De klop op de deur

[p. 783]

XXXIV

MELGERS stond in het begin van het jaar zestien voor zijn ramen uit te kijken naar den gudsenden regen, die in loeiende stormvlagen over het grauwe verdronken land werd gezwiept. Hoe lang duurde deze vervloekte noordwesterstorm al, die het water van de Noordzee joeg in de Zuiderzee, en het eene bericht na het andere deed binnenkomen over dijken die bezweken. Hij dacht: hoe beklemmend was alles de laatste anderhalf jaar geworden. Hoe vredig en kalm in vergelijking met dìt hadden zij daarvóór geleefd. Zijn burgemeestersbaantje, gekozen en ook bewaarheid in de lange jaren als een makkelijk bestaan, waarbij hij ook het verwarmend besef had geoogst dat zij hem graag mochten lijden, waarin hij zich had verschanst tegen zijn altijd aandrijvende melancholie met de zelfvoldoening van zijn joviaal oppervlakkig meeleven in alles. Hoe was dat alles anders geworden met den oorlog.

En nu op eenmaal deze nieuwe zorg om het water, die al het andere voor het moment bij hen die hier middenin zaten, op den achtergrond drong.

Nog altijd viel, met den noordwester die de grauwe golven hoog joeg, ook uit den vuil grijzen hemel het water - regen, eindelooze hardnekkige, woedende regen het land overspoelend.

Hij trok zijn regenjas aan en ging den dijk langs, zooals hij alle dagen deed - 's morgens, 's middags, 's avonds. Dag en nacht liep de dijkwacht er, speurend naar de zwakke plekken. En 's avonds zaten zij in de gelagkamer van Het Gouden Hert - de dijkgraaf - de ingenieurs - en praatten met bezorgde harten....

Toen hij boven was en uitkeek over het verdronken land, zag hij Willem Hartonius staan.

‘Oom - ik was net op weg naar u toe. Bij ons ligt alles in 't water, daar is niets te doen. Ja, daar staan we nou....’

[p. 784]

Hij kon er nog bij lachen; bevrijd van de schoolkwelling was er nu hij naast zijn oom door den striemenden regen liep, iets welgemoeds aan hem, lust om alle moeielijkheden het hoofd te bieden - leek hij voor het eerst in zijn heele jeugd jong.

‘Nu ja, voor 't moment làg de zaak. Maar dat water zakte toch ééns wel weer weg, dan zou er heel wat werk aan den winkel zijn. Alleen doodzonde van al het lieve mooie goed dat daar verloren ging, zijn baas zat ermee.’

Melgers naast hem keek naar dat wel altijd fijne, maar blozend en gebruind geworden flink gezicht; moest denken hoe anders deze jongen was als zijn Fred, die mopperde en klaagde, en toen er gevaar dreigde, angst had.

‘Ja - dàt vond hij beroerd, dat de jongen bang was. Hij kon 't niet goed hebben. Hij zelf was zijn leven lang een eenvoudig mensch geweest, maar hij had enkele vastgegroeide begrippen van manneneer en mannenwaardigheid, en daartoe hoorde: “een flinke kerel was niet bang.” En nu was Fred hier geweest na den beruchten omtrek der Duitschers in Limburg en had hem bekend zenuwachtig te zijn na dien tijd. Slapeloos was hij, en schrikte op van elk geluid. Als hij een vliegmachine hoorde - hij kon het niet helpen - trilde hij in zijn knieën....’

Dàt had Melgers beleedigd in zijn vadertrots. Hij was altijd goedig toegevend voor zijn kinderen geweest, maar ditmaal viel hij norsch uit:

‘Waarom ter wereld heb jij dan als je een lafaard bent in je hart, met alle geweld reserve-luitenant willen wezen!’

‘Maar wie dàcht er toen ooit aan oorlog!’ verweerde de jongen zich, naïef en nijdig. ‘Er zijn genoeg ouwe kerels bij die het ook niet aan kunnen. Die zenuwziek geworden zijn de eerste oorlogsdagen, alleen bij het idee te moeten vechten....’

‘'t Is me 't zoodje wel,’ zei Melgers verachtelijk. ‘Zenuwziek - jongens van Jan de Witt!’

En hij kon het niet helpen dat hij op dit oogenblik dacht, hoe deze jongen hem nader stond dan zijn eigen zoon. Zij konden goed samen overweg, en ook nu stonden zij gebroederlijk naast elkaar den ondergeloopen polder in te turen. Geelgrauwe golven klotsten zoover zij zien konden, kabbelden klokkend tegen den bovenkant van den dijk - hier en daar bruischte in de eentonige watermassa de heftige fontein op van een sluisje - een waterkeering in den zomerdijk. Zij dachten allebei hetzelfde toen zij zich omwendden om neer te zien over het land aan den dijk: het laaggelegen dorp - het water dat hooger stond. Als het op ééne plek doorliet, dan was alles wat daar

[p. 785]

nog veilig beschut lag, in een oogenblik tijds herschapen in dezelfde zee als de waard nu.

