Emblemata politica

Disputatio septima,
De L. Tarqu. Superbi Principatu.
Christianus Moll Resp.

Thesis I.

INTererat nunc populi Romani, ut L. Tarquinius, Prisci nepos,

[p. 218]

rapto per scelus imperio, jugulum ipsum ac vitalia peteret adeo à Servio auctae libertatis; quo haec, post ejectos Reges, tanto major illustriorque exsurgeret. Superbi cognomen sua illi scelera & odium publicum fecêre. Ob insepultum cadaver soceri abjectum, ita dictum tradit Livius. Sed quanto gravius Latinus Pacatus in Panegyrico ad Theodosium Imperatorem? Arrogantiae quidem (inquit) ita majores nostros semper pertaesum est, ut graviorem semper putaverint servitute contemptum, ejusque impatientia sint coacti, post bellatores Tullos, Numasque sacrificos, & Romulos conditores, regnum usque ad nomen odisse. Denique ipsum Tarquinium execratione postrema hoc damnaverunt maledicto; & hominem libidine praecipitem, avaritia caecum, immanem crudelitate, furore vecordem vocaverunt Superbum, & putaverunt sufficere convitium.

[p. 219]

Unicum ergo Superbi vocabulum quovis flagitio contaminatum principem designat.

I I.

Neque tamen militarem virtutem ac gloriam foris ei defuisse, bellum cum Volscis feliciter gestum, pax cum AEquis facta, & cum Thuscis foedus renovatum, aliaque ostendunt. Gabios etiam, sed fraude, superavit. Sextum quippe filium transfugam simulare jussit, velut à paterni imperii superbia sibi ac crudelitate metuentem. Habent ei fidem Gabii; militaribusque statim copiis contra Romanos imprudenter imponunt; ignari transfugia esse debere suspecta, & suorum desertores aut omnino non occupandos esse in publicis negotiis, aut occupandos in iis, in quibus prodesse quidem possint, non verò, si forte velint, nocere. Sextus igitur summam potentiam ita

[p. 220]

indeptus, conciliare sibi plebem, & tollere è medio proceres, quosdam in exilium agere, alios bonis spoliare; donec orba, ut Livius loquitur, auxilio consilioque Gabina res Regi Romano sine ulla dimicatione in manus traderetur. Dolum mentiti transfugii Tarquinio licuisse existimamus.

I I I.

Inde ex captivo aere Capitolium, quod Priscus voverat, exstruere aggressus est. Ita Livius. Fundamenta tamen ejus jecisse Priscum, & nonnulla adjecta à Servio, sed Superbum plurimum ad id contulisse, Tacitus auctor est Histor. iii. Voverat Capitolium Tarquinius Priscus, bello Sabino, jeceratque fundamenta, spe magis futurae magnitudinis, quam quod modicae adhuc Pop. Rom. res sufficerent; mox Servius Tullius, sociorum studio; deinde Tarquinius Superbus, captâ Suessa Pometiâ, hostium

[p. 221]

spoliis exstruxêre. Sed gloria operis libertati reservata. Quidquid sit, nobis mores tyrannorum propius inspicientibus haud est dubium, quin religionis ac augustissimi templi praetextu, excitaverit arcem & in praesidium laboranti sibi, & ut ea inexpugnabilis sedes servitut is Romanae esset. Neque tamen arguendi principes, qui ejusmodi munimenta exstruunt non pro servitute obsequentium, sed imperii securitate.

I V.

In eo autem opere, aliisque fabrorum fossorumque ministeriis (nam foros in circo, Cloacamque Maximam, quâ totius urbis purgamenta reciperentur, insuper fieri tum jussit) inclementer plebem exercuit, ejusque animos haud dubiè in se irritavit; neglectis eorum callidis artibus, qui, quo securius in proceres grassentur, reli-

