Vrouw Jacob

V

Boden renden het land af met de brieven van Jan van Beieren aan de steden; waarin hun werd aangezegd, hem te erkennen als ruwaard en voogd van hertogin Jacoba, opdat hij een eind zou maken aan alle verwarring en strijd, echter zonder haar rechten in 't minst aan te tasten, en belovend alle privilegiën te zullen handhaven.

De Beier schudde het laatste restje bisschoppelijkheid van zich af. Naar Dordrecht begaf hij zich, en de stad haalde hem jubelend in. Machteloos zag Adriaan van Beieren den intocht van den broeder aan - zijn heftig protest schonk Jan geen aandacht.

En naar Konstanz zond de Beier in 't geheim zijn gezanten, om te bewerken, dat de dispensatie niet werd verleend. De knaap mocht een stroopop zijn, hij zou door Jacoba en de Hoeken toch als echtgenoot voorgeschoven worden. Durfde hij Holland slechts verlaten, hij zou zelf naar Konstanz gaan en zijn machtige stem in het geding werpen! Toornig herdacht hij het onderhoud met Jacoba. Wat voerde het kind in haar schild. Hij was overtuigd, dat zij de dispensatie niet wenschte; toch had zij zijn hulp afgewezen. Kind.... het wàs geen kind meer; een geslepen, sluwe vrouw, zoo jong als zij was, en hardnekkig als haar vader.

Jacoba en de Hoeken trof het bericht van Jan's agitatie als een zweepslag. Helder doorzag zij en volledig den toestand: het ging tusschen hen beiden om de macht van het gezag. Haar vaders broeder, inplaats van haar te helpen, trad openlijk op als haar mededinger en bestrijder.

Voor het eerst werd in Jacoba gewekt een vurig verlangen zelf op te trekken aan het hoofd van al haar getrouwen, en den verrader van haar recht te verslaan! Naar Schoonhoven werden de adel en de steden te zamen beroepen; daar verscheen de Elect en Jacoba zelf, schitterend van edelgesteenten in haar vorstelijkste praal. Lang had zij voor den spiegel zich getooid: heden moest zij zijn zoo mooi en indrukwekkend als haar jeugd het vermocht, opdat zij de noodige innerlijke zekerheid van optreden zou bezitten.

[p. 77]

Stralend was haar inkomst, koud en verachtend haar gelaat naar den Beier gewend, die vastbesloten haar wachtte. Hoog en helder als een klaroen drong voor het eerst haar jonge stem in de haar omgevende stilte: een trompetstoot, het sein van den aanval.

‘Zij had haar getrouwe edelen en steden hier beroepen om hen te vermanen en te wijzen op het gevaar haar, hun wettige vorstin ontrouw te worden.’

Jan van Beieren, grimmig, groot, viel haar onmiddellijk in de rede:

‘Niemand wenschte ontrouw te wezen. Slechts als voogd wenschte hij voor een zwakke jonge vrouw de rust te bewaren.’

Maar de Hoeken, die de groote meerderheid vormden, stormden onstuimig los:

‘Geen voogd is noodig! Wij hebben onze vorstin en dat is ons genoeg. Wij, door Hertog Willem als raadslieden aan Hare Genade nagelaten, zullen het aan geen raad en hulp laten ontbreken.’

De Beier, recht, sprak driftig:

‘Indien Vrouw Jacoba mij niet als voogd wil erkennen, het zij zoo. Maar het is in belang van het land, dat zij, die in Brabant wonen zal, mij in Holland en Zeeland als gevolmachtigde de regeering zal overlaten.’

Jacoba wachtte eenige oogenblikken. Zij zag met jeugdige scherpte de drift, de hebzucht die hem vervoerde. Zij voelde zich sterk en gelukkig en jong en mooi tusschen al die trouwe, groote mannen, en zij vermaakte zich een wijle met zijn opwinding.

Toen zei zij koel: ‘Ik zie geen enkele reden af te wijken van de Biervlieter besluiten. Wil mijn oom van Beieren nog een eisch stellen, ik zal hem dan in overleg met mijn oom en neef van Bourgondië en van de Staten van antwoord dienen.’

Dat zij Bourgondië hem voor de voeten wierp, als een dreiging, beduidde den laatsten band breken. De Beier verhief zich, en bijna zonder groet, reed hij weg van den Landdag.