Melgers nam Willem mee naar een kromming in den dijk.

‘Kijk,’ wees hij. ‘Gisteren ontdekt, een zwakke plek ineens. Ze hebben den heelen nacht gewerkt om te stoppen en te versterken. Maar wie zal zeggen hoevéél zulke plekken er zijn.’

Hij keek den polder weer in, zocht de verspreide daken der geheel onder water staande boerderijen, de kruinen der boomen troosteloos opstekend uit het nat. Van elk wist hij de afzonderlijke ellende.

‘Al het vee is er gelukkig afgekomen. 't Dorp is vòl paarden, koeien, varkens en kippen. Ieder heeft wat genomen, de menschen zijn ook ingekwartierd zoover dat ging. Maar het is de laatste paar dagen toch te veel geworden. We zitten met die Belgische kinderen ook nog. Nu is tijdelijk de kerk half ingericht voor een stuk of tien gezinnen en half voor stalling van vee. Er zullen nog wel meer komen. 't Eind is niet te voorzien als de wind niet keert. En van de andere dorpen drijven ze 't vee op....’

Hij zweeg, hij praatte zich eens uit. In zijn gezin kon hij dat niet. Hij was voor 't eerst van zijn leven moe, 't liep hem over den kop. Hij wist niet wàt het eerst aan te pakken. En dan remde hem zijn eeuwige zelfonderschatting; dacht hij, nu hij voor 't eerst ernstige verantwoordelijkheid kreeg te dragen, dat hij alles verkeerd deed - worstelde tegen het besef, dat in deze eischende dagen, een andere, een sterker persoonlijkheid op deze plaats gevraagd werd, die sneller en helderder zag en handelde, juister oordeelde, vaster de teugels greep. Maar hij was niet laf. Hij gaf, hoè hij innerlijk zichzelf geringschatte, het werk niet op. Hij was dapperder en sterker dan iemand vermoedde, want hij zag zichzelf en zijn eigen strijd als iets dat onmogelijk tot iets goeds kon leiden, en dacht er toch geen moment aan zijn post te verlaten.

En dan miste hij zijn kinderen. Daar was Fred die weinig schreef, en dan nog narrige, klagerige, mopperige brieven over de toestanden in Brabant. De kerels lagen met bronchites en longontsteking in 't nat, er was geen behoorlijke verpleging. Als je hier ziek werdt, was je zuur. Het was ook niet bepaald opwekkend en bemoedigend te bedenken wat voor niemand in de militaire wereld een geheim was: dat ons leger van de allernoodzakelijkste strijdmiddelen en uitrustingstukken niet zelfs maar in voldoende mate voorzien was. Het materiaal bleef een zwak punt: vliegtuigen, artillerie, mitrailleurs, gasmaskers, stalen helmen, dat alles was er niet genoeg. En ook met de handgranaten was het miserabel gesteld....

Jenny en Mies kwamen eens per week thuis. Jenny, egocentrisch,

[p. 786]

cynisch - Mies lachend, frisch. Mies, die meteen aan zijn arm liep, hem vertelde van de colleges, de ploffen, haar clubs, haar dispuut, haar werk.... Aan 't eind van 't jaar wilde ze haar candidaats doen.

‘Vadertje,’ zei ze met een zucht van voldoening, ‘weet je, ik vind het nog maar altijd fijn!’

‘Goddank,’ zei hij.

Hij keek haar aan, 't kwelde hem te bedenken dat zij daar op de snijkamer werkte - smerige walgelijke dingen zag en te doen kreeg. Hij zag haar veranderd; en dacht, als zijn schoonvader: ‘Ze heeft andere oogen gekregen - de baby is weg.’

Dezen troost had hij behouden: Mies vertelde hem nog altijd alles. ‘Alsof 't haar heusch schelen kon wat hij ervan dacht of vond.’ Hij vermoedde wel dat het puur was de overstroomende behoefte zich te uiten over wat haar zoo geweldig vervulde - niets dan 't verlangen naar een paar ooren om haar aan te hooren.

Maar dan ineens kon ze hem aankijken en zeggen: ‘Waarom ben je zoo stil? Ben je bang voor den dijk?’

‘Ook ja.’

