De klop op de deur

[p. 970]

LIX

VOOR het raam waar hij op een ligstoel zijn dagen doorbracht, sinds een nieuwe lichte beroerte hem getroffen had, keek Leedebour met al zijn vroegere vurige belangstelling nog ongebluscht, naar het wereldleven uit. De oude vrienden kwamen bij hem, Cloese, De Roos - en zij spraken tezamen, uit hun langgeleden herinnering, hoe sinds het jaar een-en-zeventig de lange ketting van haat gevoerd had tot den ondergang van bijna geheel Europa. En hun oude oogen zagen de beide eindpunten:

De kroning van den Duitscher te Versailles. De wapenstilstand die den toenmaligen overwinnaar thans in de knieën deed knakken.

‘De voorwaarden van de Geallieerden zijn wel meedoogenloos - denk hoe uitgemergeld Duitschland is.’

‘Maar ongeloofelijk energiek en knap. En ongetwijfeld zijn ze nu hard behandeld; maar de Duitsche houding bij de capitulatie van een-en-zeventig was ook niet zoo charmant. In elke Duitsche school hing een plaat van den vernederden Favre en den siegesbewussten ijzeren kanselier....’

‘Het is zoo. But still....’

Ze werden zwijgzaam; zagen, wat de berichten kort, sober slechts overbrachten: het drama dat zich bij de Engelsche kust had voltrokken, de overgave van het eerste deel der Duitsche vloot.

Een mistige morgen. De Engelsche vloot, vergezeld van Amerikaansche slagschepen, een Franschen kruiser, een torpedojager, in twee rijen opgesteld. Als de mist optrekt is de Duitsche vloot in zicht - de vlag van het admiraalschip. En dan komen zij, de een na den ander: vijf groote slagkruisers vooraan, negen slagschepen, zeven lichte kruisers, vijftig torpedojagers.... Langzaam, een lange twee-en-een-half uur, glijden zij langs. Zij dragen oude beroemde namen

[p. 971]

Friedrich der Grosze, Derfflinger, Moltke, Grosze Kurfürst....

Het duurt lang, deze vaart van een vloot die zich komt overgeven - zonder gevecht. Geen saluut wordt gebracht. In die ononderbroken strakke stilte varen beide vloten naar de aangewezen stelling, wenden eindelijk den steven naar het westen.

Twee-en-een-half uur vernedering. Zwijgend, verbeten gedragen. Dan laat de heele Duitsche vloot, schip na schip het anker vallen in den vreemden grond; onmiddellijk omringd door het eerste Britsche slageskader....

Langzaam verglijdt de lange smadelijke dag. Als de zon zinkt in den nevel, zweven Britsche vliegtuigen als een laatste oordeel over de Duitsche vloot. Dan worden daar de adelaars ingehaald, om nooit meer te worden geheschen.

Dit alles zagen zij, met oude oogen, waaraan haat en vergelding nutteloos en verwonderlijk waren gaan schijnen.

En toen was er nog die andere beroering, in het eigen land: de voorgenomen staatsgreep van Troelstra, om de revolutie uit Duitschland in Holland over te planten.

Het deed hen verbluft te zamen zitten - met Truida erbij. Zij die haar broer verpleegde met de grootste zorg thans. En Jacob Leedebour, die altijd honger had geleden en armoede bij gebrek aan vrouwenzorg, was zacht en dankbaar gestemd nu deze eindelijk hem toeviel in zijn hulpeloosheid. Truida liet haar werk varen om bij hem te kunnen zijn, hem voor te lezen. En in het middaguur hield soms een rijtuig stil - kwam langzaam Annette Craets naar boven geklommen en zei haar rustige kleine waarheden.

De gebeurtenissen van elf tot achttien November - een revolutie in de kiem gesmoord - spande bij beiden de belangstelling hoog. Truida schudde verbluft het hoofd.

‘Waàr was geweest Troelstra's heldere bezinning? Hij moest toch weten dat hij nooit de Christelijken en de Katholieken meekreeg? En de jonge Kornelis kwam en vertelde hoe Rotterdam, waar de revolutie zou zijn begonnen, in een soort roes van feestvreugde verkeerde.

De heele zaak was grondig verloopen, en Troelstra zelf scheen ziek....

‘We zijn een merkwaardig volk,’ lachte Leedebour, ‘wie heeft er ooit zoo'n revolutie gezien, met als apotheose de proclamatie der Koningin.’

