Groot gebedenboek ten gebruike van katholieke christenen voor alle dagen en tijden van het jaar en alle omstandigheden des levens

(1951)–Cornelis Adrianus Bouman– rechtenstatus

De lof van de heilige Moeder Gods

Sinds de eerste christenen de woorden van den engel en van Elisabeth hebben overwogen, is de lof van de Moeder des Heren in de Kerk niet verstomd.

In de Griekse liturgie heeft men deze woorden bijeengevoegd tot het Wees gegroet. De vromen van het Westen hebben aan deze groet op den duur verscheidene beden toegevoegd, tot het gebed sinds het einde van de zestiende eeuw de ons bekende vorm heeft gekregen: onze dagelijkse groet aan de Moeder Gods en onze nooit aflatende bede om haar bescherming.

In tal van andere lofprijzingen heeft de christenheid de groet van den engel en van Elisabeth omgeven met een keur van zoete namen. Zij mogen ons de voorrechten en de verheven heiligheid der Moeder Gods steeds beter doen verstaan en ons er toe brengen steeds vuriger haar bijstand in te roepen.

* De litanie, genaamd van Loreto

Deze is de bekendste litanie ter ere van de Moeder Gods; zij is door de Kerk officieel goedgekeurd en door de pausen met nieuwe beden aangevuld. Zij is ontstaan gedurende de zestiende eeuw in het heiligdom der Moeder Gods te Loreto, dat van ouds zulk een bekendheid had, dat de bekende legende van de overbrenging van Maria's woning uit Nazareth kon ontstaan.

Heer, ontferm U over ons.	Kyrie, eleison.
Christus, ontferm U over ons.	Christe, eleison.
Heer, ontferm U over ons.	Kyrie, eleison.
Christus, aanhoor ons.	Christe, audi nos.
Christus, verhoor ons.	Christe, exaudi nos.
God, hemelse Vader, ontferm U over ons.	Pater de caelis, Deus, miserere nobis.
God, Zoon, Verlosser van de wereld, ontferm U over ons.	Fili, Redemptor mundi, Deus, miserere nobis.
God, Heilige Geest, ontferm U over ons.	Spiritus Sancte, Deus, miserere nobis.
Heilige Drievuldigheid, één God, ontferm U over ons.	Sancta Trinitas, unus Deus, miserere nobis.

Sancta Maria, ora pro nobis.	Heilige Maria, bid voor ons.
Sancta Dei Genitrix,Ga naar voetnoot1)	Heilige Moeder van God,Ga naar voetnoot1)
Sancta Virgo Virginum,	Heilige Maagd der maagden,
Mater Christi,	Moeder van Christus,
Mater divinae gratiae,	Moeder van de goddelijke genade,
Mater purissima,	Allerreinste Moeder,
Mater castissima,	Zeer kuise Moeder,
Mater inviolata,	Maagdelijke Moeder,
Mater intemerata,	Onbevlekte Moeder,
Mater amabilis,	Beminnelijke Moeder,
Mater admirabilis,	Bewonderenswaardige Moeder,
Mater boni consilii,	Moeder van goede raad,
Mater Creatoris,	Moeder van den Schepper,
Mater Salvatoris,	Moeder van den Zaligmaker,
Virgo prudentissima,	Allervoorzichtigste Maagd,
Virgo veneranda,	Eerwaardige Maagd,
Virgo praedicanda,	Lofwaardige Maagd,
Virgo potens,	Machtige Maagd,
Virgo clemens,	Goedertieren Maagd,
Virgo fidelis,	Getrouwe Maagd,
Speculum justitiae,	Spiegel van gerechtigheid,
Sedes sapientiae,	Zetel van wijsheid,
Causa nostrae laetitiae,	Oorzaak van onze blijdschap,
Vas spirituale,	Geestelijk vat,
Vas honorabile,	Eerwaardig vat,
Vas insigne devotionis,	Heerlijk vat van godsvrucht,
Rosa mystica,	Mystieke roos,
Turris Davidica,	Toren van David,
Turris eburnea,	Ivoren toren,
Domus aurea,	Gouden huis,
Foederis arca,	Ark van het Verbond,
Janua caeli,	Deur van de hemel,
Stella matutina,	Morgenster,
Salus infirmorum,	Heil van de zieken,
Refugium peccatorum	Toevlucht van de zondaren,
Consolatrix afflictorum,	Troosteres van de bedroefden,
Auxilium christianorum,	Hulp van de christenen,
Regina Angelorum,	Koningin van de engelen,
Regina Patriarcharum,	Koningin van de aartsvaders,
Regina Prophetarum,	Koningin van de profeten,
Regina Apostolorum,	Koningin van de apostelen,
Regina Martyrum,	Koningin van de martelaren,
Regina Confessorum,	Koningin van de belijders,
Regina Virginum,	Koningin van de maagden,
Regina Sanctorum omnium,	Koningin van alle heiligen,