En dan moest hij vertellen en ze luisterde aandachtig, gaf hem ineens midden op den dijk een zoen, haar frissche bolle roode wang nat van den regen, tegen zijn gezicht.

‘Ik vind je toch zoo dapper.’

‘Waarom dapper?’ vroeg hij wantrouwend plots.

‘Omdat je nooit klaagt en maar stil voortzwoegt. Is dat dan soms niet dapper?’

‘Ik heb 't er nooit in gezien,’ zei hij met een moeielijk lachje waarvoor haar heele warme hart hem tegemoetsprong.

Binnen zat Jenny voor de piano en speelde haar vingeroefeningen. Hij keek naar haar zuiver, zeer bleek, onbewogen profiel. Ze knikte tegen hem: ‘Zoo paps. 't Valt me tegen hoor, dat we niet in een bootje moeten varen door 't huis, de voordeur in, de achterdeur uit.’

‘Spot er niet mee - wie weet wat er nog gebeurt.’

‘Nu - dat is weer eens een beleving.’

‘We beleven hier overigens genoeg.’

‘Zoo? Die koeien in de kerk? Vindt je dat eigenlijk wat nieuws? Ossenkoppen hebben we d'r altijd gezien, en goeiïge werkpaarden ook.’

Hoe kwam het kind aan dien scherp gewetten geest, die altijd per sé alles van gevoel ontweek en er den muur van haar cynische opmerkingen voor plaatste. Niet van hen beiden. Het kon hem den laatsten tijd zoo vermoeien. En hij zei opeens:

‘Kan je nooit in gewone taal spreken?’

[p. 787]

‘Hoè? Is dit Transvaalsch?’

‘Jen,’ waarschuwde Mies stroef.

Ze trok haar smalle schouders op, lachte hen alle drie plots baldadig uit.

Melgers stond achter haar. Hij zei met zijn stem van den laatsten tijd, die haar in een vreemd verzet tegen zich zelf op haar hoede deed zijn:

‘Als we eindelijk weer eens samen zijn, als jullie eens thuis komt, willen we iets anders hooren dan die spitsvondigheden....’

‘Want Neerlands weeke grond hijgt onder 't wicht van wee,’ declameerde ze met een sentimenteele, mal hooge stem.

Toen lachten ze plots allemaal; zij wisten van ouds: om Jenny moest je lachen wilde je niet kwaad worden.

Dan zat zij op de canapé en keek naar hen drieën. Naar haar moeder met een boek - ze had haar nooit anders gekend dan met een boek - wèlk nu weer, o Romain Rolland, dat las iedereen op 't oogenblik. Naar Mies die meteen huishoudelijke werkjes begon te redderen. Zijzelf kon er naar zitten kijken zonder ooit een hand uit te steken. Van Mies hield ze - zoo veel en zoo trouw als niemand vermoedde, ze verborg het angstvallig achter haar spot. Maar ze kende scherp peilend alles van Mies. Dat zij geregeld naar de oude tantes ging - naar oude tante Louise achter de ruiten en haar spion - naar malle tante Caroline met haar asyl. Ze vond het roerend en curieus, maar ze zei er nooit iets van, had er alleen het lachje om van haar smalle, zeer roode lippen.

Francine aan het raam, zuchtte. Zij dacht aan thuis; dezen winter verlangde zij altijd naar thuis - vader en moeder zien, wéten hoe ze het hadden. Na Jetjes dood leefden zij zoo dapper, maar zoo stil voort - het had hen beiden met één slag oud gemaakt.

Ze staarde neer op de courant, waarin het afscheidsconcertvan Kraus werd aangekondigd vóór zijn tournée naar Amerika.

Zij vouwde de krant om, schoof het blad onder haar sleutelmandje. ‘Het was zoo na aan Jetje geweest eenmaal - zij kon niet velen dat er hier over gepraat werd.

Kraus was ernstig ziek geworden kort na Jetjes sterven - bijna een jaar totaal overspannen - niet in staat op te treden. Den ganschen zomer en het najaar scheen hij buiten te zijn geweest. Nu was hij blijkbaar hersteld, ging een kunstreis doen in Amerika. Gisteravond zijn concert....

Ach, wat waren ook de kranten drukkend met al die oorlogs-berichten. En hier het water.... In het ochtendblad stond hoe de Duitschers een aanval voorbereidden op Verdun, waar het gevaar

[p. 788]

bestond, dat de Franschen zouden doorbreken. Gelukte het den Duitschers Verdun te veroveren, dan zou vermoedelijk de Fransche tegenweer geknot zijn.

‘Om het even wie het won - als de druk, de angst dat tòch nog haar jongen zou moeten vechten, maar voorbij was....’