Groot gebedenboek ten gebruike van katholieke christenen voor alle dagen en tijden van het jaar en alle omstandigheden des levens

Over het liturgische gebed

‘Liturgisch gebed’ noemen wij het gebed dat in de officiële eredienst van de Kerk volgens de daartoe vastgestelde teksten wordt verricht, hetzij bij de viering van de Eucharistie, hetzij bij de bediening van de Sacramenten, de dagelijkse getijden, de zegeningen der Kerk, of andere plechtigheden welke in de kerkelijke boeken zijn voorzien. De voornaamste liturgische boeken van de Westerse Kerk zijn het Missale voor de viering van de Eucharistie, het Brevier voor de dagelijkse getijden, het Pontificale en het Rituale voor de toediening van de Sacramenten en voor de zegeningen welke door den bisschop of door den priester worden verricht. Uit deze boeken zijn vele teksten in dit gebedenboek opgenomen.

Het liturgische gebed is niet de enige vorm van gebed, en staat in zeker opzicht beneden de hogere vormen van het beschouwende gebed. Evenmin mag men zeggen, dat het liturgische gebed de enige vorm van openbaar gebed is welke de Kerk kent. Er zijn ook andere oefeningen die de gelovigen gezamenlijk en in het openbaar verrichten. Hoewel deze vormen van gebed in het algemeen het stempel van een bepaald tijdperk of van een bepaalde devotie dragen, mogen wij ze geenszins minachten, daar ook zij behoren tot de levende traditie van de Kerk. Het is echter duidelijk dat wij deze gebedsoefeningen niet boven de gebeden van de eredienst mogen stellen. Bij de liturgie immers worden de daartoe aangewezen gebeden officieel uitgesproken namens de Kerk en in de meeste gevallen ook voor de gehele gemeenschap van de gelovigen. Het is daartoe niet eens nodig dat de liturgische gebeden in het openbaar worden gezegd. Al viert een priester de Eucharistie in het bijzijn van slechts een enkelen dienaar, hij doet het namens en voor alle rechtgelovige christenen. Ook als priesters of kloosterlingen in opdracht van de Kerk de dagelijkse getijden niet gemeenschappelijk bidden, maar stil voor zichzelf, doen zij dit voor de gehele gemeenschap der Kerk.

De gelovigen zijn geenszins verplicht bij hun gebed de teksten van de liturgie te gebruiken. Zij kunnen zich ook op andere wijze verenigen met de viering van de Eucharistie, en kunnen de dag heiligen door tal van gebeden en oefeningen die niet voorkomen in de liturgische getijden. Maar wel is het in het algemeen waar, dat de officiële gebeden der Kerk ook voor het persoonlijke gebed boven vele andere de voorkeur verdienen. Dit betekent allerminst, dat het ‘liturgische’ gebed andere traditionele oefeningen, als het bidden van de rozenkrans en van de Engel des

[p. 1493]

Heren, zou behoren te verdringen. Hoe hoog wij de gebeden van de liturgie ook schatten, we mogen nimmer vergeten, dat daarnaast in de geschiedenis van de Kerk tal van andere gebedsvormen en vrome oefeningen zijn ontstaan, en dat de vastgestelde liturgische teksten het meest intieme gesprek met God en het beschouwende gebed nimmer geheel kunnen vervangen. Bovendien is voor het ‘liturgische’ gebed een zekere oefening nodig. Slechts zij die er zich toe voelen aangetrokken, zullen tot de eigenlijke zin van dit gebed kunnen doordringen.

Tot de zin van het liturgische gebed behoort in de eerste plaats, dat wij ons daardoor meer van nabij verenigen met het gebed van de Kerk. Tijdens de viering van de Eucharistie zijn wij niet alleen met de geest bij de heilige handelingen tegenwoordig, maar bidden wij met den priester de gebeden welke hij namens ons allen uitspreekt, overwegen wij bij Epistel en Evangelie de woorden van de heilige Schrift, en mediteren wij over de teksten die door het koor worden gezongen. Indien wij dagelijks enkele van de getijden uit het Brevier bidden, weten we ons verbonden met alle priesters en kloosterlingen die op deze wijze aan God de lofzang en het smeekgebed van de gehele Kerk aanbieden.

