Kroniek van de 20ste eeuw [tot en met 1940]

Kemal president van Turkse republiek

ANKARA, 29 oktober - Vandaag is in Ankara officieel de republiek Turkije uitgeroepen. Dit nieuws ging gepaard met 101 saluutschoten.

De 158 aanwezige afgevaardigden van de Nationale vergadering kozen eensgezind Moestafa Kemal Pasja tot eerste president van Turkije. Meer dan 100 leden van de vergadering waren niet aanwezig.

Door het uitroepen van de Turkse republiek en het kiezen van een president komt er definitief een einde aan het meer dan 600-jarige Ottomaanse Rijk en aan de macht van de kalief in Istanboel.

De afgelopen jaren was de politieke macht in Turkije verdeeld. Eenerzijds was de kalief of sultan nog steeds de officiële autoriteit in het land, anderzijds waren de macht en de bevoegdheid van de Nationale Vergadering onder leiding van Moestafa Kemal gegroeid. De belangrijkste verandering in de internationale erkenning van deze twee machtsblokken in Turkije was de uitnodiging deel te nemen aan de vredesconferentie van Lausanne op 27 oktober 1922, die zowel aan de Nationale Vergadering als aan de regering van de Sultan werd gestuurd.

Verdeeld

In de vergadering waren de meningen verdeeld over hoe men moest omgaan met de sultan-kalief. Sommigen vonden dat Sultan Vahiddin moest aftreden en een ander in zijn plaats moest worden benoemd. Moestafa Kamal nam een radicaler standpunt in. Hij verklaarde dat de soevereiniteit aan de natie behoorde en vroeg impliciet om een verandering van het hele politieke systeem.

Door de toenemende macht van Moestafa Kemal voelde sultan Mehmed VI Vaahideddin zich bedreigd. Op 16 november 1922 zond hij een brief aan generaal Harrington, de bevelhebber van het bezettingsleger in Constantinopel, waarin hij schreef dat zijn leven in gevaar was en de Engelsen hem moesten helpen om te vluchten. De volgende dag vertrok hij op een Brits schip naar Malta. Op 18 november 1922 werd Vahideddin's neef, Abdül-Medjid, door de Nationale Vergadering tot kalief benoemd.

Republiek

Op 2 oktober jongstleden verlieten de bezettingstroepen Constantinopel en vier dagen later trokken Turkse troepen de stad binnen. Op 9 oktober schreef een krant in Ankara dat de Turkse republiek binnenkort zou worden uitgeroepen.

Op 13 oktober besloot de vergadering dat de regering voortaan in Ankara gevestigd zou zijn. Deze verhuizing van Constantinopel naar Ankara betekende een symbolische breuk met het verleden, met andere woorden met het Ottomaanse Rijk.

Gisteren verklaarde Moestafa Kemal in besloten kring dat hij de Vergadering zou verzoeken om Turkije tot republiek te verklaren. De motie die Moestafa Kemal vandaag indiende, bestond hieruit dat de regeringsvorm een republiek moest zijn, met aan het hoofd een president die zou worden gekozen door de Vergadering.

Grondwet

De motie werd aanvaard door 158 van de 287 afgevaardigden. Moestafa Kemal werd tot president van de Turkse republiek gekozen, Ismet Pasja is minister-president geworden, tevens is een nieuwe grondwet uitgewerkt. De belangrijkste artikelen daarin zijn:

1.	de Turkse staat is een republiek.
2.	De staatsgodsdienst is de islam. De officiële taal van de staat is Turks. De hoofdstad is Ankara.
3.	De soevereiniteit behoort aan de natie.
4.	De nationale Vergadering is de ware vertegenwoordigster van Turkije en spreekt namens de natie.

In de overige punten worden onder meer de bevoegdheden van de Vergadering, de president en de regering omschreven. Met het uitroepen van de republiek is de droom van Moestafa Kemal werkelijkheid geworden. Het woord Cumhuriyet (= republiek) bestaat sinds vandaag in Turkije officieel.