Koningin zonder erfsmet ontvangen,	Regina, sine labe originali concepta,
Koningin in de hemel opgenomen,	Regina in caelum assumpta,
Koningin van de heilige Rozenkrans,	Regina sacratissimi Rosarii,
Koningin van de vrede,	Regina pacis,
Lam Gods, dat de zonden van de wereld wegneemt, spaar ons Heer.	Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, parce nobis, Domine.
Lam Gods, dat de zonden van de wereld wegneemt, verhoor ons Heer.	Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, exaudi nos, Domine.
Lam Gods, dat de zonden van de wereld wegneemt, ontferm U over ons.	Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis.

Gedurende de Advent:

℣. De engel des Heren heeft aan Maria geboodschapt.	℣. Angelus Domini nuntiavit Mariae.
℟. En zij heeft ontvangen van den Heiligen Geest.	℟. Et concepit de Spiritu Sancto.

Laat ons bidden. - God, Gij hebt gewild dat uw Woord bij de boodschap van den engel het vlees aannam uit de schoot van de heilige Maagd Maria; wij bidden U: verleen ons, dat wij door haar voorspraak bij U worden geholpen, omdat wij vast geloven, dat zij de Moeder van God is. Door denzelfden Christus onzen Heer. ℟. Amen.	Oremus. - Deus, qui de beatae Mariae Virginis utero Verbum tuum, angelo nuntiante, carnem suscipere voluisti: praesta supplicibus tuis; ut, qui vere eam Genitricem Dei credimus, ejus apud te intercessionibus adjuvemur. Per eundem Christum Dominum nostrum. ℟. Amen.

Van Kerstmis tot en met Maria-Lichtmis:

℣. Na het baren, o Maagd, zijt gij ongeschonden gebleven.	℣. Post partum, Virgo, inviolata permansisti.
℟. Moeder van God, wees onze voorspraak.	℟. Dei Genitrix, intercede pro nobis.

Laat ons bidden. - God, Gij hebt aan de mensen de prijs van de eeuwige zaligheid geschonken door de vruchtbare maagdelijkheid van de heilige Maria; wij bidden U: verleen ons te mogen ondervinden, dat zij onze voorspraak is, omdat wij door haar mochten ontvangen den Gever	Oremus. - Deus, qui salutis aeternae, beatae Mariae virginitate fecunda, humano generi praemia praestitisti: tribue, quaesumus; ut ipsam pro nobis intercedere sentiamus, per quam meruimus auctorem vitae suscipere, Dominum no-

strum Jesum Christum Filium tuum. ℟. Amen.

van het leven, onzen Heer Jesus Christus, uw Zoon. ℟. Amen.

Van Maria-Lichtmis tot Pasen en na de Paastijd tot de Advent:

℣. Ora pro nobis, sancta Dei Genitrix.	℣. Bid voor ons, heilige Moeder van God.
℟. Ut digni efficiamur promissionibus Christi.	℟. Opdat wij de beloften van Christus waardig worden.

Oremus. - Concede nos famulos tuos, quaesumus, Domine Deus, perpetua mentis et corporis sanitate gaudere: et gloriosa beatae Mariae semper Virginis intercessione, a praesenti liberari tristitia et aeterna perfrui laetitia. Per Christum Dominum nostrum. ℟. Amen.	Laat ons bidden. - Heer God, wij bidden U: geef ons uw dienaren, dat wij ons mogen verheugen in een bestendige gezondheid van ziel en lichaam; mogen wij door de verheven voorspraak van de heilige Maria, die altijd Maagd is gebleven, verlost worden van de tegenwoordige droefheid en de eeuwige vreugde genieten. Door Christus onzen Heer. ℟. Amen.

