Vrouw Jacob

IX

Het werd voorjaar. Voorbij, een winter, die zwaar had gedrukt. De derde Engelsche zomer....

Jacoba, thuisgekomen van een wandelrit met Marie van Nagel en Robertsart, stond in gepeinzen uit te zien. Toen de deur werd opengeworpen en Humphrey binnenstortte.

‘Bij God! Was het nóóit gedaan! Spande allen tegen hem samen! Wat had nu Bedford, zijn broeder begonnen! Hij had den Bourgondiër nauw aan zich willen verbinden - met den band des bloeds. Oh! zijn dierbare broeder wist de middelen wèl te vinden om hèm te krenken! Hij ging huwen met Philips' zuster! Met wie hijzelf eenmaal had zullen huwen ja - toen Jacoba kwam....’

Hij zweeg uitgeput. Even was het, of het noodlot met zwaren wiekslag streek door het stille vertrek.

[p. 265]

‘Het was nog niet alles. Bedford had den hertog van Bretagne uit gevangenschap ontslagen, op voorwaarde dat hij de tweede zuster van Bourgondië zou huwen, en zij aldus een vast en machtig verbond gedrieën zouden stichten. Dezer dagen zou het te Amiens worden bekrachtigd....’

Hij keek haar aan; hij wachtte, sinds zij gehuwd waren en hij ondervonden had haar snellen geest en juist scherp inzicht, haar oordeel altijd in spanning - haar meevoelen ook verlangend.

‘Het is natuurlijk in de eerste plaats tegen mij gericht!’ riep hij toornig. ‘Er wordt gesproken van “vijanden” in het verdrag, maar ik weet wèl hoe dit te verstaan. En de Beier heeft er zijn invloed ten beste bij aangewend!’

Jacoba's oogen werden donker. ‘Oh! nu handelen kunnen! Een leger - den Beier verslaan, en zoo den Bourgondiër in de Nederlanden den voet op den nek zetten!’

‘Het is nòg niet alles!’ De toornige stem sloeg over, machteloos zich te beheerschen, ‘De Bourgondiër wenscht, dat ik tot het verbond zal toetreden.’

Jacoba zag op.

‘Dat doet ge,’ zeide zij beslist. ‘Het bindt u aan den eenen kant, maar het vrijwaart u ook tegen onmiddellijke vijandelijkheden van Bourgondië.’

‘Ik heb ook geen keus,’ gromde hij.

Jan van Brabant, nauwelijks meer een mensch, spartelde weerloos in den ijzeren vuist van den Bourgondiër. Hij verkoos zijn gemalin niet terug; en Philips maalde aan zijn hoofd, dat hij hem helpen wilde en bijstaan, de familie-eer niet ongewroken zou laten.

‘Zijn gesmade eer liet hemzelf koud, zachts dat de Bourgondiër er koud van bleef!’ Maar hij kwam niet los. Nu had Bourgondië hem gesleept naar Grammont, en gezegd:

‘Gij zult dus uw geschil met Humphrey van Glocester onderworpen aan de scheidsrechterlijke uitspraak van Bedford en mij.’

‘Ik verlang geen scheidsgerecht - Glocester raakt mijn koude kleeren niet!’ had de knaap zich verweerd.

‘Hij heeft uzelf geraakt in uw gemalin.’

‘Ik heb geen gemalin.’

‘Zij is u ontnomen door Glocester.’

[p. 266]

‘Laat hij haar houden.’

‘Het is een brutale beleediging het huis van Brabant gedaan.’

‘Ik ben niet beleedigd.’

‘Hij moèt ze u teruggeven.’

‘Ik wil haar niet. Ik wil rust.’

De Bourgondiër stoof op. De botte jongen zou hem den voet niet dwars zetten!

‘Ge zult u verbinden, indien ook Glocester zich aan ons scheidsgerecht onderwerpt, een heel jaar geen stap te doen, geen verbond te sluiten zonder mij. Dan waarborg ik u het ongestoord bezit van Jacoba's erflanden. Zoolang.’

‘Die heb ik tòch!’ verzette zich Jan.

‘Zolang ik wil!’ beet de Bourgondiër toe.