Annette Craets stond drie-en-twintig November met Mies Melgers

[p. 972]

op den Dam bij de Nationale betooging. Zij zag de paarden van het koninklijk rijtuig gespannen, en dit door militairen van land- en zeemacht naar het station getrokken. Ze stond er, een oude vrouw, zich klampend aan den trouwen arm van Mies om op de been te blijven, temidden van het gedrang, en zag nog eenmaal een Oranjefeest aan.

Over de grenzen van Holland kwam thans opnieuw een invasie, die de dagen van Antwerpens val terug scheen te brengen: het overschot van het verstrooide Duitsche leger, dat door Limburg naar die Heimat zocht te komen; verwilderde, half verhongerde kerels, die hun geweren, hun ransels, hun wapenrusting in slooten en greppels gooiden. Denkend niets dan: naar huis - naar huis! Schaduw van het kranig gedisciplineerde leger, dat voor vier jaren optrok, zeker van de overwinning.

Fred Melgers schreef, hij kwam naar huis. Ja, zij kwamen eindelijk naar huis de jongens. Eindelijk de verlossing van het doodende soldatenleven, de moordende dagen in ledigheid en luiheid gesleten. Maar Francine zat met de twee laatste zijdjes van een dichtbeschreven brief voor zich - verbluft en nadenkend.

‘Maar vader en moeder, nu moet ik u nog wat vertellen. Ik breng mijn aanstaande vrouw Ans Roonaard mee. Later zal ik u alles nog wel beter uitleggen - nu wil ik u alleen dit zeggen: zij heeft me daar boven water gehouden. Wàt ze voor me geweest is, dat kunnen jullie nooit begrijpen. Maar loslaten doe ik haar nooit meer.

Zij komt alleen nu mee kennismaken, dan gaat zij terug naar haar werk - ze is boekhoudster aan een fabriek daar - tot we trouwen kunnen.’

Francine keek naar het portretje dat uit den brief viel: een gewoon gezicht, niet jong meer - een naam die haar niets zei. Ze keek naar de donkere oogen, den beslisten mond. Haar vrouwelijk instinct zei haar, hoe deze vrouw den zwakken jongen overheerscht had en nog vasthield.

Zij zat stil. Het was niet wat zij voor haar eenigen zoon gehoopt had - haar vaders naamgenoot! Maar zij zag alles nu anders dan vijf jaar geleden. Er was zooveel gebeurd. Er was zooveel verloren. Zij klampte zich aan wat daar jong bij haar hoorde. Er was hier nòg de vreeselijke ziekte in het dorp, die zooveel jongens had weggemaaid - die je had doen beseffen hoe broos het bezit was van al wat je liefhadt. Ze was gaan denken als zij iederen dag de begrafenissen trekken zag langs haar huis, van een dochter - een zoon: ‘Wàt

[p. 973]

klaagde en zorgde je ooit zoolang je het leven, het kostbare nog hadt!’

Melgers zakte ervan weg in melancholie. Hij was mager en bleek na zijn ziekte, die zijn toch al geschokt zenuwgestel had uitgeput.

Net begon er wat lucht te komen na den wapenstilstand, griep die eindelijk minderde. Doodsangst had hij uitgestaan om Frans.... en de meisjes. En nu was er dit. Hoe had hij zich op de thuiskomst van den jongen verheugd. Hield het nooit op!

Hij hield niet van werkende vrouwen. Hij had ze leeren kennen in de oorlogsjaren, er waren zaken waar haast geen mannelijk personeel meer was; overal dezelfde juffertjes die allen op elkaar leken, allemaal dezelfde gezichten, dezelfde uitdrukking, en een accent dat je voelde in je kiezen. Hij dacht aan Hartonius die zoo tobben kon over zijn jongen. Daar ging de zijne!

‘Zoo raak je je kinderen kwijt,’ zei hij somber. ‘Wat merk je nog van ze - je ziet ze haast niet meer, je kent ze niet meer. Ze vragen je niets, ze hebben je niet noodig.’

‘Ik ben ze niet kwijt. Ik wil ze niet kwijt,’ zei Francine.

‘Ze laten je wel los.’

‘Dat zal wel. Er is een tijd geweest, dat wij ook onze ouders loslieten. Maar zij ons niet. Daar komt het op aan.’

‘Dat was toch anders, het ging allemaal toch anders,’ tobde hij.

Maar Francine schreef met haar groote onvaste letters een brief aan Fred. Dat hij welkom was met Ans.

Op den eersten Zondag kwamen zij.

Francine had, zoover de voedselnood het toeliet, een klein feestmaal aangericht. Zij had er moeder bij willen hebben, maar die zag op tegen de reis.