Gedurende de Paastijd:

℣. Gaude et laetare, Virgo Maria, alleluja.	℣. Verheug en verblijd U, Maagd Maria, alleluja.
℟. Quia surrexit Dominus vere, alleluja.	℟. Want de Heer is waarlijk verrezen, alleluja.

Oremus. - Deus, qui per resurrectionem Filii tui Domini nostri Jesu Christi mundum laetificare dignatus es: praesta, quaesumus; ut per ejus Genitricem Virginem Mariam perpetuae capiamus gaudia vitae. Per eundem Christum Dominum nostrum. ℟. Amen.	Laat ons bidden. - God, Gij hebt U gewaardigd de wereld te verblijden door de verrijzenis van uw Zoon, onzen Heer Jesus Christus; wij smeken U: geef dat wij door zijn Moeder, de Maagd Maria, de vreugden van het eeuwig leven verwerven. Door denzelfden Christus onzen Heer. ℟. Amen.

Lofzang, toegeschreven aan den heiligen Joannes van Damascus

In u, genadevolle, verheugt zich geheel de schepping, het koor der engelen en het geslacht der mensen. Geheiligde tempel en geestelijk paradijs, gij, roem der maagden, uit wie God het vlees aannam, en als Kind werd geboren Hij die van eeuwigheid is onze God. Want uw lichaam bereidde Hij tot zijn troon, en uw schoot maakte Hij wijder dan de hemelen.

In u, genadevolle, verheugt zich geheel de schepping. Ere zij u.

De volgende lofzang, volgens de legende door een koor van engelen voor de eerste maal aangeheven, is in het christelijke Oosten het meest bekende gebed ter ere van de heilige Moeder Gods.

Waarlijk passend is het u, Moeder Gods, te prijzen, u, de altijd zalig geprezen en ongeschonden Moeder van onzen God. U, die eerbiedwaardiger zijt dan de cherubim en onvergelijkelijk roemrijker dan de serafim, die God het Woord ongedeerd hebt gebaard, u, die werkelijk Godsmoeder zijt, zingen wij lof.

Lofprijzing door den heiligen Cyrillus van Alexandrië
welke de heilige uitsprak bij de aanvang van het concilie van Ephese

Gegroet, Maria, Moeder Gods, Maagd en Moeder, draagster van het Licht, ongeschonden vat. Gegroet, Maagd Maria, Moeder en dienares; Maagd om wille van Hem die uit uw maagdelijkheid is geboren; Moeder om wille van Hem dien gij in uw armen hebt gedragen en met uw melk hebt gevoed; dienares om wille van Hem die de gedaante van een dienaar heeft aangenomen. Want binnengegaan is de Koning in zijn stad, of liever in uw schoot, en Hij is weer uitgegaan gelijk Hij het wilde, en uw poort bleef gesloten. Zonder wil van een man immers hebt gij Hem ontvangen, en op goddelijke wijze hebt gij Hem gebaard. Gegroet, Maria, tempel waar God zijn intrek neemt, heilige tempel, gelijk de profeet David uitriep: Heilig is uw tempel, wonderbaar in gerechtigheid. Gegroet, Maria, kleinood der gehele wereld; gegroet, Maria, ongerepte duif; gegroet, Maria, onblusbare lamp: want uit u is geboren de Zon der gerechtigheid. Gegroet, Maria, plaats van Hem die door geen plaats wordt omvat; gij die den Eniggeborene, God het Woord, hebt omsloten; die zonder ploeg of zaaisel de onverwelkbare aar hebt gedragen. Gegroet, Maria, die de profeten bezingen en om wille van wie de herders met de engelen de vreeswekkende lofzang aanheffen: Ere zij God in den hoge, en op aarde welgevallen aan de mensen. Gegroet, Maria, Moeder Gods, om wie de engelen zich verheugen en de aartsengelen jubelen in dreunende zangen. Gegroet, Maria, Moeder Gods, om wie de magiërs komen aanbidden, geleid door een lichtende ster. Gegroet, Maria, Moeder Gods, om wie de twaalfvoudige sier der apostelen werd verkoren. Gegroet, Maria, Moeder Gods, om wie Joannes, toen hij nog in de schoot zijner moeder was, is opgesprongen; om wie de kandelaar het eeuwige Licht heeft aanbeden. Gegroet, Maria, Moeder Gods, door wie de onzegbare genade is voortgekomen waarvan de Apostel zeide: De genade Gods is ten heil aan alle mensen verschenen. Gegroet, Maria, Moeder Gods, uit wie is voortgekomen het waarach-

