De klop op de deur

[p. 770]

XXXI

DONKER het groote huis op de Keizersgracht. In de hooge witte gang, langs de breede trap de stilte, een zware koude wade. Deur en ramen gesloten als oogen en mond van een mensch, krampachtig dichtgeklemd om een ontzinde smart met geweld binnen te houden.

Op een stoeptrede geplet een paarse sering....

‘Wat voor dagen waren dit geweest,’ dacht Francine Melgers, haar moe verweend gezicht keerend naar haar moeder, die daar zat zooals zij al die dagen gezeten had - rechtop in haar stoel in een versteening, de handen ineen gewrongen. En van moeder den kring rond der broers en zusters. In aller afgetobde hoofden, daar in de groote huiskamer waar het avondlicht had gebrand achter de gesloten luiken, was de herinnering aan Jetjes laatste bezoek - wisten zij nu opeens hoe Jetje gegaan was van den een naar den ander - begrepen zij nù plotseling hoe Jetje gezocht had - gezocht en om hen allen geroepen, en hoe zij niets begrepen hadden. Dat zij gewacht had en dat zij niet gekomen waren, omdat zij niets te geven hadden van waarlijken troost. En voor het eerst tegenover deze wanhopige daad van eene uit hun midden - de zonnigste, de zachtste, de innigste - voelden de kinderen Craets zich staan innerlijk arm en leeg. En slechts Francine dacht aan hun gesprek, toen zij ook niet de kracht gehad had van haar overtuiging, en niet de scherpte van blik om de diepte van Jetjes ellende te meten; Jetje die toen reeds wankelend ging op den rand van een afgrond. En tegelijk trok door Francines hart heen het weten:

Jetje had het gekènd, waarom zij zelf een gansche jeugd gestreden had: een liefde meer dan 't leven waard. En nooit had zij het gevonden. In woede en verachting had zij altijd het mindere weer weggeworpen.

[p. 771]

Maar Jetje had het gevonden, en het had haar den dood ingedreven.

Francine schreide, haar hoofd in haar handen.

‘Philip. Jetje.’

Annette keek naar haar. Zij had niet geschreid. Geen woord zelfs had zich kunnen worstelen over haar bleeke strakke lippen sinds dat uur, toen zij argeloos gewacht hadden aan de gedekte tafel op de laatkomster. En Frederik naar boven geloopen was eindelijk, en plagend vroolijk geroepen had door de deur naar het luie meisje dat een gat in den avond sliep.... Tot hij - plotseling bewust van een stilte om hem, de deur zacht opende en had gesproken met beklemde stem het donker in:

‘Mijn kind - slááp je nog?’ En toen op eenmaal verstomd was om niets dan wat even zichtbaar werd in den lichtschijn door de deur: een kleine witte hand die zonderling onverschillig langs den bedrand afhing.

Wat hem struikelend zich deed keeren en het licht aanknippen, dat ingebroken plotseling ruw de gansche kamer verlichtte, met op het bed de roerlooze zwijgende gedaante.

Niemand had hem gezien, doorzakkend in zijn plots krachtelooze knieën, en tastend naar die hand, over dat gezichtje waarvan de starre kou hem een schorren kreet deed slaken - een kreet dien Pieter uit de gang de trappen deed ophollen. En samen hadden zij vergeefs trachten leven te roepen in het beweeglooze lichaam, dat daar lag, een trek van smartelijken zegepraal om den bleeken mond.

Hoe hadden zij het Annette gezegd....

Pieter, bevend op zijn beenen, kwam naar beneden om Bergema te telefoneeren - maar in de gang had zijn moeder voor hem gestaan, gewaarschuwd door iets.... Zijn grauwbleek ontdaan gezicht, zijn stokkende stem in den telefoon, deed haar de trap opstrompelen. En zij was het, die onmiddellijk het glas ontdekte waarin nog wat poeder zichtbaar was.

Bergema, hijgend in zijn corpulentie, was er binnen het kwartier, en daarna hadden zij gestaan, alle vier, in een zwijgen zoo verschrikkelijk, dat de dokter zich opeens had omgekeerd - de gang was ingeloopen.

Binnen zat de oude Frederik de handen in elkaar gewrongen, zijn magere polsen ver uit de blinkende manchetten reikend.

‘De schoft - de schoft! Wat heeft hij met mijn kind gedaàn!’

En zijn roodbeloopen oogen zagen wat geen ander nog gezien had: verbleekte draden in 't glanzende zilveren haar aan Jetjes slapen. En toen had hij Annettes handen gegrepen en zijn hoofd tegen 't hare gelegd, en geweend de zeldzame moeielijke tranen van een wanhopig oud man.

[p. 772]

Wat was er verder al gebeurd op dien vreeselijken avond - waar de tafel gedekt stond voor een maaltijd waar niemand aanzat....

Waar Sophie kwam en flauw viel. En Francine met Mies, haar bezinning verloren, zoodat het meisje haar beneden had gelaten en zelf oma geholpen om tante Jetje uit te kleeden en goed te leggen. Oma die toen tante Jetje een oogenblik tegen zich aan gehouden had, en voor zich uitgestaard met oogen zoo radeloos, dat het jonge kind stikkend in tranen gesmeekt had:

‘Oma - och omaatje - kijk u toch eens, hoe lief en rustig ze eruit ziet....’