Ans Roonaard zat tusschen haar aanstaande familie, innerlijk verlegen, hetgeen zich uitte in een wat verscherpten bazigen toon tegenover Fred, en een telkens uitschietenden korten lach. Er was iets onbeschaafds in haar, dat Fred hier voor 't eerst opmerkte tusschen zijn moeder en zusters; en wat geagiteerd zat hij op te letten, terwijl zij eenvoudig en onopgesmukt vertelde van haar werk op de fabriek, en ook met een enkel woord van haar thuis, waar zij voor haar broertjes en zusjes gezorgd had....

Zijzelf vond het niet prettig hier. De aanstaande schoonouders waren wel vriendelijk - die zusters wist ze nog niet goed, de oudste leek haar wel - maar zij kon niet op haar gemak komen in dit familieleven, waar - dat zag zij onmiddellijk - Fred zich behagelijk in koesterde als in iets lang ontbeerds - en waarvan zij den gesprektoon, het ongedwongene niet kende. En haar intuïtie zei haar, dat zij hier tegenover Fred niet op haar voordeeligst uitkwam.

[p. 974]

Later met haar schoonmoeder alleen gebleven, praatte zij over Fred; en Francines scherp helder inzicht had onmiddellijk geraden een wanhopige liefde van dit oudere meisje voor den beminnelijken zwakken jongen, die zich hier verstopte onder een gewilde kameraad-schappelijkheid.

Fred was zóó gelukkig weer thuis te zijn, dat hij telkens moest opstaan, de kamer doorloopen, den tuin in, het huis door; en dan weer teruggekomen zeggen:

‘En dat 't nu uit is. Dat ik niet meer terug hoef, in die smerige verveling en zwijnerij. Kind, Ans, dat we als fatsoenlijke menschen ons leven zullen hebben samen, in een behoorlijk huis hè?’

Dan keek hij naar buiten, waar de dorpelingen slenterden in de straat, de verlaten weiden zich groen en wazig strekten in den November-dag; en hij omhelsde opeens zijn moeder in een kinderlijke blijdschap.

Later op den middag praatten ze over boeken. Vertelden ze samen wat ze gelezen hadden, hun oordeel, hun strijd. Zij hield veel van levensbeschrijvingen van groote mannen - hoe die gezwoegd en geleden en getobd hadden, dat trok haar.

‘Als we getrouwd zijn, zullen we véél lezen,’ zei Fred. ‘Zoodra ik maar afgestudeerd ben en een baan heb.’

‘Den eersten tijd kan ik ook nog werken blijven - ik vind wel wat,’ zei Ans.

‘En wie zal 't huishouden doen?’ vroeg Melgers. Hij had er stil en somber bij gezeten.

‘O dat doen we zoo beknopt mogelijk. We gaan niet in een huis met veel kamers wonen, en allerlei dingen die nutteloos werk geven. Maar we zullen het goèd hebben, Fred hè?’

Voor 't eerst zagen ze de weerhouden warmte doorbreken in haar gezicht.

Zij was het die op den tijd lette.

‘Jongen, we moeten weg.’

Toen zij vlak naast elkaar stonden, moest Francine denken hoe wonderwel hun lange ranke gestalten te zamen pasten, ondanks alle verschil van afkomst en aard.

Aarzelend bukte Ans zich naar haar schoonmoeders kleine sierlijke figuur.

‘Ik zal u maar een zoen geven, dat mag zeker wel,’ zei ze met een poging tot scherts. Maar haar oogen zochten snel en gretig de gelijkenis af in dat gelaat met Fred.

Samen stonden Melgers en Francine hen na te kijken, zooals zij altijd de kinderen hadden nagezien bij het hek. Toen ze den hoek om waren, zei hij:

[p. 975]

‘Ze is hem volkomen de baas.’

Ze zag Ans' oogen voor zich, en zei:

‘Geloof jij, dat....’

‘Ze man en vrouw zijn? Geen twijfel aan. Dat soort meisjes zorgt wel het tot 't uiterste te drijven.’

‘Maar hij is gezond geworden, en flink en vroolijk,’ zei zij, en ze dacht aan den nerveusen jongen die hier op den mobilisatiedag gestaan had.

Hij vond dat zij dit alles licht telde, kreeg het vereenzaamd gevoel terug van lange jaren, dat hij haar niet kon volgen in haar gedachtengang - en hij piekerde over zijn verloren illusie: een elegant, snoezig schoondochtertje.