[p. 222]

quae multitudines gratiam sibi captandam arbitrantur. Nam caedibus, exilio, multatione bonorum in Patrum praecipuos jam tum ab initio ita saevierat, ut neque prior numerus, neque ulla auctoritas Senatorio ordini maneret. Scelere namque parta imperia non nisi scelere licet tueri. Sed Livium audiamus, faciem ac ordinem omnem lanienae istius publicae paucissimis aperientem; Tarquinio, inquit, in caritate civium nihil spei reponenti metui regnum tutandum erat; quem ut pluribus incuteret, cognitiones capitalium rerum, sine consiliis, per se solus exercebat: perque eam caussam occidere, in exsilium agere, bonis multare poterat, non suspectos modò & invisos, sed unde nihil aliud quàm praedam sperare posset. Neque nunc alia in medium adferre necesse est, cum sola ejusmodi judicia, contra leges & rationem omnem exercita, exqui-

[p. 223]

sitissimam atque intolerandam Tarquinii tyrannidem fuisse, abundè probent. Quod ipsum Neronem quoque sub initium imperii sensisse, constat ex praeclare illa ejus oratione, quae exstat apud Tacitum sub initium Annal. xiii. qua formam futuri principatus praescribens, & ea maximè declinans, quorum recens invidia flagrabat; Non se, inquit, negotiorum omnium judicem fore ut clausis unam intra domum accusatoribus & reis paucorum potentia grassaretur. Nihil in penatibus suis venale, aut ambitioni pervium; discretam domum & Rempub. Et sanè capitalia supplicia, licet merito irrogata, bonos etiam principes tyrannidis reddunt suspectos, si ea soli ipsi indicant; si clam sumant; si denique populo non aperiant legitimas eorum rationes. At tyrannorum interest, ut eas tegant, & ad earum cognitio-

[p. 224]

nem alios non admittant, quia pro crimine habent innocentiam, & solam aliorum virtutis ac fortunae magnitudinem evertendam arbitrantur.

V.

Ea autem tam atroci tempestate Junium Brutum prudentissimum virum fuisse invenio; qui, cum maximos quosque & sapientissimos, & libertatem laudantes proceres non nisi ultima supplicia manerent, stultitiam simulavit, ac ita se gessit, ut, omissâ inopportunâ jactatione libertatis, & sapientiae, quae in eo summa erat, ostentatione, servaverit sese commodioribus temporibus, quibus ab infami tyrannide Rem. liberaret. Peccant, & aliis tantum nocent ac sibi, qui sub iniquissimo principum imperio crepant semper & loquuntur libertatem. quales merito passim arguit Tacitus. Sicut enim mala facienda

[p. 225]

non sunt, ex quibus eveniant bona; ita quoque bona facienda non sunt, ex quibus non nisi mala possint exspectari.

V I.

Ad Superbi tot infanda scelera tandem accessit filiorum ejus, Sexti inprimis, foedissima libido; quâ, ferro armatâ & terrore, Lucretiae, conjugis Collatini, contumax pudicitia violata est. Matrona quidem contumeliae impatiens sese ferro interemit; & quantum incomparabili castimoniae studio gloriae promeruit, tantum spontaneâ & ignavâ morte amisit. Nam neque concessa est αὐτοχειρία, quanquam tantopere Stoicis laudata, neque quidquam in ea est generosum. Vide hac de re accuratè disputantem Augustinum lib. i. de Civit. Dei, cap. xix. Si ad vestrum judicium, inquit, Leges judicesque Romani, deferret quisquam hoc

[p. 226]

crimen, non solum indemnatam, verum etiam castam & innocentem interfectam esse mulierem, nonne eum, qui id fecisset, severitate congruâ plecteretis? Hoc fecit illa Lucretia, illa sic praedicata Lucretia innocentem, castam, vim perpessam Lucretiam insuper interemit? Proferte sententiam. Cur interfectricem innocentis & castae tantâ praedicatione laudatis? Verum Brutus, cum ad regnum expugnandum omnia nunc opportuna esse haud temere judicaret, corpore Lucretiae in forum delato, & Superbo ejusque filiis liberrimâ oratione accusatis, incensam multitudinem perpulit, ut imperium Regi abrogaret, eumque cum conjuge ac liberis juberet exulare.

V I I.