Jan van Beieren, thans niet langer Elect van Luik, maar zich noemende Ruwaard van Holland en Zeeland, verbleef te Dordrecht, de sterke stad, die zijn vast uitgangspunt van operatie zou vormen.

De Beier zat somber in den grauwen Novemberdag. Hij had een aanslag op Rotterdam beraamd, die was mislukt; Jacoba's

[p. 78]

troepen hadden de stad ontzet. Hij onderschatte thans gansch niet meer den fascineerenden invloed, die van Jacoba's persoonlijkheid scheen uit te gaan - de overige steden ook waren niet van zins gebleken hun eed aan Willem gedaan, te breken.

Hij keek ongedurig naar het late licht van den middag, dat te verbleeken begon: kwamen zij niet? Ja zij zouden komen, Arkel en Egmond, de hoofden der Kabeljauwen, die hij hier tot een mondgesprek had genood.

Dan klonken op de steenen daarbuiten zware stappen, de Beier sprong op -

Sporengerinkel noch ridderkleedij duidden den hoogen adel aan van de bezoekers. Maar de reuzengestalte van Willem van Arkel, met zijn vaders vorstelijke hoogheid in gang en manieren, vergat niemand die hem eenmaal had gezien; en zijn zwager Jan van Egmond was een der schoonste ridders van zijn tijd.

De druk van het Hoeksche overwicht, die hen noodzaakte buiten hun land en bezittingen te verblijven, had hen gestempeld met een norsche ontoegankelijkheid. Moeielijk viel het hun te buigen voor den broeder van den Hoek, die hen zoo fel en meedoogenloos had bestreden. Trotsch en recht na de strakke begroeting zaten zij in hun zetels, niet bereid tot eenig vertoon van gereedzame medewerking.

De Beier viel met de deur in huis.

‘Ik heb u gebeden hier te komen, mijne heeren van Arkel en Egmond, wijl ik mij met u beiden wenschte te beraden. Welke zekerheden gij, als hoofden uwer partij, mij verschaffen kunt, indien ik mij bereid verklaar, in mijn positie als Ruwaard de Kabeljauwen te steunen.’

Er viel een zwijgen. Bitter en hard had de vervolging op hun geslacht gedrukt. Hun kasteelen verwoest - IJsselstein geslecht... Op hun hoede, zonder vertrouwen, zagen zij den Beier aan.

‘Zekerheden -’ zei eindelijk Arkel - ‘in welk opzicht, Heer?’

Jan van Beieren verschoof in zijn zetel, geprikkeld. Hij besefte dat hij, wilde hij zich den steun der gansche Kabeljauwsche partij verzekeren, ook volslagen hen in vertrouwen zou moeten nemen. En openhartigheid was een karaktertrek die hem het verst lag. Maar evenmin was hij in staat tot een fijne, zijn ware bedoelingen verhullende diplomatie.

[p. 79]

‘Mijn broeders dochter,’ sprak hij tenslotte - ‘heeft de regeering aanvaard in Holland en Zeeland - terwijl het een zwaardleen is, geen vrouwen toekomt. Wederrechtelijk heeft mijn broeder, hertog Willem, mij van de erfopvolging uitgesloten, ten gunste van zijn kind.’

Hij poosde. Tegenover hem kwam geen blijk van begrip of instemming. Twee gesloten, hooghartige gezichten zagen hem stom, afwachtend aan.

‘Het land Holland -’ zei hij met moeite zijn drift en humeur bedwingend - ‘heeft mij altijd na aan het hart gelegen. Het is mij leed, het zoo door strijd en tweedracht te zien verscheurd.’

‘Ik meende,’ sprak Egmond spits - ‘dat hier van strijd geen sprake meer kon zijn - daar alles wat Kabeljauwsch is, werd ten onder gebracht door uw Huis.’

Jan van Beieren slikte het. Zij duwden hem terug als behoorende tot de Hoeken. Wilde hij iets met hen beginnen, hij moest zich openlijk Kabeljauwsch verklaren.

In de pooze van zwijgen, verwerkte de Beier een ganschen ommekeer in gedachten en gevoelens. Vergeten en afwerpen moest hij alle herinnering, hoe Willem immer bereid en edelmoedig hem in elken strijd had bijgestaan - zijn troepen gegeven en zichzelf voor den krijg met Luik. Hoe hij vanzelfsprekend als Hoek had geleefd tot nog toe en als Hoek werd beschouwd - een simpel en natuurlijk feit van trouw en saamhoorigheid met het Beiersche hof; ridderdeugd en riddereer had het voor hem beteekend.

