De klop op de deur

[p. 911]

L

ZWAARDER bulderen aan het westelijk front de kanonnen. Nu Rusland is afgevallen in een afzonderlijken vrede, Rusland waar de burgeroorlog woedt, waar de Tsaar en zijn gezin te Tobolsk gevangen gehouden, naar Jekaterineburg zijn overgebracht, uit vrees dat zij zullen worden bevrijd - heeft Ludendorf het plan voor een nieuw groot offensief doorgezet. Al hun troepen kunnen de Duitschers nu samentrekken voor dit doel: het Engelsche front door te breken - het Fransche en Engelsche leger te scheiden, de Kanaalhavens te vermeesteren. En dan Engeland dwingen tot een afzonderlijken vrede, eer van de Amerikanen het groote leger naar Frankrijk is overgebracht.

In een ongeloofelijk sterke krachtsinspanning trekt het uitgeputte Duitschland zich samen voor dezen sprong. Honderd-twee-ennegentig divisies brengt het in 't veld, de Geallieerden honderd-vijf-en-tachtig. Maar Duitschland heeft zijn reserves verbruikt, terwijl de Geallieerden verwachten door Amerika te worden aangevuld.

Een-en-twintig Maart, op den dag der nieuwe lente, beginnen de Duitsche kanonnen het groote offensief bij de Somme. Europa houdt den adem in. Wat is dat voor een onverstoorbare macht, die van de Boches - die haast alleen thans den reuzenstrijd volhoudt en nòg angst en schrik weet te verspreiden als geen ander. Die de eerste dagen vorderingen maakt, groot en ontstellend, en als een wig een opening wringt van vijftien kilometers tusschen het Engelsche en het Fransche front. Amiëns wordt bedreigd, en reeds staat Boulogne in het Duitsche hoofdkwartier opgegeven als einddoel.

----------------

Holland boog, machteloos en verloren als een rietstengel onder het geweld van den donder. En zag uit in angstige spanning. De kolen-en-

[p. 912]

voedselnood hield hun grootste aandacht vast. Hoe Duitschland verhongerde was lang geen geheim meer.

In den Jordaan liepen woedende vrouwen te hoop om het weer verminderd aardappelrantsoen - bestormden karren met aardappelen en trachtten ze te plunderen. En donker ook, onheilspellend duister scheen de winter te wachten, nu voor het gasverbruik zoogenaamde sper-uren waren ingevoerd.

Bij de Craetsen zaten om beurten de oude vrienden en bespraken den toestand.

Sinds Januari hing de regeering in een wankeling wat te doen. In de onderhandelingen met Amerika over veevoeder kwam geen schot - de overeenkomst met Duitschland tot levering van steenkool liep een-en-dertig Maart af. Zou het nog bereid zijn ons kolen en staal te leveren?

‘Niet, wanneer we Amerika's eisch toestaan, en een deel van onze scheepsruimte beschikbaar stellen voor hen, in ruil voor hun graan, hun petroleum, hun katoen. Begrijp eens vijf-honderd-duizend ton zouden dan ter beschikking der Geallieerden komen. Dat doet Duitschland nooit.’

‘Neen, we zullen staan voor de keus: geen veevoeder en geen kunstmest - of stilstand van onze nijverheid, geen staal en geen steenkool.’

Cloese zat stil voor zich uit te staren.

‘De booze gevolgen van de verbroken verbinding met Indië blijven nù al niet uit. Ik heb uit goede bron gehoord dat de producten die niet konden worden verscheept, hun weg al vinden naar Amerika en Japan; en omgekeerd betrekt Indië uit die landen, wat het vóór den oorlog van ons kreeg.’

‘Ja, de oorlog zal een vervreemding brengen tusschen ons en Indië. We zullen er ons met alle kracht op moeten toeleggen de banden weer te herstellen na den oorlog.’

Hartonius zei ronduit:

‘We zijn gekomen op den rand van den afgrond - economisch.

