De klop op de deur

[p. 775]

XXXII

ALS een dronken man liep Kraus over de grachten. Wat waren dit voor dagen geweest van het oogenblik af dat hij uit Groningen komend in den trein de advertentie las in het Handelsblad - dat.... wat onbestaanbaar leek, niet kòn... De doodadvertentie van Jetje, gedateerd op den dag, waarvan hij dat eene moment niet meer uit zijn denken wèg kon krijgen.... Toen hij met Gerda's opgewonden stem in zijn ooren, maar op één ding bedacht was geweest: haar aandacht van Jetje af te leiden.

Terwijl hij, wegzwijmend haast in zijn leege eerste klasse coupé zat met gevoellooze handen en beenen, staarde hij verglaasd naar wat het antwoord was op zijn laffe daad, zijn ontwijken, zijn slapheid, zijn gebrek aan warmte, aan trouw - al wat zij hem hiermee in 't gezicht slingerde. En hij hoorde weer haar haperende stem bij hun laatste samenzijn: ‘Als je ooit in me stierf, zou ik zelf moeten mee-sterven.’

Hij had het niet geloofd. Kregel het weggeduwd in een tijd waarin alle moeielijkheden tegelijk op hem aanstormden.

En nu....

Thuis had hij gezeten, alleen, verwezen voor de tafel. Gerda was dien dag naar zuster Mary. Dat tafelkleed - hij hield er zijn handen op, plat en tastend - had Jetje hem eens lachend omgedrapeerd als Caesar. Jetje.... die daar gestaan had, den laatsten keer, wit tot in haar lippen -

En al maar hoorde hij nu haar wanhopige haperende stem die trachtte haar gevoel tot hem te doen doordringen.

Hij merkte het niet dat de uren vergingen. Hij staarde, alsof het plotseling helder was geworden in zijn geest, op de dagen, de jaren met Jetje. Hij zocht krampachtig en radeloos naar iets dat verlichting

[p. 776]

kon geven.... Maar wàt bleef van alle geluk dat geweest was, nu zij onbevreesd, omdat haar niets ergers meer kòn gebeuren na dit, uit het leven was weggegaan.

Hij wist het, zag het alsof zij het hem zelf nog eenmaal gezegd had. Hij wist het ook, zonder het blijkbaar met ongeduldig verlangen gedaan verhaal van de huishoudster:

‘Dàt's ook een ding meneer, hebt u het gehoord? Met die juffrouw Craets - voor de familie. Ze mot zich vergeven hebben. Het tweede meisje is een nichie van me schoonzuster. Ze hebben d'r gevonden op d'r bed - d'r eigen vader - ze kwam niet beneden voor 't eten... ne toen....’

Hij had geen woord gezegd, had geen vraag, geen houding. Hij wist dat het mensch loerde, dat ze het Gerda ging overbrieven.... het kon hem op eenmaal alles niets meer schelen. Alles waarin hij Gerda had meenen te moeten ontzien, het was hem niet van 't geringste belang meer. Als een donkere chaos lag die tijd achter hem, en daaruit rees slechts dit eene op, uit dit vreeselijk gebeuren tot klaarheid gebracht: Jetje en hij. Dat hij bij niemand hoorde dan bij Jetje. Dat zij en hij één waren. Dat zij weggegaan was en zijn leven meenam.

Al wat de laatste maanden hem dof en weinig scherp had gemaakt in zijn gevoelsleven: de moeielijkheden om Gerda; de vrees, de onwil om zijn kunst onder dit alles te laten lijden, die hem met geforceerd ruwen practischen kijk op de dingen tegen zijn eigenlijken aard in, koel en hard had doen staan tegenover Jetjes eerlijke smart - dat viel weg, en hij zag nu in een ondragelijke marteling: Jetje in al haar liefheid, haar aanhankelijkheid, haar vroolijkheid. En daarnaast het Jetje van den laatsten tijd: bitter, wanhopig, toornig in onkreukbare eerlijke overgave vechtend om het essentieele in hun verhouding te redden.

