Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[Anders dan Kagawa had vermoed]

Anders dan Kagawa had vermoed, had hij te Princeton een sfeer van toegewijde wetenschappelijke belangstelling en een strenge discipline van hardwerkende hoogleraren en studenten aangetroffen. Zelftucht meer dan discipline, een democratisch studie-ideaal, in ieder opzicht afwijkend van voorstellingen, welke men zich in Europa en Azië wel eens maakt van het Amerikaanse ‘materialisme’.

Wel werd het de Japanse bezoeker spoedig duidelijk, dat de universitaire eilanden, omspoeld door de rusteloze activiteit van het Amerikaanse leven, door hun organisatievorm kwetsbaar waren voor soms ongewenste invloed van buiten-af. De particuliere fondsvorming voor steun aan universitaire instellingen kon gemakkelijk leiden tot inbreuk op de universitaire autonomie. Bij de komst van Kagawa was de discussie hierover althans in volle gang. Een afweerstrijd gevoerd door de president der universiteit, Woodrow Wilson.

Wilson had zijn aanvallen reeds gericht op sommige luxueuze studentenclubs, die naar zijn oordeel niet pasten in de studiegemeenschap, welke Princeton steeds had gevormd. Hij had zich ook verzet tegen de stichting van een ‘graduate school’ buiten het centrale universiteitsterrein, de campus, temeer omdat dit internaat voor ver-gevorderde studenten zou worden gefinancierd uit giften, die zekere bestuursrechten voor de schenkers inhielden.

Toen de bestuurders van de universiteit tenslotte echter het testament van de overleden millionnair Isaac C. Wyman aanvaardden,

[p. 149]

waarin Wilson's grote tegenspeler West werd belast met de besteding van het geld op een manier welke Wilson principieel onjuist achtte, meende deze zijn ontslag te moeten vragen. Hij deed dit met een motivering, die wijd en zijd de aandacht trok, juist in een tijd van wijd-verbreide twijfel aan de ongereptheid van de democratische beginselen die aan het Amerikaanse staatsbestel ten grondslag lagen.

Het gistte in de Amerikaanse politiek. De aanvankelijk zo populaire president Theodore Roosevelt, ‘Teddy’, had de vrees van het publiek niet kunnen wegnemen, dat de trusts invloed op het partijstelsel hadden weten te krijgen en ook in de pers hun monopolistische belangen met kracht wisten te verdedigen. Waren de Republikeinen niet te nauw verbonden met kapitalistische groeperingen? De Democraten, lange tijd op de achtergrond gebleven, begonnen mogelijkheden te zien voor een tegenoffensief, waarvoor iedere informatie over bepaalde vormen van inmenging iets kon bijdragen: óók Wilson's ontslag.

Leiders van de Democratische ‘partij-machine’, verrast over de publieke belangstelling voor Wilson's verklaringen en overtuigd van het prestige dat hij zich door zijn staatsrechtelijke publicaties had verworven, meenden Wilson in de politieke arena te kunnen binnenvoeren en stelden hem candidaat voor de gouverneursverkiezingen in New Jersey. Nu deed zich echter een nieuw, onverwacht conflict voor. De professor, de ‘man uit het klooster’, aanvaardde de candidatuur, maar nam een volkomen onafhankelijke houding aan tegenover de politieke ‘boss’, die de zaken voor hem meende te moeten regelen. Zou Wilson het werkelijk wagen zich aan de partij-organisatie te ontworstelen en, steunend op de sympathie der kiezers, eigen inzicht te volgen? Zijn verkiezing tot gouverneur van New Jersey bewees dat het kiezersvolk vertrouwen in hem had gekregen. De ‘partij’ wankelde, maar moest spoedig erkennen dat Wilson de enige was uit het Democratische kamp, die met kans op succes in de presidentsverkiezingen van 1912 zou kunnen optreden.

***

De 4de Maart 1913 vond de inhuldiging van Wilson plaats. Taft, de aftredende president en het nieuwe staatshoofd reden in een

[p. 150]

open rijtuig, door vier paarden getrokken, door de lange rechte straten van Washington. Een jubeling van enthousiasme voor het Capitool, een grootse huldiging voor het Witte Huis. Speeches en foto's, pers-interviews en ministeriële verklaringen.

Tenslotte weer rust, de onwennige koude rust van de te grote ongezellige ambtswoning. Ellen, mevrouw Wilson als presidentsvrouw, verfoeide in haar hart de marmeren trappen van het Witte Huis, de salons en de receptiekamers - en het cordon der politiebewaking langs het tuinhek. Wilson was nu voor het gezinsleven verloren. Hij vond geen rustig moment meer voor vrouw en kinderen. Het was zijn plicht om te tonen, dat de eerste Democratische regering na de langdurige Republikeinse overheersing het vertrouwen van het volk niet zou beschamen. Er werden ambtenaren ontslagen, andere benoemd. Het Congres bereidde zich voor op intensieve wetgevende arbeid; er zou worden gewerkt!

Reeds de 8ste April stelde Wilson in een gecombineerde zitting van de Senaat en van het Huis van Afgevaardigden de kwestie van de handelspolitiek aan de orde: een voorstel tot verlaging van de invoerrechten ter verruiming van de vrije markt. Ook het bankwezen vereiste hervorming: de invoering van het Federal Reserve System, met verscherpte contrôle op het geld- en credietwezen.

De Republikeinse pers ageerde verwoed tegen deze aantasting van ‘the American way of life’. Wilson repliceerde dat het onverantwoordelijke misbruik van de vrijheid de vrijheid reeds meer in gevaar had gebracht dan het toezicht van overheidswege, dat slechts uitwassen wilde tegengaan.

Nog vóór de oppositie van de schrik was bekomen, werd een verscherping van de anti-trustwetgeving aangekondigd, evenals een nieuwe koers in de buitenlandse politiek. Wilson wist dat hij de wind in de zeilen had en hoopte de politieke constellatie voor zijn plannen te gebruiken. In de rechtlijnigheid van zijn intellectuele ontwikkelingsgang, waarin het formeel-juridisch denken steeds zo'n groot aandeel had, overschatte hij echter de resultaten van zijn maatregelen.

Het zwakst stond Wilson tegenover de complicaties van de buitenlandse politiek. Zijn schematisch en doctrinair oordeel hield geen rekening met de intrigues en achtergronden van de Europese staatkunde. Slechts zijn vertrouweling, kolonel House, wist hem nog wel eens van een te dogmatische visie af te brengen. House was

[p. 151]

het ook, die op enige Europese reizen Wilson regelmatig zijn waarnemingen schreef. Het waren geen opwekkende brieven, deze verslagen van de situatie in Europa, bijvoorbeeld de prognose van eind Mei 1914 (uit Berlijn): ‘De toestand is zeer merkwaardig. Er is dolgeworden militairisme. Tenzij iemand, die voor U handelt, een nieuwe zienswijze ingang kan doen vinden, zal zich op zekere dag een verschrikkelijke ramp voordoen.’