‘Wil Glocester zich niet onderwerpen aan onzen voorslag, dan zal ik uw hulp zijn tegen den Engelschman. Maar gij hebt mijn wensch niet opgevolgd,’ zei hij plotseling streng, ‘en geen bezetting gelegd in uw Henegouwsche steden.’

‘Daar heb ik den last van gehad, niet gij,’ morde Jan nijdig. ‘Uw benden hebben 't land afgestroopt.’ Hij poosde, keek op, en weer neer.

‘Ik heb geen geld,’ zei hij.

Philips keek hem niet aan. ‘Juist - daàr hàd hij hem eindelijk! Voor geld deed de knaap alles.’ Hij scheen diepzinnig te peinzen.

‘Waarom hebt ge mij dat niet eerder vertrouwd?’ zei hij met die winnende minzaamheid in stem en gelaat, welke hem eenmaal den eerenaam van ‘De Goede’ zouden geven. ‘Ik zal u gaarne immers voorschieten wat ik kan? Later krijg ik het wel van u terug.’

De Brabander herademde. Op eenmaal verdwenen al zijn zorgen. Wat kon hem de rest nog schelen. Philips kon handelen ten aanzien van Jacoba als hij verkoos.

‘Zult ge bezetting leggen in de Henegouwsche steden?’ vroeg deze.

‘Mons heeft die geweigerd.’

Een lachje vertrok Philips' gelaat. ‘Armzalige knaap,’ dacht hij. ‘Het wordt tijd dat Brabant mij toevalt.’

Alleen peinsde hij verder. Dat scheidsgerecht kwam wat Brabant betreft in orde - Jan had geen werkelijk verweer. En op de sommen, die hij hem ging voorschieten, zou de Brabander

[p. 267]

hem pandbrieven op Holland en Zeeland moeten geven. Wat een prachtige gelegenheid was dit.

Dan was er nog de Beier. In de bijeenkomsten in Troyes had hij gemerkt, hoe somber en prikkelbaar deze was, en ook, hoe hij duidelijk zijn vriendschap zocht door de Bourgondische wenschen te ondersteunen. Hij wist het nu: Jan zonder Genade, de machtige, zat in den knel. Holland had geweldig geleden in den verwoestenden strijd met de Hoeken, met Utrecht en Friesland. Nu pas weer die genadeslag door den watersnood. Dat Jan, die altijd anti-Bourgondische politiek had bedreven, thans duidelijk Bourgondië zocht te winnen, was wel een bewijs hoe zeer hij een Engelschen inval te vreezen had, zich er niet tegen opgewassen wist.

Achter den onbewogen gladden kop, hield hij op elke beweging in Engeland en de Nederlanden gespannen, de draden van het door hem vastgeweven plannenweb vast. In Rome vroegen zijn gezanten audiëntie bij Martinus, belegerden lang en dwingend den Heiligen Vader met Bourgondië's bezwaren, verkapte dreigementen en duidelijke beloften.

Het verleden herhaalde zich. Boden kwamen uit Rome, pauselijke gezanten, en brachten naar Engeland het verbod van den Heiligen Vader tegen het echtelijk samenleven van den hertog van Glocester en gravin Jacoba van Holland.

Den Brabander stootte dit op uit zijn onverschilligheid in een kwaadaardige vreugd. Hij deed door heel Brabant, Henegouwen, Holland en Zeeland, aan alle hoofdkerken de pauselijke verbodbrieven aanslaan, die Jacoba als echtbreekster moesten brandmerken.

Jacoba ontving de tijding met ergernis, omdat haar alles wat haar verhouding tot Humphrey aantastte, beleedigde. Maar verder raakte het haar niet. Voor critiek op haar handelwijze was zij ongevoelig; die was haar recht. Zij schertste erover tegen Humphrey: ‘Het is mij duizendmaal beter uw bijzit te zijn volgens den paus, dan schande te beleven als gemalin van den Brabander!’ En zij kon lachen als om een goede grap, dat in de Nederlanden en Brabant thans naast het pauselijke verbod andere pauselijke bullen werden aangeslagen; hierin stond te lezen, dat de paus het Brabandsche huwelijk eenmaal nietig

[p. 268]

had verklaard, en dus het Engelsche van kracht alleen was.