De officiële gebeden van de Kerk voeren ons onmiddellijk tot de overweging van de geheimen, welke in de liturgie worden gevierd. Vele gebeden van de Mis (de gebeden bij de offerande, de Canon, de wisselende teksten van Offergebed en Slotgebed) zijn beter dan welke verhandeling ook geëigend om ons gelovig inzicht in het mysterie van de Eucharistie te verdiepen. De gebeden uit het Rituale vormen de beste verklaring van de eigenlijke betekenis der Sacramenten. De teksten van de liturgie doen ons de feestgeheimen van het kerkelijk jaar overwegen. De diepe zin van boetvaardigheid en versterving leren wij het best uit de liturgie van de vastentijd.

In de derde plaats moeten wij een grote eerbied hebben voor de liturgie, omdat zij voor een groot gedeelte is samengesteld uit teksten die ontleend zijn aan de heilige Schrift. De lofzangen en smeekbeden uit het boek der psalmen vormen het voornaamste bestanddeel van de getijden. De gezangen tijdens de Mis zijn vrijwel altijd ontleend aan het woord Gods. Van het begin af heeft de Kerk gehouden dat de eigenlijke betekenis van het Oude Testament eerst duidelijk geworden is door de vervulling in Christus' heil. Zo heeft zij de psalmen steeds beschouwd als haar eigen gebeden, waarin door vergelijkingen en voorzeggingen de heerlijkheid van het Nieuwe Verbond wordt bezongen die voor de Joden verborgen moest blijven, en waarin het verlangen en de boetvaardigheid van de christelijke ziel worden uitgedrukt zoals deze eerst in het licht van de vervulling ten volle konden worden begrepen. Vooral dit gebruik van de teksten uit de heilige Schrift maakt het begrijpen van de liturgie dikwijls zeer moeilijk voor ons, daar het een inzicht in de heilige boeken veronderstelt dat ons in deze tijd maar al te veel ontbreekt. Door de overweging van de heilige Schrift zullen wij de liturgie steeds beter gaan ver-

[p. 1494]

staan, en van de andere kant zal een betere kennis van de liturgie ons helpen dieper door te dringen in de onuitputtelijke rijkdom van Gods woord. De korte verklaringen, welke in dit boek bij de psalmen en andere gedeelten van de heilige Schrift worden gegeven, zijn bedoeld om de betekenis van deze teksten te verduidelijken in verband met het gebruik dat er in de liturgie van wordt gemaakt.

Ten slotte moeten wij de gebeden van de liturgie beschouwen als een zekere uitdrukking van de leer en van de godsvrucht der Kerk. De regel van het gebed is de regel van het geloof. Nimmer zullen wij dwalen als wij door de regel van het officiële gebed der Kerk worden geschoold, als wij de gebeden van de liturgie blijven beschouwen als de toetssteen van ons inzicht en als de bron van onze godsvrucht. Als wij de diepe zin van de liturgie trachten te begrijpen, zullen wij de eigenlijke betekenis van het christelijke leven leren verstaan. Dan zal de vastentijd onze jaarlijkse retraite worden. De feestdagen des Heren zullen ons de innige blijdschap om de Verlossing leren. Onze devoties krijgen een vaste grondslag en zullen niet gemakkelijk ontaarden in sleur. De meditatie zal ons gemakkelijker vallen. We zullen de woorden leren proeven waarmee zoveel vroegere geslachten van gelovigen tot God hebben gebeden, en wij zullen ze omzetten in een persoonlijk gebed of in een woordeloze herinnering.

Voor velen is het Misboek reeds een trouwe gids geworden. Sommigen verlangen althans op Zondagen en feesten door het zingen van Vespers of Completen deel te nemen aan het nimmer zwijgende koorgebed der Kerk, of zijn gewoon zelfs dagelijks enkele van de getijden te bidden. Als zij hierin werkelijk slechts de eer zoeken van God, zullen zij er vreugde in vinden en onvermoede geestelijke rijkdom.

Hemelse en aardse liturgie
(door den heiligen Joannes Chrysostomus)

O, welke wonderbare gaven van Christus. In de hemelen bezingen de koren der engelen de glorie van God; op aarde vormen in de kerken ook de mensen koren, en zingen zij, naar het voorbeeld der engelen, dezelfde zangen van hemelse lof. In de hemelen zingen de cherubim de lofzang van het driemaal-heilig; de menigte der mensen op aarde geeft er antwoord op. Zo ontmoeten de feestelijke liturgieën van hemel en aarde elkaar, en worden zij tot één enkele dankzegging, één enkele jubel, één enkel koor waarin allen eensgezind zijn in vreugde.