tige Licht, onze Heer Jesus Christus, die spreekt in de evangeliën: Ik ben het Licht der wereld. Gegroet, Maria, Moeder Gods, uit wie het licht is opgegaan voor wie in het donker en in de schaduw des doods waren gezeten; want het volk dat in de schaduw was gezeten, heeft een groot licht gezien. Wat anders is dit licht dan onze Heer Jesus Christus, het waarachtige licht, dat alle mens verlicht die in de wereld komt? Gegroet, Maria, Moeder Gods, door wie in de evangeliën geboodschapt wordt: Gezegend Hij die komt in de Naam des Heren; door wie in de steden, in de dorpen en op de eilanden de kerken der rechtgelovigen zijn gegrondvest. Gegroet, Maria, Moeder Gods, uit wie de overwinnaar van de dood is voortgekomen en de vernietiger van de Hades. Gegroet, Maria, Moeder Gods, uit wie de Schepper der schepping is voortgekomen, die zijn maaksel uit de overtreding heeft opgericht en het leidt naar het koninkrijk in de hemel. Gegroet, Maria, Moeder Gods, uit wie is opgebloeid en opgelicht de luister der verrijzenis. Gegroet, Maria, Moeder Gods, uit wie het vreeswekkende Doopsel van heiliging in de Jordaan is gevloeid. Gegroet, Maria, Moeder Gods, door wie zowel Joannes als de Jordaan zijn geheiligd, en de duivel met smaad is getroffen. Gegroet, Maria, Moeder Gods, door wie alle geest die gelooft, wordt behouden.

Gebed, toegeschreven aan den heiligen Ephrem

Gulden wierookvat, stralende lamp, allerschoonst vat vol hemels manna; tafel die aan de stervelingen de geschreven wet voorhoudt, waarachtige ark, geschrift geheel van God vervuld, boven allen de voorzichtigste, meest wijze en lichtdragende Maagd; allerheiligste troosteres, gids van het heelal, boven allen geheiligde jonkvrouw; gij, brandend en toch onverbrand gebleven braambos, uitgestrekte lusthof, bloeiende staf van Aäron; want gij zijt waarlijk een bloeiende staf geworden en de bloem is uw Zoon. Uit de stam immers van David en Salomon ontsproot Christus onze Schepper, God en Heer almachtig, Hij alleen de allerhoogste. Gij hebt een God en mens voortgebracht en zijt Maagd gebleven vóór en bij en na de geboorte. Toen God, uw Schepper, in uw schoot zonder tussenkomst van een man het vlees aannam, heeft Hij de grendels van de altijd gesloten Oosterpoort niet verbroken; Hij heeft u, roemrijke Maagd, ongeschonden bewaard, gelijk gij waart vóór zijn geboorte.

Door u zijn wij verzoend met Christus onzen God, uw allerliefsten Zoon. Gij zijt de enige voorspreekster en helpster van de zondaars en van hen die van alle bijstand zijn verstoken. Gij zijt de veilige haven der schipbreukelingen, de

troost van de wereld. Gij neemt de wezen op; gij bevrijdt en redt de gevangenen. Gij zijt de vreugde der zieken, de troost der bedroefden, en aller heil. Gij zijt de steun van monniken en kluizenaars, en de hoop van hen die in de wereld leven. Gij zijt de roem, de kroon en de blijdschap der maagden. Gij zijt de vreugde der wereld, o opperste meesteres, meest verheven en gezegende koningin, zeer geëerde jonkvrouw en boven allen de zuiverste en meest kuise heerseres. Onder uw bescherming nemen wij onze toevlucht, heilige Moeder van God; onder de vleugels van uw goedheid en ontferming verdedig en bescherm ons. Onder uw beschutting zijn wij veilig; daarom nemen wij tot u alleen onze toevlucht en vallen wij wenend op de knieën voor u neder, gelukzaligste Moeder, deemoedig roepend en smekend dat uw Zoon, onze Verlosser en gever van alle leven, ons niet om wille van onze vele misdaden van de aarde wegvaagt, onze ellendige zielen voor de leeuwen werpt of ons als een onvruchtbare vijgeboom omhouwt.