Caeterum an licuerit Pop. Rom. Tarquinium imperio exuere, nunc quaerendum est. Neque dubium hac de re erit judicium, si paullo

[p. 227]

altius quaedam huc facientia, sed tamen breviter, inspiciamus. Certè haud ambigitur, quin, si quae alia, subditis sancta atque inviolabilis esse debeat suprema illa imperantium potestas; sicut & in confesso est, eamdem obnoxiam esse imperio rationis, quae jubet, ut nihil ab eâ nisi quod aequum est in subditos statuatur. Nihilominus tamen si eâ principes abutantur, & grave sit eorum imperium, obsequium iis deferendum est; imo etiamsi divinis, naturae & gentium legibus adversa quaedam praescribant, non quidem parendum iis est, sed neque ideo statim potestate exuendi sunt; imò si in singulorum aliquot civium exitium ferantur, non iccirco omnibus licet vi iis se opponere. Sola patientia & divinâ auctoritate, & tot cordatarum gentium exemplis, & tanto sapientum consensu hacte-

[p. 228]

nus subditis commendata est; neque ultra quid adversus iniquum principem iis licet. Divinâ auctoritate, dixi ego, & tot cordatarum exemplis gentium. quod de Christianis maximè accipiendum; qui servi forte, dominis etiam δυσκόλοις obnoxii & subjecti esse jubentur. Ac proinde etiam principibus, δυσκόλοις subditi. Faciunt huc omnino ista Optati Afri Milevitani, ubi de Donato, iniquissimo illo Episcopo Carthaginis, & qui hujus Dominicus dici ac audire volebat: Paullus docet, inquit, orandum esse pro Regibus etiamsi talis imperator esset, qui gentiliter viveret. Et de Donato ipso; Carthagini principatum se tenuisse crediderat; & cùm super Imperatorem non sit nisi solus Deus, qui fecit Imperatorem, dum se Donatus supra Imperatorem extollit, jam quasi hominum excesserat metas, ut se, ut Deum, non hominem aesti-

[p. 229]

maret, non verendo eum, qui post Deum ab hominibus timebatur. Porrò Imperium non amittit princeps nisi eo scelere, quo id creditur periturum. Cum enim hic maximè poena non debeat excedere magnitudinem delicti, imperio, quod in omnes accepit, non privandus est, nisi qui omnium sit hostis. atque ea evertere contendat in quibus constet incolumitatem omnium versari. Ergo si intoleranda sint omnibus ejus scelera, & nisi in tempore obviam eatur, in exitium omnium totiusque Reipub. haud dubiè sint exitura, & alia omnia ad flectendum coarcendumque ad meliora Principem nequidquam sint tentata, licere proceribus populoque eum imperio exuere & vi expellere judicamus. Talis enim, princeps esse desiit. Et subditis patientia commendata est, non quâ evertitur Respub. sed qua conser-

[p. 230]

vatur. Neque id in eos tantum principes licet, qui adstricto certis legibus imperio utuntur, sed eos quoque, qui omnium absolutissimum accepêre. Par enim hic eorum est ratio; cum nec sub his, nec istis, Respub. debeat everti. Faciunt huc illa Salisberiensis in Polycratico lib. iii. cap. xv. Imago Deitatis princeps amandus, venerandus est & colendus; tyrannus pravitatis imago plerumque etiam occidendus, si tamen aliter coarceri non potuerit. Et addit alibi gravissimam rationem; Cum multa sint crimina majestatis, nullum gravius est eo, quod adversus ipsum justitiae corpus exercetur. Tyrannis ergo non modo publicum crimen, sed, si fieri possit, plus quam publicum est. Si enim crimen majestatis omnes persequutores admittit, quanto magis illud, quod leges premit, quae ipsis debent imperatoribus imperare? Lib. iii. cap. ult.

[p. 231]

V I I I.

Tarquinium igitur Romani optimo jure expulêre, ut eum qui scelere & invaserat imperium, &, dum tenuit, prope totum everterat. Quare Plutarchus eum in Poplicola describit, οὔτε λαβόντα τὴν orxh καλῶς, ἀλλ᾽ ἀνοσίως καὶ παρανόμως, οὔτε χρώμενον αὐτῇ βασιλικῶς, ἀλλ᾽ ὑβρίζοντα καὶ τυραννοῦντα. Regnavit ille annos quinque & viginti: regnatum autem Romae, ut quidem vult Livius, à condita urbe ad liberatam annos ducentos quadraginta quatuor.