Haar bastaardzuster Beatrix, de Vrouwe van Vliet verbleef aan haar hof. Weerspannig en afkeerig, in een verkleefde trouw aan Jacoba, had zij jaren geleefd aan het hof van den Beier. Nu, sinds den afval van Van Vliet, toonde zij zich openlijk met Van Vliet aan Jacoba's zijde.

Van Vliet zelf, koesterde zijn wrok en haat tegen den Beier. Hij had, inhalig en hopend op groot bezit, zich den Beier zeer verdienstelijk gemaakt; maar de laatste jaren zich almeer opzij geschoven gezien door Nothaft, die het onbeperkt vertrouwen van zijn meester bezat. Veronachtzaming en beleediging had hij geteld, tot het een groote som werd. Nu bleef hij aan Jacoba's hof en was onder de Hoeken een der felsten.

Uit alle oorden des lands gebannen, beroofd van hun bezit, velen arm en geheel van hun hoogen staat vervallen, leefden tal van Hoeken aan Jacoba's hof. Wraak en vergelding, bloed en moord was in hun hart, hun mond. Oude Hollandsche en Zeeuwsche ridderschap, die met de jonge Jacoba in hun midden zich niet werden bewust, dat zij waren laatst overblijfsel van een wereld, die niet meer in werkelijkheid bestond. Een andere wereld was opgekomen en had hen gemaakt tot schimmen zonder kracht of macht meer; maar zijzelf zagen die nieuwe wereld niet. In eigen oogen leefden zij nog in al hun rechten, in kracht en heerlijkheid - terwijl alle macht reeds toeviel aan den eenige, die deze komende nieuwe wereld verstond en te beheerschen zocht: Philips van Bourgondië.

Dikwijls in deze dagen van afwachten, teleurstelling, zat Jacoba met Beatrix tezamen, gingen los en onbeheerscht de woorden der verafgode, gesmade zuster recht in Beatrix' hart. Zij wist het, en met haar alle Hoeken: voor Jacoba's geluk zou de Beier moeten sterven. Van haar alleen herstel van macht voor hen allen. Voor hen allen stond onomstootelijk vast: als niet de Beier meer leefde, wanneer de Engelsche inval werd uitgevoerd, wanneer deze Holland vond als een kudde zonder herder, hoe licht zou dan het meerendeel der Kabeljauwen te overwinnen blijken. En dàn - het droombeeld rees op, begoochelend, dwingend - dàn Jacoba regeerend, eindelijk weer een Hoeksche regeering gelijk eenmaal het was ten tijde van Willem.

Jacoba zag zich: met Humphrey naast zich. Daàr. Thuis.

[p. 269]

Niet langer in Engeland. Als hij Heer der Nederlanden was, zou ook zijn drift, zijn kregelheid, zijn wispelturigheid die alle geluk te niet deden, verdwijnen; hij zou de oude Humphrey worden, die haar liefde zoo brandend gewonnen had. Zij trachtte over dezen tijd weg te zien naar een toekomst. Zij wilde zich niet laten verslaan door dezen tijdelijken tegenspoed. Zij zoùden de Nederlanden herwinnen. Het was als een vonk door haar krachtigen, fellen geest uitgeworpen, die de lont ontstak langs de geheele linie der door wraak bezielde Hoeken. Spot en lach gingen op, toen bekend werd, hoe de Beier in Holland de Staten had bijeengeroepen, om zich gereed te houden voor een Engelschen inval. En op een dag werd het bekend, dat Gillis, de kok van Jan van Beieren, in Londen was gezien. Hij kwam om inkoopen te doen, zei hij. Maar iedereen begreep met welk doel.

Van Kijfhoeck lachte.

‘Het zou mogelijk kunnen zijn, dat de Beier zijn trouwen kok niet ziet terugkeeren; dat het gerecht dat hem bereid moest worden, zijn neus voorbijgaat!’

Jacoba lachte honend. Er was niemand, die deze woorden niet verstond. Den volgenden dag wist zij, dat de kok was gevonden met een dolk in de keel. Zij dacht aan den Beier: het mocht hem een waarschuwing zijn!

Hoeksche harten voelden allen hetzelfde. De haat, om al wat Jan zonder Genade hun had aangedaan, stuwde op tot een macht, die zijn dood reeds tot een feit maakte.