Vervul dan onze mond, o meesteres, met uw liefelijke bevalligheid, en verlicht onze geest, gij vol van genade. Beweeg onze tong en onze lippen om gretig en vol vreugde uw lof te zingen, en vooral dat zoete engelenlied dat de engel Gabriël als hemelse dienstknecht u, Maagd en ongeschonden Moeder van onzen God, heeft toegezongen.

Gebed van Balaeus uit de getijden der Syriërs

Zalig zijt gij, Maria, omdat in u de geheimen en raadselen, door de profeten verkondigd, hun oplossing hebben gevonden. Gij werd voorafgebeeld door het braambos en de wolk van Moses, door de ladder van Jacob, de verbondsark van David, en Ezechiëls poort die gesloten en gegrendeld was. En zie, heden zijn door uw geboorte deze geheimenissen vervuld. Eer zij den Vader, die zijn eniggeboren Zoon heeft gezonden, die uit Maria is opgegaan, ons van de dwaling heeft verlost en haar gedachtenis in de hemel en op de aarde verheerlijkt.

Zalig zijt gij, Maria, omdat in u de geheimenissen en raadselen, door de profeten verkondigd, zijn vervuld. Zalig zijt gij, want gij hebt Hem ontvangen. Zalig zijt gij, want gij hebt Hem gebaard. Zalig zijt gij, want gij hebt gevoed Hem die het heelal voedt.

Zalig zijt gij, want gij hebt op uw schoot den Machtige gedragen, den Albestuurder, die de wereld draagt door zijn kracht. Zalig zijt gij, gezegende, want uw lippen hebben de gloed gekust, die het kind uit Adams geslacht verteert. Zalig zijt gij, want uit uw schoot is een schitterende glans opgelicht, welke de gehele aarde heeft overstraald, de aarde die uw lof bezingt.

Zalig zijt gij, want met uw melk hebt gij God gevoed, die in zijn barmhartigheid klein is geworden om de ongelukkigen groot te maken.

Wees gegroet, onze toevlucht, wees gegroet, onze roem; want door u is ons geslacht tot de hemel verheven. Bid God, die uit u werd geboren, dat Hij zijn Kerk vrede en rust moge zenden. Dat Hij door de kracht van uw gebed, o Moeder van den Allerhoogste, aan de aarde en haar bewoners volkomen vrede geve. Eer zij Hem, die is gekomen en uit Maria is opgegaan, die haar tot zijn Moeder heeft gemaakt en Kind is geworden door haar. Gezegend zij de Koning der koningen, die mens is geworden en het geslacht der mensen tot de hoogte van het paradijs heeft verheven. Eer zij den Vader die Hem heeft gezonden tot onze verlossing, en lofprijzing den Heiligen Geest die onze zonden delgt.

Lofprijzingen van den heiligen Petrus Damiani

Zalig zijt gij, Moeder Gods, Maagd Maria, tempel van den levenden God, paleis van den eeuwigen Koning, heiligdom van den Heiligen Geest. Gij zijt de twijg uit de wortel van Jesse, gij de ceder op de Libanon, gij de purperen roos in Jericho, de cypres op de berg Sion. In uw wondere uitverkiezing zijt gij geen der mensen gelijk en gaat gij zelfs de engelen in waardigheid te boven. Aan u is het door een nieuw en ongehoord wonder gegeven, dat het Woord, uit God vóór eeuwigheid voortgekomen, uw Zoon is geworden; dat de mens, dien gij voor de eeuwigheid hebt gebaard, de waarachtige en volmaakte Zoon is van God.

Roemrijke Moeder, in wie alleen de maagdelijkheid vrucht heeft gedragen, uit uw reine schoot is uw Zoon op zulk een wijze voortgekomen, dat uw ongereptheid nog is toegenomen en geen menselijke lust het zegel van uw maagdelijke beslotenheid heeft verbroken. Toen gij hebt ontvangen, is de Heilige Geest als een schaduw over u neergedaald, niet als bevruchtend zaad, maar met zijn scheppende kracht en majesteit. Uit u heeft onze hogepriester de offerande van zijn lichaam aangenomen, welke Hij voor het heil der gehele wereld op het altaar van het kruis ten offer heeft gebracht. Gij zijt de dageraad van Nazareth, gij de roem van Jerusalem, gij de blijdschap van Israël, het sieraad der wereld, de adel van het christenvolk.