De verhooging van de loonen alleen al van één groep, die prikkelt tot het stellen van eischen in alle andere groepen. En onze landbouw? De premiën uitgeloofd voor het scheuren van grasland om het te bebouwen hebben niet veel uitgericht. De boer van de kleien weidegrond doet dat niet graag. Eenmaal gescheurd grasland is eerst na lange jaren weer tot behoorlijke weide te maken.’

‘Voorloopig hebben we ons over weiden niet druk te maken. We hebben geen vee meer - de boeren hebben zelf alles afgeslacht.’

‘En voor den zomer is er een absoluut gebrek aan graan.’

[p. 913]

De oude Frederik Craets zat erbij, en luisterde en sprak niet mee. In den middag sloot hij moe zijn kantoor en ging naar boven. Maar ook hier was hij niet verlost van de echo's die daar hingen van wanhopige, angstig vragende stemmen, meest van oude mannen en vrouwen uit den gegoeden stand, weduwen - oude juffers - heel het groote aantal dat rustig geleefd had van zijn renten in de overtuiging: Russen en Oostenrijkers de veilige effecten.

Nu - met de plotselinge ineenstorting van het Russische rijk, met den burgeroorlog, waren Russen waardelooze papieren geworden, Oostenrijkers vrijwel hopeloos.

Frederik Craets zag ze zijn stoep opkomen. Zij vroegen nadrukkelijk naar den oùden heer Craets. En hèm stortten ze tegemoet, willende van hem de ontkenning der ramp, en hun klagende wanhopige stemmen vulden zijn kantoor:

‘Ze hadden niets - niets anders - begréép hij dat wel? Ze moesten er geheel van leven! Als die... als die effecten niet betaalden dan waren ze geruïneerd! Bedelaars! Dat kòn toch niet - wat moesten ze dàn!’

Frederik Craets kreeg een gevoel dat hij nooit gekend had: hij schaamde zich terwijl hij daar zat en hun wanhoop aanzag, voor zijn huis, zijn welstand, voor zijn geriefelijk kantoor, voor zijn makkelijken stoel. Hij kón geen leugens zeggen om hen tevreden te stellen. Hij kon niet zeggen wat hij zelf niet geloofde: dat het misschien na verloop van tijd wel zich redresseeren zou. Hij ving op zijn warm zwak hoofd de verwijten:

‘Maar waaròm hebt u ons niet tijdig gewaarschuwd? U hadt 't toch moeten zien aankomen - u hadt toch moeten weten dat ze niet safe waren....’

's Middags zat hij aan tafel, zijn gezicht smal en bleek weggetrokken, twee roode plekjes onder zijn oogen. Hij verloor zijn goedmoedigen spot met de misères van den tijd, zijn zachten humor, zijn blijmoedig geduld bij dit beeld, dat hem niet meer losliet: de schare weerloozen, wanhopigen - de nouveaux pauvres, die als een nieuw verschijnsel gingen door het Amsterdam dier dagen. Bleeke, gebogen, bevende gestalten, die zich opmaakten uit alle hoeken der stad om aan te landen op zijn kantoor. De stoep gejaagd opsloften met nerveuse voeten, onzeker tastend, langzaam en talmend in verslagen ongeloof weer heengingen. Om dan thuis te zitten staren naar een hopelooze toekomst van afhankelijkheid en gebrek.

Pieter zei: ‘Vader, laat u mij ze ontvangen - het pakt u te veel aan.’

Maar hij weerde zacht:

[p. 914]

‘Ik heb ze zoo lang gekend in den goeden tijd, zou ik ze nu ontwijken in den kwaden?’

Louise kwam en vroeg:

‘Frederik is 't waar dat de Russen niet meer betalen?’

Zij ging groot, zwart, mager over straat - een gestalte uit vroeger tijd in haar lange zware zijden rokken, haar wonderlijke hoeden met de dichte wijd gulpende zwarte voile.