In dit uur moest hij beslissen. Ging het erom zich bloot te geven, aan wie tot nog toe de vijanden waren geweest van hem en zijn Huis, en openlijk tot hen over te gaan. Ging het erom weg te werpen en onder den voet te loopen, wat een leven lang natuur, en eer en plicht was geweest.

Jan van Beieren's machtige, behaarde handen klemden zich om de stoelleuningen. Toen hij te spreken begon, was zijn stem of hij zich tegen iets te verweren had, een weinig te luid.

‘Zooals ik zeide, het land van mijn geboorte is mij lief. Ik kan niet verdragen, dat het in handen van een onervaren, heerschzuchtig kind wordt verbrokkeld en vernield. Het mag dan zijn, dat dit ingaat tegen mijn broeders wensch, en mijn gebondenheid aan zijn nagedachtenis.

[p. 80]

Er bestaat thans voor mij een ander soort eeren van zijn nagedachtenis: zijn land door hem tot bloei gebracht, niet te laten verscheuren door partijstrijd. Ik wil, met hulp van uwe partij, den vrede stichten, de partijen verzoenen, en het land rust geven. Dat is mijn doel.’

‘Gij wilt de Hoeken ten onder brengen, Heer?’ vroeg onverzettelijk Egmond.

‘Zoo zij niet voor rede blijken vatbaar te zijn....’

‘Waarom - vergun mij de vraag - hebt ge u niet bij de Hoeken aangesloten om evenals uw broeder, en thans zijn dochter, ons ten onder te houden? Het ware eenvoudiger,’ zei Arkel.

Innerlijk vloekte de Beier. Zij wilden deze Kabeljauwen, hem de bekentenis ontwringen, dat hij de oppermacht begeerde. Zijn oploopendheid, zijn driftig bloed werd hem de baas; met een dreunenden slag beukte zijn groote vuist de eiken tafel.

‘Omdat ik mij hier heer en meester weet naar recht en wet. En dat recht zal bekampen. Omdat ik het niet duld opzij te zijn geschoven door een onmondig kind.’

Er tintelde voldoening in de strak op hem gerichte oogen.

‘Nu hadden zij den Beier waar zij hem hebben wilden; niet makkelijk zou hij dit meer kunnen herroepen of loochenen!’

‘Laat ons oprecht zijn, Heer,’ zei Egmond droog. ‘Het gaat hier niet om des lieven vredes wille, niet om sympathie voor de Kabeljauwen of liefde voor het land, maar om uwe macht.’

‘Waar dat alles in één greep besloten ligt, wat maakt het uit,’ gromde de Beier.

‘Het maakt uit Heer, dat om een dergelijken grooten wensch mogelijk te maken, ook van onzen kant groote voorwaarden kunnen worden gesteld -’ zei de trotsche Arkel.

‘En wie bij God en alle Heiligen,’ donderde Jan van Beieren, ‘zal 't wagen van mij te zeggen, dat ik, waar ik vraag, niet tot geven ben bereid!’

Er viel een nieuwe stilte van snel en gewikst wegen en nadenken.

‘Wie zal iets dergelijks willen beweren, waar hij niets weet,’ ontweek Egmond listig.

Arkel stond op. Hij stond er in zijn geweldige lengte, en zijn machtige figuur wierp een schaduw door het vertrek.

[p. 81]

‘Wij hebben ons in uwe handen gesteld Heer,’ zei hij kort. ‘Wij hebben daarmee een groot bewijs geleverd van vertrouwen op uw eer; maar achter ons staan de vele honderden, door de Hoeken, de partij waartoe gij nog immer gerekend wordt te behooren, uit hun bezittingen, hun ambten verjaagd. Wij kùnnen een machtigen steun zijn voor wien ons wil bijstaan. En daarom Heer, zeg openlijk uw plan, opdat wij ons tezamen kunnen beraden.’

Jan van Beieren zweeg. Hij was niet van plan geweest openlijk kleur te bekennen, dat had hij zijn gansche leven niet gedaan. Hij had gehoopt, door de Kabeljauwen in Dordrecht, in Brielle en Voorne in hun rechten te herstellen, deze tot zich te trekken, zonder eigen bedoelingen voorloopig bloot te geven. Nu echter zag hij: de Kabeljauwen uiterst wantrouwend geworden jegens zijn geslacht, eischten open kaart.