Koningin der wereld, ladder des hemels, troon van God, poort van het paradijs, hoor naar het gebed der armen en wijs de klacht der ellendigen niet af. Door u mogen onze beden en zuchten worden aangeboden voor het aanschijn van den Verlosser, opdat zij, hoewel zonder waarde door verdienste onzerzijds, door u een plaats verwerven bij de oren van Gods goedheid. Delg onze zonden en

neem onze misdaden weg; richt de gevallenen op en slaak de boeien van onze boosheid. Ruk de distels en het onkruid van onze boze lusten uit, en doe ons bloemen en sier van deugden voortbrengen. Verzoen door uw voorspraak den Rechter, dien gij ons in wondere geboorte als Heiland hebt gebracht, opdat Hij die door u deelgenoot van onze mensheid is geworden, door u ook ons deelgenoten make van zijn Godheid; Hij die met God den Vader en den Heiligen Geest leeft en heerst in de eeuwen der eeuwen. Amen.

Gebed van den heiligen Franciscus van Assisi

Gegroet, heilige meesteres, heiligste koningin, Moeder Gods Maria.

Gij zijt altijd Maagd, verkoren van uit de hemel door den alheiligen Vader.

Door Hem geheiligd, en door zijn alheiligen beminden Zoon, en door den Geest, den Trooster.

In u is geweest en blijft alle volheid van genade en alle goed.

Gegroet, paleis van God.

Gegroet, gij die zijn tabernakel zijt.

Gegroet, gij, zijn huis.

Gegroet, gij, zijn gewaad.

Gegroet, gij, zijn dienstmaagd.

Gegroet, gij zijn Moeder, en gij, alle haar heilige deugden, die door de genade en de verlichting van den Heiligen Geest zijt uitgestort in de harten der gelovigen, om hen van ongelovigen tot de vertrouwden te maken van God.

Groet aan Maria de morgenster door kardinaal Newman

Gegroet, sterre der zee. Want waarlijk zijt gij een ster, Maria. Wij weten het: onze Heer Jesus Christus is de meest waarachtige en voornaamste ster, de stralende morgenster, die was voorzegd van het begin en bestemd om op te gaan uit Israël, en die werd uitgebeeld door de ster welke verscheen aan de wijze mannen in het Oosten. Maar indien de wijzen en geleerden en zij, die de mensen onderrichten in gerechtigheid, als sterren zullen schijnen in eeuwigheid; als de engelen der Kerken sterren in de hand van Christus worden genoemd; als Hij de apostelen zelfs bij hun leven eerde door hun de naam te geven van lichten der wereld; als zelfs de gevallen engelen door den beminden leerling sterren worden genoemd; als ten slotte alle heiligen in de zaligheid sterren heten, onderling verschillend in heerlijkheid; dan mogen wij zeer zeker, zonder in iets te kort te doen aan de eer van onzen Heer, Maria zijn Moeder aanroepen als de ster der zee, met des te meer recht, omdat haar hoofd met twaalf sterren is getooid.

Jesus is het licht der wereld, hetwelk iederen mens verlicht die in de wereld komt, onze ogen opent met de gave van

het geloof en onze zielen doet stralen door zijn almachtige genade. En gij, Maria, zijt de ster die haar schijnsel ontleent aan het licht van Jesus, schoon als de maan, uitgelezen als de zon, de ster der hemelen welke een weldaad is voor onze ogen; de sterre der zee, een vreugde voor wie in de stormen van het leven haar beschouwen, de ster op wier glimlach de boze geest de vlucht neemt, de hartstochten bedaren en de ziel vervuld wordt van vrede.

Gegroet dan, sterre der zee; wij zijn verblijd als wij u gedenken. Bid altijd voor ons bij de troon van genade; wees onze voorspreekster, bid met ons, bied onze gebeden aan uw Zoon en Heer. Nu en in het uur van onze dood, Maria, wees gij onze hulp.

voetnoot1): ora pro nobis.

voetnoot1): bid voor ons.

Vorige Volgende