De klop op de deur

[p. 937]

LIV

OP de Keizersgracht in Amsterdam daar gleed een oud leven, langzaam afdrijvend, mee. Voorbij het raam trokken de dagen; blauwe luchten, groene boomen, regen of zon....

Als zij kwamen, kinderen, kleinkinderen, vonden zij den ouden Frederik nog in de puntjes.

‘Ik kan geen jonge vrouwen ontvangen in mijn chambercloak,’ zei hij, en hij tobde met zijn zwakke vingers den hoogen harden stijven boord vast.

't Was het behoud van zijn gevoel van eigenwaarde, van zijn geestkracht. Als hij opgestaan, zichzelf bevend en koud in den spiegel bezag, bekroop hem een stille jammer om het verval, het wegebbende leven dat hij nog altijd liefhad. Maar als hij met oneindig veel moeite zich zorgvuldig had gekleed, en dan opnieuw in den spiegel keek, en zag: een nog altijd knappen ouden man, uiterst verzorgd, en ondanks zijn haast doorschijnende teerheid géén zieke, putte hij daaruit kracht de lichamelijke ellende van een ganschen nieuwen dag te dragen.

Hij dacht veel aan zijn dood - kalm en beschouwend. Voor zichzelf vreesde hij dien niet. Hij wist philosofisch te scheiden. Het leven was met alle groote droefheid erin, schoon geweest; de dood was de natuurlijke rust, als de avond na een langen zomerdag. En in zijn hoofd was het vers van De Genestet:

‘Er is een tijd van komen, er is een tijd van gaan.’

dat het jonge Annètje eenmaal zoo argeloos ernstig kon opzeggen.

Maar om haàr was zijn zorg, zijn droefheid, zijn angst. Dat zij door zijn dood veel kleinigheden zou moeten missen, waaraan hij haar levenslang verwend had. Verwend noemde hij het niet - het kwam haar toe. Nog den laatsten tijd kon hij met zijn glimlach aanhalen uit Belladonna:

[p. 938]

‘Mylady must have all what she wants.’

Louise kwam geregeld thans naar hem. Louise, groot, zwart. mager, ongebogen, haar zwaar zijden lange rok sleepend door het stof; tegen Annette zei zij:

‘'t Werd ook tijd dat je eindelijk het dwaze naar buiten gaan staakte,’ zonder eenig blijk ooit te geven dat zij de reden begreep.

Naar Frederiks toestand ook vroeg zij nooit nader. Als een van ‘de meisjes’, zooals zij Sophie en Francine bleef noemen, voorzichtig haar trachtte in te lichten, sprak over vaders verminderen, reageerde zij niet. Haar groot gesloten onbewegelijk gelaat met de verwoeste donkere schoonheid van oud idool, staarde met de tragische zwarte oogen over hen heen. En vlak daarop klonk een vraag over gansch ander onderwerp.

Als zij kwam op de Keizersgracht, groette zij Annette en Frederik met hetzelfde afwerende, dat elke mededeeling tevoren uitsloot. Nooit gaf zij blijk Frederiks trouwe bezoeken te missen - zij was bij hèm gekomen alsof het nooit anders geweest was.

En als Frederik zelf thans - in een poging haar voor te bereiden, en ook wel in een verlangen naar begrip van zijn oude zuster, die zijn zorgen altijd op haar heftige zonderlinge wijze gedeeld had - een toespeling maakte op zijn toestand, zeide zij:

‘Zoo zoo. Maar Frederik, deze zomer in stad, rustig in je eigen heerlijk huis, dat zal je goed doen.’

Hij zei met zijn berustend spotlachje:

‘Ja Louise.’

Maar eenmaal toen Annette uitgegaan was, en zij samen alleen zaten, sprak hij ronduit:

‘Louise, luister nu eens naar wat ik zeg. 't Gaat niet goed met me - dat moet je toch weten. We zijn allebei oude menschen, we moeten geen verstoppertje spelen met leven en dood.’

Hij zag haar lippen beven, haar oogen een moment hulpeloos snel rondzoeken als in een vlucht.

Hij legde zijn uitgeteerde hand in haar schoot.

‘Je moet ook niet bedroefd zijn, kind. We zijn allebei zoo oud - onze tijd is gekomen. Een van ons beiden moet de eerste zijn. Maar over Caro kan ik me zoo bezorgd maken. Pieter zal haar geld blijven beheeren, maar ik ging altijd geregeld naar haar toe.’

Zij zat doodstil. Eindelijk zei ze:

‘Het zal niet meer noodig zijn. Door dezen geesel Gods, dezen oorlog, komt Caroline bij mij terug.’

Hij ontstelde.

‘Reken je daarop?’

[p. 939]

‘Ja Frederik. Dit is het eind van een lang verdriet voor mij.’

‘Maar Lou, als 't niet zoo is - ik gelóóf niet....’

Hij zweeg, om een onbeheerschte beweging van haar zwart gehandschoende hand. Dan zei hij zacht:

‘Maar als het niet zoo komen mocht, zal jij dan naar haar toegaan in mijn plaats? Doen wat ik al die jaren gedaan heb? Zij is onze jongste zuster....’

Ze ontweek zijn dringend kijken.

‘Het zal niet noodig zijn,’ streed ze.