Sterk van lichaam en sober van natuur, onderging zij zonder veel bezwaar het gebrek aan warmte, aan voedsel. In de voorkamer zat zij bij de kleine potkachel en dronk haar surrogaat-thee van gedroogde appelschilletjes of lindebloesem bij het licht der regulateurlamp, die zoo lang als onbruikbaar sieraad gestaan had op den hoek van den schoorsteenmantel. Want nu was er geen petroleum ook meer te krijgen, en het ongeloofelijke was gebeurd: haar kostelijke petroleumlampen kon zij niet meer branden.

Dit alles droeg zij zonder klagen, maar wat zij wèl voelde was dat er geen coupétjes, geen auto's meer stilhielden voor haar deur op de gracht. De oude dames hadden hun koetspaarden moeten afstaan of de dieren waren te zwak om het rijtuigje nog te trekken. Zij bleven in den stal, mochten niet vermoeid. Velen ook, wier inkomsten sterk waren verminderd, hadden geen rijtuig meer. En de stad was zonderling stil geworden, nu geen enkele auto meer reed. Maar in Louise, als zij hoorde van het voedselgebrek ook voor de dieren, werd langzaam een gedachte wakker die leven bracht in haar dofzwarte groote oogen. Als het zoo voortging, zou ook Caroline de dieren in haar asyl niet meer kunnen voeden. Dàn werd door Gods hand met dezen vreeselijken geesel des tijds, paal en perk gesteld aan Carolines afdwaling, haar misdragingen. Dàn werd zij teruggevoerd tot haar, zooals Phine eenmaal tot haar teruggevoerd was. En zooals zij Phine had beschermd en verzorgd tot het laatste toe, zou zij deze zuster thans vasthouden in haar natuurlijke thuis.

Zij sprak nooit, zelfs niet tegen Frederik van deze overtuiging, deze hoop, die zij, kou en ontbering niet achtend, den ganschen winter in zich gedragen had. Die haar deed uitzien in 't spion over de gracht, waarover zij zeldener nu Frederik zag komen, langzaam in zijn pels, met moeite het hoofd recht heffend. Waar zij nu spoedig Caroline zou zien komen - waarmee zij weer wonen zou - tezamen levend weer met een vrouw - een zuster.

Maar Mies Melgers, die wanneer zij kon wat melk meebracht van huis voor tante Carolines zieken Joko, keek wat angstig naar de, in den laatsten tijd onrustbarend aangegroeide menigte honden; groote honden waren erbij, die gekweld en hongerig rusteloos heen en weer liepen.

[p. 915]

Caroline, sterk afgevallen zelf, haar vuile zwart verschoten japon als een vod om haar vermagerd lichaam, dacht met broedende duistere oogen waaruit de bevrediging van vele jaren geweken was, hoe zij, moeielijk besloten, eindelijk bij de autoriteiten had trachten te pleiten voor haar asyl. Zij had er gestaan, een verwaarloosde oude vrouw, die toen zij haar naam noemde een trek van verbazing bracht op de gezichten. En, overgevoelig voor vreemden, het spreken ontwend, had zij slechts moeielijk haar woorden gevonden, en geweten dat zij niet overtuigend het bestaansrecht van haar toevlucht vermocht te bewijzen. Men had haar tenslotte gemoedelijk vriendelijk geraden, haar dieren liever in 't gemeentelijk asyl onder te brengen. Zij was heengegaan met de kiem van een verwilderden angst in haar dof brein. Haar dieren wegbrengen? Maar wisten ze dan niet.... En ze moest gaan zitten op den grond, zij moest zich vasthouden aan dat thuis, en tegen zich aan voelen dringen de aanhankelijke dierenlijven, eer zij weer tot eenige gerustheid kwam.

‘Ellendelingen! Tuig! Haar beesten te willen weg nemen!’

Ze nam den zieken aap op haar schoot, hem warmend tegen haar borst. Het was koud in huis, kolen had ze haast niet meer, kleumend ineengedoken kropen de katten bij haar - de honden jankten klagend op, snuffelden telkens onrustig langs den grond.

Zij merkte niet dat het schemer werd. Ineengedoken, zelf een klein donker dier, zat zij daar onbewegelijk te staren.