Vijfstromenland. Balans der werelddelen

[p. 255]

Azië

[p. 257]

Azië

Toen de eerste Europese zeevaarders en kolonisten Azië bereikten, betraden zij oude cultuurgebieden. Hun nederzettingen bleven randvestigingen, die de Aziatische wereld weinig deerden. Pas in de 19de eeuw, toen het kolonialisme op volle toeren kwam, slaagden Europeanen erin, grote delen van het continent aan hun gezag te onderwerpen, te besturen en cultureel te infiltreren. In die tijd ontstond de misvatting deze Europese machtsontplooiing als ‘normaal’ te beschouwen en er zelfs ethische overwegingen aan te verbinden van een op Europeanen rustende verantwoordelijkheid om de door hen bestuurde landen aan orde te wennen en tot hogere welvaart te brengen.

De historische functie van de ontmoeting tussen Oost en West lag echter minder in de betekenis, die deze ontmoeting voor Europa had, dan in de gevolgen daarvan voor de Aziatische geschiedenis. Want voor Europa was die ene eeuw van koloniale overheersing een korte episode, voor Azië het begin van een nieuw tijdperk in zijn geschiedenis.

Wie Azië geestelijk wil benaderen, zal moeten beginnen de maatstaven van het voorbije Europees tussenbestuur prijs te geven. Azië is slechts van binnenuit te begrijpen. Voor een Europeaan vereist dit een copernicaanse ommekeer in zijn historische visie. Slechts weinigen, die hiertoe in staat bleken¹. Wij Europeanen, in de ban levend van ons eigen verleden, hebben juist door de tijd waarin technische ontplooiing, economische macht en koloniale overheersing samenvielen, ieder gevoel voor proporties verloren. Met specifiek Europese hoogmoed ook blijft men de 19de eeuw als uitgangspunt kiezen voor een europacentrisch geschiedbeeld voor alle eeuwen, die aan het hoogtepunt van westerse energie voorafgingen. En, vooruitziende, voor een even misleidende visie op de toekomst.

Indien de Europese geschiedenis doet denken aan een bruisende bergbeek,

1 In dit verband moet vóór alles het baanbrekend werk van de jonge Nederlandse geleerde Dr. J.C. van Leur worden genoemd - gesneuveld 28 febr. 1942 in de slag op de Javazee -. Een bundel van zijn in het Engels vertaalde verspreide geschriften verscheen onder de titel Indonesian Trade and Society. Den Haag-Bandoeng, 1955.

[p. 258]

kan de Aziatische geschiedenis worden vergeleken met een brede, rustig stromende tropische rivier. Ook zulke majestueuze waterstromen kennen hun stroomversnellingen en plotselinge stijgingen van de waterstand. Azië bevindt zich thans in een tijdperk van dijkbreuken, die bedrieglijk veel lijken op de tegenslagen, welke het Westen te verduren heeft. Wij behoeven evenwel niet te twijfelen aan de eigen aard van het gebeuren in Azië, het werelddeel van historische synthesen, waarvan de achtergrond voor ons westerlingen in het schemerduister blijft van onze beperkte kennis.