De scherpe Egmond hakte den knoop door.

‘Gij hebt niet genoeg aanhang om den Hoeken de macht te ontnemen. Ge wilt met Kabeljauwsche hulp uw nicht de erfopvolging ontnemen. Dat is in 't kort wat ge wilt, Heer?’

‘Ja ik,’ zei de Beier stroef.

Egmond en Arkel zagen elkaar aan. Zij hadden zich trotsch gehouden, maar zeer wel wisten zij, dat zij slechts te winnen hadden bij een verdrag met den Beier. Mislukte de poging, dan waren zij nog niets minder dan nu. Gelukte het, dan hadden zij den Beier voor een groot deel in hunne hand, en konden op de aloude goederen van hun geslacht hun vrij leven hervatten. Van Jacoba viel voor hen niets te verwachten; in Hoekschen partijhaat was zij onmiddellijk bij haar regeering opgetreden.

‘Wilt gij ons een oogenblik tezamen laten, Heer?’ vroeg Egmond.

Jan van Beieren opende de deur van een zijvertrek.

‘Het is onze kans,’ fluisterde Egmond snel en zacht, toen zij alleen waren. ‘Deze kans komt nooit terug. Jacoba is onze vijandin voor altijd. Dézen kunnen wij binden aan ons voordeel, door hem thans bij te vallen.’

Willem van Arkel staarde het venster uit. Er verscheen voor zijn geest een middag in September, in het bosch te 's Hage - het kind Jacob reed aan zijn zijde, met haar eigen kennelijken, onzegbaar sierlijk veerenden cadans - en keek naar hem op met

[p. 82]

haar stralende bruine oogen, beschroomd en lokkend tegelijk. - En hij had die dagen een schoonen droom gedroomd....

Willem van Arkel vergat, dat hij niet geantwoord had. Hij schrikte op, toen zijn zwager ongeduldig zeide: ‘Nu?’

Hij dacht zich herwinnend: ‘Hij was een balling, zonder kasteel of bezit meer. Als hij eenmaal weer zijn stad Gorcum bezat.... Nog was Jacoba weduwe - en al had zij duizendmaal IJsselstein verwoest, de weg bleef open om, trots alle verdrag met den Beier, trots zijn vroegere weigering, op zijne wijze Kabeljauwen en Hoeken te verzoenen....’

‘Ik ben er vóór,’ zei hij kort.

‘Vertrouwt ge hem?’

‘Neen. Dat moeten we ook nooit. Ik vertrouw hem slechts in zooverre, dat hij zonder ons niets vermag. Dàt zal zijn trouw aan ons zijn.’

‘Tot den verderen trouw zullen wij hem wel dwingen,’ zei Egmond met een lach.

Jan van Beieren mat hen met een somberen blik, toen zij weer binnentraden.

‘Wij zijn bereid Heer,’ zei Arkel, ‘om de hoofden en aanhangers onzer partij op te roepen tot uwe hulp. Ik heb echter één voorwaarde -’

‘Die is?’

‘Dat gij mij bijstaat mijn stad Gorcum te herwinnen, opdat ik in deze landen weer vaste woonplaats heb, en daarvan mijn operaties kan uitvoeren.’

Jan van Beieren dacht na. Het bezit van Gorcum was een groot punt nu IJsselstein was geslecht. Dit Jacoba te kunnen ontnemen beteekende een belangrijk voordeel.

‘Zijt gij bereid Heer, om trouw te zweren aan de Kabeljauwsche partij?’ drong de halstarrige Egmond.

‘Ik ben bereid de Kabeljauwen te herstellen in hun rechten, en verder den vrede tusschen beide partijen te bevorderen.’

Zij waren niet tevreden; maar dachten verder. Als zij maar eenmaal weer vasten voet hadden in het land, het zou hun gelukken meer te verkrijgen dan dit. In zekeren zin had zich de Beier door zijn partij te verraden, aan hun genade overgeleverd - en zonder hen vermocht hij niets.

In den donkeren avond reden zij terug - twee hooge gestalten

[p. 83]

in vliegende vaart door de stille straten van Dordt; waarschuwing van komenden fellen strijd.