De klop op de deur

[p. 900]

XLVIII

OP het bovenhuis bij Bos ging het nieuwe leven. Annètte en Bos waren er de gelukkigsten. Als het meisje nog soms zich geneerde voor den winkel - tegenover de nichtjes vooral - schaamde zij zich meteen, omdat ‘Koks’ zoo ‘reuzegoed’ voor haar was. En de zaligheid niet meer te moeten werken en sjouwen, te bedienen die nare vreemde menschen! Thuis was alles gezellig en genoegelijk, en Koks verwende haar. Ze hoefden hem geen vader te noemen, dat had hij uit zichzelf tegen hen gezegd, en zij bleven hem noemen bij den naam dien zij hem uit natuurlijke genegenheid hadden gegeven eenmaal in hun kindertijd.

Met Seb gaf het strubbels. 't Was goed dat Koks er gekomen was, want moeder kon hem geen baas en 't jong werd met den dag onhebbelijker. Alleen bij Bos' kennissen voelde ze zich niet thuis, daar bleef ze weg. Zou moeder dàt alles niet erg hinderen, die toch een ander leven met vader gehad had? En dan weer kwam ze op de Keizersgracht en vond de twee sferen lastig te combineeren.

Boven in de huiskamer zat Betsy. Nu het van oogenblik tot oogenblik zorgelijk leven van haar was afgevallen, kon ze niet goed alleen zijn. Dan kwamen de herinneringen - daar kon ze niet tegen.

Maar ze was opgeleefd - een andere dan de afgewerkte doffe versloofde Betsy van 't laatste jaar. Het besef weer de vrouw te zijn voor een man - een vrouw waarnaar gekeken, op gelet werd - koningin weer in een klein rijkje, niet alleen meer moeder - dat alles gaf haar veel van haar ouden fleur terug. En in reactie schonk ze Bos in zijn huis haar opgewektheid, haar hartelijke zorg, haar vroolijkheid.

Maar aan haar kinderen hing ze sinds haar tweede huwelijk op een andere wijze. Nederiger, aanhankelijker, met altijd iets in haar houding

[p. 901]

gereed zich te verdedigen. Prikkelbaarder tegenover hen, en onmiddellijk bezeerd door wat ze vroeger niet zou geacht hebben.

Want al was ze nog zoo goed voor Bos, haar kinderen stonden duidelijk in de eerste plaats. Naarmate de maanden vergingen werd zij wel rustiger, verloor zij het dadelijk gejaagde, de vrees dat hun iets te kort zou worden gedaan; maar toen begon iets geheel onverwachts haar opnieuw uit het evenwicht te brengen. Zij merkte verbaasd en verbijsterd:

Bos wilde niet alleen haàr. Hij wilde ook zeer beslist de kinderen.

Hierop had zij nooit gezonnen. Zij had alleen aan zich zelf gedacht. en geen rekening gehouden met de verlangens van een man die nooit een gezin bezeten had, en nu plotseling zijn leven daarmee gevuld zag.

Bos had allereerst en voor alles Betsy begeerd. Als hij boven kwam, er een kittig vrouwtje vond - in den winkel kwam ze nooit - was zijn hart licht van geluk. En verduiveld wat een ree wijf was ze om hem te helpen in de comité's van zijn buurt waarin hij zitting had - hoe goed kon ze met de menschen opschieten en praten. Nooit was haar moeite te veel, lachen en babbelen kon ze en practisch was ze ook.

Maar dan dat lieve dochtertje, dat hij nu naar hartelust mocht verwennen. In den winkel kwam ook zij niet - neen, och daar was hun heele leven niet naar geweest. Maar Zondags, dan neusde ze er maar wat graag rond! Dan keek ze in alle flesschen en laden, en als een kind speelde ze er winkeltje mee. Zij achter de toonbank, hij ervoor.

‘Meneer, wat blieft ù?’ op zoo'n lekker aanhalig aanstellerig toontje.

En dan als hij kamillen vroeg, met een mand sponzen aankomen... en dan lachen - een pret! Bets en Seb kwamen er soms op af, zóó schepte ze op!

