindex

Een thema dat meer dan eens in een gelijkaardige vorm opduikt, hetzij in Nederlandse, hetzij in buitenlandse incantamenta (of in beide), wordt een motief genoemd¹. Eén van de nadelen van de teleologische ordening van ons tekstenbestand is dat de motieven minder duidelijk op de voorgrond treden². Om dit nadeel tot op zekere hoogte te verhelpen, volgt hier van de voornaamste een alfabetisch geordend overzicht.

Architeclinus op bruiloft van Canaän [194]

Been bij been, bloed bij bloed... tweede Merseburger Zauberspruch vage reminiscentie [186] en [187]; vooral [192] en [193]

Canaän zie Architeclinus, Jezus (2) en Sint-Agrias

Didimus zie Nicodemus

Drie goede broeders op weg naar Olijfberg. Ontmoeten Jezus, vette wol als remedie [132], [133], [134] en [135]

Drie jongelingen in oven [272]

Drie Koningen [36], [37], [38], [49], [98], [234], [273] en [277]

Drie zusters ontmoeten Maria (en Jezus) [324]

Gewond-gezond-motief zie Jobmotief en Zwellen en zweren

Goede stonde zie Zwellen en zweren

1 Van Haver, Ned. Incant., p. 452.

2 Braekman, Een School, p. 22-23.

[p. 512]

Hemelbrief door aartsengel Michaël aan paus te Rome gebracht [5] en [101]

Jezus 1. afstamming: Elizabeth-Joanna-Anna, Maria [44], [48], [49], [50] en [55] 2. Canaän: verandert water in wijn [194] en [197] zie Architeclinus en Sint-Agrias 3. geboorte uit reine maagd [186] en [187]; geboorte maakt duivel kwaad [209]; sinds geboorte wies ‘berg’ noch steen [173] 4. Golgotha: ‘trad’ berg op en droeg kruis: zwelt noch zweert [188], [189] en [191] 5. gras onder voeten [143] 6. kruisiging op Goede Vrijdag zweet water en bloed [148.9] en [219]; [3] en [4] sindsdien ‘wies’ ijzer noch steen zie ook Golgotha en Wissen en banden... 7. levensbericht: a) geboren-besneden-geofferd [140] b) [geboren]-gebonden-gevangen (of omgekeerd) - gehangen [160], [161] en [162] 8. marteling uit wonde loopt water en bloed: zwelt noch zweert [188], [189] en [191]; met vijf wonden die zwellen noch zweren [190] 9. nagels brengen Jezus geen schade toe [181] 10. ‘transiens per medium illorum’ [267], [272] en [277] 11. wonden zie Marteling zie ook Jordaan, Lengtemaat, Ontmoetingsmotief, Sint-Petruszegen, Wandelmotief en Wissen en banden

Jobmotief Komt voor in vijf verschillende situaties, ook in een paar mengvormen. 1. Job slaat drie wormen (wit, zwart, rood) [145] en [146] of negen wormen (telkens 3 van een bepaalde kleur) dood [41], [149]; meer dan drie ldeuren [200]

[p. 513]

2. Wormen eten Jobs vlees en bloed [42] 3. Job op mesthoop. Christus komt voorbij en vraagt: waarom lig je hier? [61]; [93] en [202] mengvorm van 1 en 3 4. Job 's avonds gewond, 's morgens gezond [148.5], [148.13] en [148.20] 5. Job en St.-Elooi als ‘marschalcken’ [214] en [215] zie ook Sint-Elooi

Johannes de Doper [144]

Jordaan Drie types: 1. Jezus zet voet in ‘flume Jordane’, die ‘wederstoet’ [60] en [148.8] 2. Jezus steekt staf in stroom [267] en [268] 3. doopsel van Jezus in de Jordaan [74], [268] en [322]

Josue deed de zon stilstaan [210]

Lengtemaat van Jezus [237] en [388]

Liefdesbanden de banden waarmee God Sint-Jan bond [331]

Longinus Drie types: 1. stak Jezus met speer in zijde, daaruit liep water en bloed [5], [7], [8], [9], [74], [97] en [131] 2. stak Jezus door vlees en bloed - gezond en goed [18] 3. stak wond ... zwellen noch zweren [102], [131], [140], [195], [196] en [197] zie ook Zwellen en zweren.

Maria 1. behoudt maagdelijkheid bij het baren

[p. 514]

2. borsten van Maria zijn week - bij geboorte [43] - bij ontvangenis [148.7] 3. leidt ezel over het land [195] 4. samen met twaalf apostelen voor het gerecht [226]

Merseburger-Zauberspruch (2de)-type zie Been bij been, bloed bij bloed...

Nicodemus (ook Didimus) 1. alleen [127], [128], [129], [178], [186], [187] en [217] 2. Nicodemus en St.-Jan [214] 3. Nicodemus en St.-Jozef [217]

Onrechtvaardige rechters (schepenen) [16], [147], [185], [377] en [380]

Ontmoetingsmotief 1. Jezus en drie goede broeders zie drie goede broeders 2. Jezus en goede moordenaar [69] 3. Jezus en Job op mesthoop zie Jobmotief 4. Jezus en Petrus zie Sint-Petruszegen 5. Jezus en Pilatus [71] 6. Jezus en St.-Kerstoffel [25] 7. Drie zusters ontmoeten Maria (en Jezus) zie Drie zusters 8. twee sinten (St.-Elooi en St.-Horaclius) in wijngaard [182]

Sint-Agrias gastheer bij bruiloft van Canaän [194]

[p. 515]

Sint-Apollonia alleen tegen tandpijn [123], [124], [125] en [126]

Sint-Elooi [148.3] en [176] zie ook Jobmotief

Sint-Felicitas en haar zeven zonen [273]

Sint-Helena en Kruisvinding [278]

Sint-Jan zie Liefdesbanden, Nicodemus en Wandelmotief

Sint-Jozef zie Nicodemus

Sint-Petruszegen Komt in vier verschillende contexten voor, steeds als één van de personages in een ontmoetings- of wandelmotief (zie aldaar). 1. Petrus ligt aan de poort van Jeruzalem [69] of aan de ‘porta Galilee’ [70] en Jezus komt voorbij 2. zit met Jezus op een marmersteen: conversatie [58] 3. vergezelt Jezus naar Golgotha en zegt tot Hem: ‘Mi dincke ghi hebt den rede’ [87] 4. Jezus en Petrus op ezels gaan over een dam, Petrus krijgt kramp en Jezus geneest hem [88]; ezel verstuikt poot [192]

Sint-Susanna ten onrechte belasterd [90], [91], [100] en [152]

Tres boni fratres zie Drie goede broeders

Wandelmotief 1. H. Kerstiaan komt tot de brand, heft op zijn hand [28] 2. Jezus en St.-Jan gaan ‘achter lande’ en komen aan de Jordaan [268] en [274] 3. Jezus met St.-Pieter op ezel zie Sint-Petruszegen

[p. 516]

4. O.-L.-Vrouw met ezel [193] 5. in combinatie met Zwellen en zweren

Wissen en banden waarmee Jezus was gebonden [3], [4], [59] en [89]

Zeven slapers van Efese [111] en [262]

Zwellen en zweren 1. alleen [179] 2. in combinatie met andere motieven a) gewond-gezond (of kond) [25], [27], [29], [138], [139] en [148.14] b) drie goede broeders [134] c) Longinus [102], [131], [140], [195], [196] en [197] d) goede stonde [141] zie ook Jezus (4) en (6)