Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[In stormachtig najaarsweer, October 1913]

In stormachtig najaarsweer, October 1913, laveerde de Nederlandse loodsboot ‘Coertsen’ moeizaam tussen de zandbanken van de Ooster-Schelde door. Het kon hier spoken, tussen Walcheren en Schouwen, waar Veerse vissersboten, met hun bruine zeilen, zeewaarts voeren alsof er geen gevaar dreigde. In de verte lagen de zware stompe torens van Veere en Zierikzee diagonaalsgewijze in de Scheldemond als twee trouwe wachters in het eilandengebied, dat in de tweede wereldoorlog een geheel ander soort stormen over zich zou zien heengaan.

De schipper van de Coertsen bespeurde dat hij bijna een lijk overvoer, een dobberend lichaam van een man, onherkenbaar, reeds in staat van ontbinding. Even aarzelde hij of men zou proberen het lijk aan boord te halen, maar hij liet het drijven. Het zou weldra zinken en zijn graf vinden in een der Scheldebanken; waar kon het beter liggen?

In de namiddag van de 29ste September 1913 had Rudolf Diesel zich te Antwerpen ingescheept op de ‘Dresden’ van de Great Eastern Railway. Men meende te weten, dat hij voor een zakenconferentie naar Engeland reisde. Bij het passeren van Vlissingen, tegen tien uur 's avonds, had men hem nog in druk gesprek met een zakenvriend op het dek heen en weer zien lopen. De volgende morgen vond men zijn hut leeg; het bed bleek onbeslapen. Diesel's hoed en overjas lagen op het achterschip, bij een railing.

Vermoedelijk dreven vloedstromen het lichaam naar de Zeeuwse kust, waar het waarschijnlijk door de loodsboot Coertsen werd gesignaleerd, weken later.

Waarom zou men zich in gissingen verdiepen? Diesel, in de moderne techniek een even grote figuur als James Watt gedurende de eerste industriële revolutie, had zich van het leven beroofd - dit

[p. 153]

stond vast, even vast als de verdienste die hij zich had verworven voor de technische perfectionnering van een nieuw type motor, zijn vinding.

Reeds in 1878 liep de twintigjarige Diesel met het plan rond een nieuwe warmtekracht machine te construeren. Hij had eerst naar een petroleum-explosiemotor gezocht, vervolgens naar een gelijkedruk-machine. Tenslotte had hij alle technische moeilijkheden weten te overwinnen en werden zijn patenten in alle landen geregistreerd. In 1903 werd het eerste schip, een Franse kanaalboot, met Dieselmotoren uitgerust; in 1905 vonden proefnemingen plaats met een Diesellocomotief en begon de fabricage van zware typen motoren, waarvoor in de Verenigde Staten (in 1910) de Busch-Sulzer Diesel Engine Co werd opgericht.

Evenals vele andere uitvinders was Diesel, die zich intussen een fortuin had verworven, een slecht financier. Hij had te München, Maria Theresiastrasse 32, een vorstelijke woning laten bouwen, kocht kostbare schilderijen van Veronese en andere Italiaanse meesters, maar vond niet de innerlijke rust om in de huiselijke kring tot ontspanning te komen. Meer dan de geldzorgen - investaties in fabrieken te Augsburg en elders bleken in het begin niet rendabel - drukte hem de technische onvolmaaktheid der afgeleverde motoren. Als een van Gogh der techniek wierp hij zich met zijn vulcanisch temperament op ieder technisch manco dat zijn uitvindingen vertoonden. De machines slokten hem op, gaven geen respijt, schonken geen verpozing - ze bemachtigden de ziel van de uitvinder, die in het razend tempo van deze technische ontwikkeling rust noch duur kende.

Vermoeid en neurasthenisch, voelde Diesel de hulde die een groep Amerikaanse ingenieurs hem in de zomer van 1913 te München bracht bijna als een hoon. Zijn uitvinding stond immers nog in de kinderschoenen; ze had reeds zoveel teleurstellingen gebracht en zij zou binnenkort haar tekort ook nog in een financiële débacle manifesteren. Toen zijn bezoekers waren verdwenen - na afloop van de feestavond en de huldiging - bracht Diesel twee zware koffers vol brieven en tekeningen naar de kelder van zijn huis. De vuurhaard van de centrale verwarming, die in maanden niet had gebrand, werd met hout en wat petroleum voor-verwarmd en nam alles op wat Diesel de vlammen toevertrouwde: de geschiedenis van een technische triomf, die het bankroet werd van een leven.

[p. 154]

De volgende dag nam hij afscheid van zijn gezin: een zakenconferentie riep hem naar Engeland. Hoe lang hij afwezig zou zijn, kon hij deze keer niet zeggen.

***

In de zomer van 1913 richtte de filmcamera zich vooral op het jubileumfeest van Wilhelm II te Berlijn. In alle bioscopen zag men de keizer op het witte doek verschijnen, waardig in zijn generaals-uniform, met uitdagende blik boven de opgestreken snor. Een pose, te nadrukkelijk om hem enige aanleg als filmacteur toe te kennen. De keizer en nog eens de keizer. Men kon hem een nieuw lint zien hechten aan het vaandel van het derde regiment Garde du Corps, opgesteld voor de zuilengalerij links van het Nieuwe Paleis te Potsdam, majestueus met zijn zuilen en grote koepel. Men kon hem de 7000 schoolkinderen zien toewuiven, die hem op het slotplein te Berlijn een aubade brachten; veel kleine meisjes in het wit met kransjes in het haar. Het operagebouw, weelderig versierd voor een gala-uitvoering van Wagner's Lohengrin.

Veel militair vertoon ook ten Noorden van Parijs. Grote manoeuvres in het Marnegebied, onder toezicht van generaal Jofrre. Een denkbeeldige vijand drong naar Parijs op. Oefeningen van de Britse Middellandse Zee-vloot.

In een najaars-filmjournaal de plechtige onthulling van het Völkerschlachtdenkmal bij Leipzig. Eén van de grootste van alle Duitse monumenten. Kransleggingen en redevoeringen. Er werd uitvoerig gesproken over het thema ‘verdediging van de vrijheid’. Terwille van de vrijheid had Duitsland nu ook de driejarige dienstplicht ingevoerd. Zie de perfecte orde van de langstrekkende troepen, hun saluut voor het nieuwe gedenkteken. Merkwaardig wat in een paar jaar militaire dril met deze jongemannen kon worden bereikt. Goed materiaal!

Na de parade een vaandeldéfilé van burgerlijke verenigingen. Een korte opname van een demonstratief-onafhankelijke samenkomst van de Duitse jeugdbeweging op de hellingen van de Hohe Meissner. Een betoging tegen Leipzig? Ook op de Hohe Meissner werd over vrijheid gesproken. Het filmjournaal kon niet alle ‘vrijheid’ vastleggen.Het gaf slechts enkele glimpjes van Europa aan de vooravond van de grote strijd.