Ja, wat was zijn leven anders geworden - dat lieve ding kon hij haast geen minuut uit zijn oogen missen. Te denken dat Bets zei: ‘de kinderen zijn al zoo groot, ze zullen je niet lang tot last wezen.’ Hij wou den last wel lengen!

Maar dien verdraaid lastigen jongen, die Seb, dien wou hij óók baas! Eronder wou hij hem hebben - wat van hem maken. Hij zoù bukken voor hem, en als hij hem maar eenmaal in zijn knuisten had, zou hij er best een bruikbaar mensch van maken. Zóó werd het een apache, vol baldadige streken, ruw en gemeen.

En dan was er nog die jongen in Den Haag - zoo'n nette bedaarde vent. Die moest hem niet - neen, dat was een veel harder noot om te kraken dan Seb. Maar dat zou hoopte hij ook anders worden.

Hij had opeens ontzaggelijk veel te doen. Zijn vriendelijk gezicht

[p. 902]

onder het plukje roode haar verloor zijn melancholie. Over de toonbank ging hartelijker dan ooit zijn praat naar al zijn klantjes in deze moeielijke tijden. Hij kende de heele buurt, en die er nieuw inkwam, betrok hij in zijn belangstelling. Zijn winkel was het tooneel van al wat de tijd inbracht.

Bij Bos, wisten de menschen, werd je niet afgesnauwd, niet ongeduldig weggekeken, als je niet zoo gauw begreep. Daar stond je gezellig te praten en Bos gaf je menigen goeden raad; zonder haast hielp hij, had altijd nog een pepermuntje voor de kinderen.

Maar 's avonds als hij boven kwam, zag Betsy gebeuren wat zij nooit had vermoed: een man die met vasten stap trad in de rechten van den vader. Die al wat met zijn huwelijk verbonden was, ook hebben wou. Die Annètje bedierf, verwende, zich interesseerde voor haar liefhebberijtjes, haar hielp met teekenen, - zóó dat het kind met haar eenvoudig warm hart zich dagelijks meer aan hem hechtte.

Betsy zag het aan, overrompeld. Zij had een man genomen voor de kinderen - dat dàcht zij. Maar nu werd zij jaloersch op den man om de kinderen; op de kinderen om zichzelf. Bij beiden had zij gemeend de eenige te zullen blijven, en zij merkte dat zij slechts een deel van 't geheel geworden was. Zoo angstig, zoo hardnekkig had zij de Craetsen geweerd, nu moest zij zich bekennen dat Bos een veel grooter, dieper invloed was. En de beide kinderen dat zag zij, ondergingen dien invloed willig. Annètje hing hem aan, maar jaloerscher nog zag Betsy dat Seb; de jongen waarop zij nooit iets vermocht, het bedorven kind van zijn eigen vader, zijn balsrurige nijdige dwarsheid gaandeweg verloor; en op een dag hoorde zij hem zeggen, toen Bos met hen uit was geweest:

‘Koks is een reuzevent hoor.’

Maar Bos ook, nauwgezet, peuterde met Seb zijn schoolwerk door. Hij ging kloekweg naar den directeur der H.B.S. en praatte er rustig en stevig. Een kalm verstandig man, die eerbied afdwong met zijn helder inzicht. Hij zei met nauw verholen trots, dat hij de tweede vader was van Sebastiaan Craets. Het ging niet naar zijn wensch met den jongen, hij wou zien wat hij daar thuis aan doen kon. En dezelfde trots doorgloeide hem nog, toen na het lange gesprek waarin de beide mannen elkaar begrijpend waren genaderd, naar huis liep: voor 't eerst was hij tegenover vreemden opgetreden in zijn nieuwe positie als man en vader.

Hij keek naar de stad, naar de menschen. Ja, de oorlog - de druk die op alles lag. 't Was ook geen kleinigheid in dezen tijd een zaak drijvende te houden met ineens een volledig gezin erbij. Maar 't zou toch de mooiste tijd van zijn leven blijven.