Over de psalmen
(door den heiligen Gregorius van Nyssa)

De psalmen onderrichten ons in de wet des Heren en tonen ons de ware weg tot het heil. Zij zijn de meest geliefde gebeden van de Kerk, en alle vormen van het gebed vinden wij er in terug. Er zijn smeekbeden onder en gebeden van boetvaardigheid, lofprijzingen en dankgebeden. Vooral de lofpsalmen geven den christen een voorsmaak van het eeuwige loflied dat engelen en zaligen zingen in de hemel. Door deze psalmen te zingen of te bidden nemen

[p. 1495]

wij nu reeds deel aan de liturgie des hemels, aan de nimmer verstommende lofprijzing van Gods oneindige en onbegrijpelijke heerlijkheid en liefde.

‘Looft den Heer met de welluidende samenklank van cymbalen.’ - Als engelen en mensen tezamen zijn gekomen, en als de mensheid haar doel heeft bereikt, dan zullen zij als twee delen van één koor het blijde lied van de dankzegging zingen en met vereende stemmen de goedheid van God verheerlijken, welke in eeuwigheid over allen is uitgestort. De ene cymbaal is de hemelse natuur der engelen; de andere is de redelijke schepping der mensen. De zonde heeft de mensen van de engelen gescheiden; maar als de genade van God hen weer met elkaar zal hebben verbonden, dan zullen zij tezamen het loflied zingen, zoals de Apostel zegt: ‘Alle tong in de hemel, op aarde en onder de aarde, belijde dat Christus in de heerlijkheid van den Vader is’. Tezamen zullen zij het lied der overwinning aanheffen, omdat hun eendracht het teken is van de behaalde zege en omdat de vijand machteloos is geworden. Als deze zal zijn uitgeworpen en ten onder gebracht, zullen alle geesten zonder ophouden met eenzelfde ijver en toewijding God in alle eeuwigheid loven en prijzen. Want ‘onschoon is de lof in de mond van den zondaar’; maar dan zal er geen zondaar meer zijn. Omdat alle zonde zal zijn weggenomen, blijft slechts de verplichting om God te verheerlijken.

Deze weg tot de zaligheid wordt ons getoond door de verheven wijsheid welke is vervat in de psalmen. Deze leiden hen, die door hun hulp tot de hoogste volmaaktheid willen komen, tot steeds grotere ijver in de deugd, opdat de mens kome tot die staat en wijze van zaligheid, welke een grens stelt aan al onze gedachten en veronderstellingen, en waar zelfs onze hoogste verwachting, die immers aan alle begeren voorafgaat, onmachtig is nog iets meer te verlangen. Want de leer der psalmen getuigt, dat de rijkdom van deze zaligheid alle hoop te boven gaat.

De psalmen openen ons de toegang tot de weg der zaligheid door ons als eerste beginsel het afleggen van het kwaad te leren. Als met een uitgestrekte hand wijzen zij de dwalenden op de bijstand die hun geschonken wordt in de wet. De beloften die wij door een leven zonder schuld verwerven, tonen zij in de gelijkenis van de altijd groenende boom. Zij stellen ons het onheil voor ogen van hen die de tegenovergestelde weg begaan, en voeren zo geleidelijk tot de hoogste top der zaligheid allen die hun leiding verlangen te volgen. De lofpsalmen immers leren ons, dat, als de zonde geheel zal zijn weggenomen, al het bestaande heilig zal zijn en eenstemmig de lof van God zal zingen. Dan zullen alle schepselen, zowel de lagere als de hogere, samenkomen om één koor te vormen. Dan zal ook de redelijke natuur, die nu door de zonde is ontwricht, als een cymbaal in deze harmonie haar zoete klank doen horen. Dan zal onze natuur zich bij die der engelen scharen, en zal de hemelse heermacht, die na de verwarring van dit ogenblik opnieuw is geordend, in het openbaar en ten

[p. 1496]

aanschouwen van de vijanden, aan God den Overwinnaar het lied der zege toezingen. Dan zullen alle geesten den Heer loven; en deze lof zal de genade Gods in eeuwigheid verheerlijken en de zaligheid voor immer volmaakt doen zijn. Die zaligheid bedoel ik, welke de ware zaligheid is, waarnaar de menselijke rede zelfs niet kan gissen en waarvoor al onze verwachting te kort schiet. Dan zal die onzegbare en onbegrijpelijke en boven alle gedachte goede toestand zijn aangebroken, die geen oog heeft gezien en geen oor heeft gehoord en geen menselijke geest heeft kunnen begrijpen.