Zijn hoofd viel neer op zijn handen. Hij zag in zijn geest het huis waar zij lag nu - haar huis dat zij zóó liefhad. Haar oude vader, haar moeder, alles achtergelaten in deze wanhopige vastberadenheid: dit oogenblik, den dood van hem in haar ziel, niet te overleven.

Op dat beeld staarde hij, terwijl uren vergingen - de dag avond werd. Hij was vergeten dat Gerda thuis zou komen, vergeten dat hij haar van den trein moest halen. Slechts één gedachte werkte zich langzaam in hem naar boven:

‘Haar zien. Nog één keer. Haar gezicht weten nu....’

Hij wist dat het niet kon, maar toch stond hij op, en ging uit. Het stortregende. Hij liep, verloren in doffe martelende beelden - flarden gedachten drongen op, vielen weer weg - herinneringen - stukken gesprek.... Tot hij op eenmaal merkte dat hij voor haar huis stond,

[p. 777]

dat donker gesloten groote huis, waarlangs de regen neerstroomde als zware tranen. Het greep hem als een kramp om zijn hart, en opeens vluchtte hij weg - verder. Door den stroomenden regen liep hij, struikelend zonder overjas, op zijn huisschoenen.... Hij raakte ergens in een winkelstraat, en op een oogenblik zag hij zichzelf in een verlichte ruit: zijn kletsnatte gedeukte hoed waaruit het water droop langs zijn doodsbleek gegroefd gezicht, een grijze natte verwaaide vlok haar geplakt op zijn voorhoofd. Hij stond en staarde naar dat beeld, en dacht aan Jetje, die hem in haar armen gehouden had en getroost bij elke kleine moeielijkheid....

En dan liep hij weer opnieuw langs jagend donker grachtenwater... Er waren haast geen menschen op straat - of hij zag ze niet. Hij liep door een leege wereld waar niets was dan de woedende regen die hem ranselde in zijn verwoest gezicht, een koude hand die onophoudelijk hem sloeg - en de huilende wind door de kale takken der grachtboomen boven zijn hoofd. En in dat alles niets dan het eene: Jetje en hij - Jetje en hij. Jetje op haar doodbed - minachtend, zonder omzien meer naar hem heengegaan.... en hij radeloos achter gebleven - zoo verschrikkelijk alleen, dat de tranen met den regen langs zijn koud oud gezicht vielen.

En dan merkte hij dat hij weer op de gracht liep van haar huis - en hij stond er weer en keek op naar de dichte ramen die het ontzettende hielden besloten. Hij stond aan den wallekant, wezenloos, onherkenbaar, bemodderd in zijn druipende kleeren - en staarde op naar het huis, in een starre doffe bezetenheid één ding denkend:

Hij wilde daàr zijn. Met zijn peillooze ellende bij hun leed. Bij allen die daar binnen mochten schreien om Jetje. Hij wilde als een bedelaar daar vallen voor de voeten van haar ouders, haar broers en zusters en smeeken:

‘Laat me erbij. Laat me bij jullie, want ik kàn er niet alleen meer zijn. Mijn schuld is zóó groot, maar ik hoor tòch bij haar - zij is tòch van mij, al is ze van me weggegaan.... Trap op me, spuug op me, maar laat me hier liggen waar zij geweest is en geleefd heeft....’

Er keek een enkele voorbijganger om naar den haveloos verregenden man, die prevelend verglaasd stond op te kijken naar een groot huis waar alles donker en gesloten was....

Tot hij weer liep. Hij wist niet hoe, of waarheen. En voor zijn eigen huis eindelijk stond in den nacht - en de trap opkroop, een verregend vod, met verbijsterd grauwwit gezicht.... een ziek dier dat zijn hol zoekt om zich te verbergen. En neerviel eer hij boven was.... Liggen bleef.