[p. 903]

Aan dien eersten man van Betsy dacht hij meer dan zij vermoedde. Naar het groote portret in uniform in 't kleine kamertje, keek hij zonder dat iemand het wist dikwijls; zijn onderlip ingezogen, zijn oogen klein genepen.

‘Goed ja - van hèm alles. Dat kon al 't water van de zee niet afwasschen. Maar nù was hij er. En die ander niet meer. Nu had hij ze, en wou er alles van maken wat er van te maken viel.’

't Werd met Seb een harde dobber. Want de jongen, al was hij half gewonnen, steigerde, plotseling in den teugel gegrepen na jaren zijn eigen harden wil te hebben gevolgd - verzette zich ook tegen den burgerman. Dit laatste voelde Bos heel scherp, hij was daar sinds zijn huwelijk uiterst gevoelig op geworden. Hij voelde het pijnlijk in Lou. De jongen, die zoo beleefd en correct altijd tegen hem deed, niets op aan te merken. Maar dat was een veel grooter muur dan de onhebbelijkheid van Seb, dan de nesterigheden van Annètje in 't begin. Daàr wist je: ‘Ik krijg ze wel, als je je goed humeur en geduld maar niet verliest. Ze waren zoo jonge-honderig onbesuisd - ze liepen je haast omver, maar ze waren te lokken, te vangen met zóó veel. Je kon ze verwennen als ze 't niet verwachtten; je kon ze helpen, met ze praten, raad geven in hun werk. Ach, er was zoo véél te doen bij zulke kinderen. Maar die oudste, daar stond je met je handen vol en je deedt er nog niets mee. Die kéék je recht van de plaats van zijn vader - en wat je deedt, moest je maar liever laten vond hij, omdat je hier nu eenmaal niet hoorde. Je zat hem alleen maar vierkant in den weg bij zijn moeder. Hij zag: Betsy werd er zenuwachtig van - dat vond hij ook lam.’

Na zoo'n Zondag als Lou was thuis geweest, zaten ze vreemd tegenover elkaar - staarde zij naast haar werk of op haar boek - zweeg omdat zij de klank van haar stem vreesde. En pas als de week er weer was, met het schoolwerk, het geharrewar om Seb, waarin hij nu weg begon te kennen - den winkel en de honderd hoofdbrekerijen die de oorlog meebracht - gleed de herinnering aan den Zondag weer onder in het gewone leven.

Een ding bleef hem een stille trots: op de Keizersgracht was de oude heer hem met een groote hoffelijkheid tegemoet gekomen. Want in den zoo gezond voelenden mensen Frederik Craets, leefde de waardeering en het respect om de bescheidenheid en de kieschheid waarmee Bos zijn plaats had ingenomen - zijn verstandige goedheid, de zorg, de liefde voor Philips kinderen.

Want zijn kleinkinderen hield Frederik krampachtig vast. Hij wilde hen niet verliezen. Hij ging met hen uit - en paste zich aan hùn smaak aan. Hij nam hen mee naar den schouwburg, en hij vond het

[p. 904]

stuk flauw, minderwaardig, maar hij zei het niet om hun plezier niet te bederven. Hij liet zich meetronen door Li naar den bioscoop dien hij verfoeide, en zat er met duizelende oogen in een slechte atmosfeer bij de grappen van Charley Chaplin, die hij menschonteerend vond om naar te kijken, die zij ‘reuzegeestig’ noemden. Hij luisterde naar hun bewering dat Charley de grootste artiest was die er bestond, en dacht vergevensgezind dat zij geen enkel werkelijk groot artiest ooit meer zagen. Hij hield onverdroten eraan vast dat zij kwamen naar de huiselijke gezelligheid van die eene kamer boven in hun groot donker koud huis - waarheen ook de oude Louise kwam, gewaaid op den storm der tijden die ze niet begreep.