Hij liet het, omdat Els Aden binnenkwam met Frits. Want er was iets, dat plotseling zijn aandacht trof:

Frits' gezicht waarmee hij naar Els keek. Hij sloot zijn oogen, als om iets te weren.

Nog weer later op den avond kwam Cloese; hij vertelde dat er een soort griep heerschte, welke hier en daar verliep met longontsteking. In Duitschland en Engeland was het opgestoken dezen zomer - de oorlogstoestand bracht al die dingen mee.

‘De Duitschers trekken nog steeds terug?’

‘Ja. Het is te hopen dat er een eind komt.’

‘Maar zelfs al kòmt er een eind, dan nòg! We hebben dezen winter geen graan en geen kolen, geen vleesch en geen eieren - geen melk. In Duitschland is formeele hongersnood.’

Zij zwegen. Vader klaagde nooit, dronk berustend met een lachje zijn kamillenthee of lindenbloesem. Maar zij vreesden allen één ding: kou voor den zieke. En eind September richtte Annette zich weer op de bovenkamer in.

Langzaam in het kortende licht gleed September voorbij. Frederik Craets zag de boomen, waaraan de bladeren vergeelden - in den schoonen herfstzonneschijn gouden vruchten geleken. Hij stond voor het raam en keek naar zijn gracht. In lang was hij niet meer op straat geweest - maar plotseling, op een mooien morgen, wilde hij uit. Hij wilde op de brug staan en over het water zien. Hij zei niemand iets. Alleen wilde hij dezen tocht - een afscheid - volbrengen. Op zijn zwakke beenen, zich klemmend aan zijn stok, tobde hij hijgerig tot aan de brug. Daar, zich vasthoudend aan de leuning, stond hij en keek.

Het was October, en het gedunde gouden loof spiegelde zich in de donkere gracht - kleine goudstukjes dreven op het water. Onrustige witte wolkgevaarten in het blauw over de grauwe oudehuizen.

Hij keek met oogen die een moeielijk afscheid namen, zijn gracht langs. Hij keerde zich om en zag in de verte de trammen gaan over de Leidschestraatbrug. Hij dacht hoe dit alles zoo gaan zou dag in dag uit, en hij er binnen heel kort geen deel meer aan zou hebben.

[p. 940]

En hij kreeg het wonderlijk besef, dàt hij er al geen deel meer aan had, dat hij hier stond als een die al uitgeschakeld was.

Hij zette eindelijk moeielijk zijn voeten in beweging, en heel langzaam kwam hij naar huis terug.

Niemand zag hem de stoep opkomen. Hij ging in de leege huiskamer zitten. Hij vergat dat het er koud was. Hij zat er lang, tot Pieter hem eindelijk toevallig vond.

Toen stond hij wankelend en stijf op. Pieters vragen hoorde hij niet. Een harde zware strijd trok een lijn in zijn zacht opgewekt gezicht, die niemand er nog ooit in gezien had.

Maar dien avond, toen hij opeens niet meer zitten kon, en op de canapé zich neerleggen liet, kwam er iets hem kwellen dat hem, nu hij het afscheid zeer dichtbij zag, onverdragelijk was.

‘Lieve liefste - ik kan met àlles vrede hebben, zelfs dat ik van jou weg moet, want ik kan niet anders denken dan dat we niet voor lang gescheiden zullen zijn.... Ik zou alleen niet verdragen kunnen de gedachte, dat jij niet ons heele leven naast mij gegaan bent als ik naast jou.’

Ze boog zich naar hem toe met een jong hartstochtelijken haast.

‘Altijd ben ik naast jou gegaan.’

‘Maar.... er zijn zoovéél dingen geweest die jij dacht en waarvan ik niet wist. Die jij “de waarheid” noemde en waar je altijd op jaagde.... Aesopus....’

Zij keek hem aan, haar heldere oogen vast in de zijne.

‘Er zijn de gedachten lieve, waarin elk mensch een eigen weg moet gaan - ieder naar zijn aard. Maar het andere: de ontelbare dingen die we samen beleefden - je gezicht, je stem op elk moment van den dag - bij al ons geluk, en al onze droefheid - bij dat alles.... naast wien zou ik daàr gegaan zijn anders dan met jou? Dat alles bindt immers onverbrekelijk.’

Hij sloot zijn oogen, en zei zeer zacht:

‘On-ver-brekelijk.’

Haar hand lag tusschen zijn beide handen. De lamp brandde laag - zij bleef stil zitten om hem niet te storen.

Tot Hartonius kwam om samen met Frits hem naar bed te brengen - en zij niet kon opstaan. Geheel verstijfd hielpen zij haar overeind....

In de gang praatte Hartonius een oogenblik met Pieter.

‘Heb je gelezen, de Duitschers hebben de Hindenburglinie moeten opgeven.’

‘Ja. Maar wat kan je gelooven. Is het waar dat Oostenrijk, Bulgarije en Turkije wapenstilstand willen?’

[p. 941]

‘Als dat gebeurt.... de geruchten zijn niet bevestigd.’

‘'t Is de besmetting uit Rusland. De schrik om wat daar is gebeurd slaat over op Europa. In Oostenrijk is honger - er is geen munitie meer - de keizer wordt blijkbaar bang en wil vrede. Het voorbeeld van den Tsaar en zijn familie is geen zachte spiegel....’