Revolutie der eenzamen

Spiegel van een tijdperk

[Want roem is tenslotte slechts de samenvatting]

‘Want roem is tenslotte slechts de samenvatting en de kern van alle misverstand, dat zich om een nieuwe naam verzamelt’, schreef Rilke over Rodin. Roem ligt immers in het sociale vlak der geijkte, algemeen aanvaarde, liefst geldelijk waardeerbare voortreffelijkheid. Hij is geheel en al van deze wereld, terwijl de kunst slechts aarden kan in de vrijheid van de geest, die van alle tijden is.

Rodin, dichter in de vormgeving aan weerbarstige materie, en Rilke, beeldhouwer van het woord, hadden elkander gevonden en gesterkt in het geduld, dat hun scheppende arbeid droeg. ‘Ik heb geduld voor eeuwen in me’, had de dichter geschreven en hij gevoelde zich gerustgesteld toen hij waarnam hoeveel rust in de fanatieke werklust van de beeldhouwer school, die blijkbaar Renan's lijfspreuk ‘travailler, ça repose’ als richtsnoer voor zijn leven had gekozen.

Aan hun samenwerking van zeven maanden kwam in Mei 1906 een eind. Rilke, in dienst getreden voor enige uren secretariaatsarbeid per dag, was verstrikt geraakt in de uitvoerige correspondentie van de meester. Hij vreesde zijn onafhankelijkheid niet voldoende in stand te kunnen houden; hij leed ook onder de buien van kwaad humeur van madame Rodin. Het eigen werk kwijnde. Te lang hadden zijn grote ogen, vermoeid in het matte gezicht met

[p. 109]

het ijle, dunne snorretje boven een paar dikke lippen, Rodin's worsteling met het marmer gevolgd. Veel had hij geleerd en hij wist dit te waarderen: het begrijpend, doordringend zien, onder steeds wisselende belichting van het voorwerp dat van alle kanten werd benaderd. Nu hernam hij zijn vrijheid, betreurend dat het uiteengaan een breuk betekende. Het verloren paradijs. Rilke keerde terug naar de stad die hij liefhad en haatte.

En Rodin werkte verder, als een koning op zijn domein. In de tuin van zijn Villa des Brillants te Meudon Val-Fleury had hij bijgebouwen laten plaatsen ter berging van zijn werk en van zijn kunstcollectie. Daar stond ook het huisje, waar zijn secretaris Rilke ruim een half jaar had gewoond, in dagelijkse verrukking over het uitzicht: de Seine en de brug bij Sèvres; in de verte de Mont-Valérien en Saint-Cloud.

Er waren dagen dat Rodin slechts handen tot leven kon brengen. Handen, die hij vroeger nog slechts in het anatomisch verband van een grote compositie kon zien, maar die langzamerhand als zelfstandige organismen hun eigen bestaan gingen leiden.

De grijze bijna zeventigjarige meester hield er van, zich op de proef te stellen: bleef zijn blik onbevangen genoeg om de werkelijkheid van het zijn te zien achter de door hem gevreesde schone schijn der schoonheid? Zou hij er in blijven slagen in de lichtschijn en het schaduwspel op kleine aaneengesloten vlakken de beweging gaande te houden, die beeldhouwwerk voor verstarring kon behoeden?

Met bedachtzame tred liep hij rond tussen de beelden van zijn onvoltooide Hellepoort. Maar evenals vele handen zich hadden afgescheiden van het grote geheel, waren de meeste figuren uit de Porte de l'Enfer uitgegroeid tot aparte beelden of beeldengroepen, zoals ook tekeningen voor zijn voorontwerpen hun dienende functie verloren en naar de toverwereld der gave kunstwerken overgingen. Eindelijk was ook de Balzac-figuur voltooid, het droombeeld, dat lang in het vage was gebleven omdat de fantasie lacunes bleef vertonen. Rodin had Balzac's geboortestreek bezocht, zijn boeken herlezen, schilderijen en oude daguerrotypen geraadpleegd, aantekeningen van tijdgenoten bestudeerd. Een beschrijving van Lamartine gaf het duidelijkst uitdrukking aan wat Rodin reeds voor de geest stond. ‘Balzac had een elementair gezicht’, schreef Lamartine. ‘Hij bezat zoveel ziel, dat deze zijn zware

[p. 110]

lichaam droeg alsof het niets woog.’ Zo was na lange, lange jaren het beeld gegroeid dat zoveel critiek uitlokte, omdat het geduld en de liefde van de schepping verder reikten dan de eerbied waarover de meeste aanschouwers beschikten. Rodin's roem diende hem tot schild. Het oordeel van het publiek deerde hem niet meer.

Intussen had Rilke te Parijs de pen weer opgevat. Hij verzamelde aantekeningen voor zijn roman Malte Laurids Brigge. De omzwervingen werden hervat. Rilke vroeg zich af hoeveel hemelen boven deze stad welfden. De maanden te Meudon hadden het oog geoefend. Hij zag weer ‘het Luxemburg en de fonteinen en ook de jonge mensen en de wonderlijke, eigenzinnige ouderen: niets was anders of minder geworden. Slechts, dat men zelf niet waard is, zulke dingen voor ogen te krijgen, als men niets doet...’ Was inspiratie niet altijd de vrucht van eindeloze inspanning, eindeloos geduld en volle overgave?