Annette in het stille middaguur dacht soms hoe zij voor vier jaar konden zeggen: een oorlog kàn tegenwoordig niet langer duren dan een paar maanden. Zij dacht hoe Frederik het slechte voedsel al minder verdroeg - zij geloofde dat hij aanhoudend maagpijn had, maar hij klaagde nooit. En daar was Caroline waar zij heen reed soms. Caroline, die angst kreeg voor haar asyl. Die haar verteld had hoe de altijd vriendelijke kruideniersjuffrouw uit den winkel waar ze al die jaren gekocht had, vijandig geworden zei:

‘Voor de béésten niewaar juffrouw? Allemaal voor de beesten! Maar gauw zullen we hier de menschen en de kinderen zien sterven van den honger.’

De dieren.... Annette zag hoe een paard voor een kar de brug niet op kon, ondanks hulp van den voerman, voorbijgangers. Het was het derde dat zij dien dag vallen zag, te zwak om te trekken.... En in Rusland, daar woedde de burgeroorlog - wat was er met den Tsaar gebeurd, niemand wist het. Langzaam ook scheen zich de ring van gevaar, van kans om nòg in den kolk te worden meegesleurd om Holland samen te trekken. Scheen het meer en meer waarschijnlijk den laatsten tijd, dat door een kleinigheid het nòg in den oorlog betrokken zou worden. Of was dit alleen ongegronde angst van te zwaar denkenden....

Annettes hart neep samen. Zij wist, hoe vele bewoners der grachtenhuizen er op bedacht waren hun groote kelders in gereedheid te brengen om in plotseling geval van nood te kunnen bewonen.

Ze ging langzaam de kamer op en neer. Soms stormden alle mogelijkheden zóó op je af, dat je moèst gaan loopen! Van den wand schenen de portretten van Philip, van Jetje haar na te zien....

Zij schoof de gordijnen op zij en keek naar buiten. Het was donker geworden. Aan den wallekant bukte zich een goed gekleede jongen - raapte wat weggeworpen eten op achter een boom.

[p. 905]

‘Dat kind heeft honger,’ dacht de oude vrouw ontzet. ‘En die dingen waren niet eens zeldzaam meer....’

Maar zwak en klein en nog ongehoord begint in het oorlogstumult een nieuwe geest zich los te wikkelen in de centrale landen, die den oorlog zoo verwoed hebben begroet en toegejuicht in een opgedrongen waan van zelfverdediging. Langzaam opgestaan uit de ruïnes van al wat vermolmd en machteloos is gebleken, zich beginnende te bevrijden uit de windselen van voos vertoon - eindelijk de oude, vergeten geest van het socialisme. Groeiend ongemerkt en plots zich verbreedend tot een stroom, die in helder bewust worden van lang begraven innerlijk verzet, tot uiterlijk demonstreeren drijft. Als een fakkel die het vuur aan een punt ontsteekt, wordt daar op eenmaal in de centrale landen, in verscheiden groote munitiefabrieken en al wat voor oorlogsdoeleinden werkt, de arbeid stopgezet.

Want nu ook eindelijk verheft zich de stem der vrouwen! Komt het vrouwenfront sterk opstaan en verbitterd tegen dat der mannen, die ze eenmaal toegejuicht en bekranst als helden den oorlog in hebben doen trekken. Nù staan eindelijk op de vrouwen, gewekt en gespoord door den kreet, die de wanhoop in hun harten brengt: den honger van hun jonge kinderen - hun kinderen die ze weg moeten zenden, willen zij hen niet sterven zien. Hun mannen weg; hun zonen weg - wat zij overhielden zijn hun verzwakkende jongsten. Bij de nieuwe vermindering van meelrantsoen staan ze op, muitend en verwoed. Drijven tot staking in de fabrieken, waar ze de plaats der mannen hebben ingenomen - voor 't eerst sinds den oorlog hun gewicht in de schaal werpend. Hun stemmen luiden een nieuwen tijd in. De oude leuzen waarvan zij nog eenmaal atavistisch de betoovering ondergingen, zijn begoocheling en waan gebleken. De nieuwgeboren geest begint te rukken aan wat met den ondergang van Europa dreigt - die in Rusland aangevangen daar tot den vrede heeft gedwongen.