Daarna waren ze allen gekomen. De broers en zusters. En de oude tante Louise. Hadden 't huis gevuld, wanhopig, verplet. Sophie die Jetje nooit werkzaam genoeg gevonden had en nù alleen nog maar wist hoe bleek en moe en veranderd zij eruit zag in de vluchtelingenloods. Hartonius, die voor 't kleine Jetje de glorie was geweest, en nu weende, terwijl hij alleen heen en weer liep op de gang, om een van de weinige diepe genegenheden in zijn leven. Frits, gebroken en ellendig, die alleen dacht: ‘Lag ik daar maar,’ en Jetje zag met den buitenlandschen brief tegen zich aan gedrukt, en hij hoorde haar stem: ‘niets is er afschuwelijk, jongen.’

Francine, voor wie Jetje altijd het kind was gebleven en Melgers, alleen door Jetje steeds hartelijk en waarlijk blij begroet: ‘De man van mijn zuster toch!’ En Pieter: grijze morgens dat Jetje zijn thee te warm, te koud, te sterk, te slap, te bitter, te zoet had geschonken met haar glimlach eroverheen - en Eugénie die Jetje graag aan haar tafel had gezien, want Jetje was een sieraad - en Betsy voor wie Jetje in tallooze moeielijkheden de hulpbereide was geweest.... En over alles heen de glimlach van een blinde vrouw, die het kraaiende jonge kind trotsch gelukkig op haar schoot hield....

Dat alles wat Jetje geweest was in haar jonge leven, het stond in de gedachten, de woorden van hen die haar hadden liefgehad thans rondom haar, als zoovele beelden, waar zij temidden lag, ontvlucht, en slechts haar stille lichaam bij hen achterliet.

‘Een hartgebrek - haar hart was nooit sterk geweest en zij had zich blijkbaar met die vluchtelingenzorg oververmoeid - zij voelde zich al langen tijd niet goed.’ Dit was het gerucht dat de ronde deed bij vrienden en kennissen.

Maar de waarheid lekte door. Frederik buitengewoon teer in zijn vermagering, zijn hoofschheid nooit verliezend - Annette steeds in versteening starend, met een diepen rimpel boven de oogen welke als een wanhopige vraag schenen te branden - verdroegen kalm en waardig beiden den stroom bezoekers, die zich ontsteld

[p. 773]

haast geen houding wisten te veroveren tegenover dit leed.

Al die drie lange dagen gudste een woedende regen onafgebroken langs de ruiten, geeselde het huis met felle windvlagen in den avond. En aan het raam van Jetjes kamer waarlangs de droppels neervielen, kleefde een dor blad, en een losse tak klopte tegen de ruit.

Bij de begrafenis eindelijk brak een bleeke zon een oogenblik de regenluchten. Oude trouwe vrienden stonden er wachtend om de groeve: Leedebour en Truida, Bergema, Annebet Kooistra - talloozen uit Jetjes uitgebreiden meer oppervlakkigen vriendenkring. En stil en alleen een kleine eenvoudige man, dien Frits Craets plotseling toeknikte met zijn grauw gezicht, waarover zonder dat hij het merkte onophoudelijk de tranen liepen.

Cloese stond er vlak naast zijn ouden vriend, en zijn arm steunde Frederik, toen deze het eerst de bloemen strooide uit zijn bevende koude handen op de smalle kist. Hij zag niet den jongen dokter Rumt, die bleek en verbeten had loopen wachten op Jetje Craets, door haar ouden vader, haar broers en haar vrienden naar haar laatste rustplaats gebracht. Die later beroofd en eenzaam in de kerkhoflaan liep....

Cloese zag hem niet. Hij had niemand gezien. Hij steeg naast Leedebour moeielijk in het rijtuig, een oud man, zijn kranigheid verloren. Hij dacht aan den laatsten rit met Jetje naast zich op dien zonnigen hellen Octoberdag, en aan zijn hoop die zich nooit gewonnen had willen geven, en toch ook nooit, misschien bijtijds, de hand beslist had durven strekken....

In den avond begon de woedende meedoogenlooze regen opnieuw; toen alles voorbij was en zij nog te zamen zaten, om vader en moeder niet dadelijk alleen te laten. Want moeder in haar versteening was zoo vreeselijk om aan te zien, zonder de natuurlijke verlichting van tranen. En vader - hoe moe was vader en teer, zooals hij uitgeput lag ingeslapen, tegen het rood fluweel van den stoel. Zacht spraken zij nu en dan een enkel woord - alleen Frits had niets gezegd. Diep verkrompen in zichzelf zat hij en dacht:

Hoe trouw was Jet geweest - de diepe onverzettelijke trouw die niet schipperen kon en haar het leven had uitgejaagd.

In Annette, de handen zoo stijf in elkaar geklemd dat de knokkels wit en puntig uitstaken onder de gespannen huid, martelden in stormigen haast de gedachten die zij niet te verwerken wist: Philip, dat was geweest zacht en natuurlijk vergeleken, bij dit. Hoe bitter weinig, hoe niets moesten zij, haar ouders, voor Jetje beteekend hebben dat zij zonder hun troost te verwachten heengegaan was van vreeselijke eenzaamheid.

[p. 774]

‘Zóó tekort geschoten.’

Dit was, wat deze gansche dagen haar afgekweld had, haar gedachten weggetrokken zonder aandacht voor haar omgeving - Frederik, haar kinderen. Een enkel beeld soms opdoemend uit den langen dag: Cloese, wien geen woord uit zijn krampachtig gesloten, verwrongen mond wilde. Oude Leen in haar beste kleeren, tranen langs haar geel gerimpelde wang.

‘Och - och. Zoo jong. Zóó jong....’

Zij wist het zelf niet dat er nog geen traan gevallen was uit haar brandende oogen.

En nu - opeens - in den avond - zag zij zichzelf: een jonge vrouw met Jetje als baby op haar schoot - en moeder met haar blijden glimlach om het kraaiende kind. Zij hoorde zichzelf zeggen: ‘Zóó'n schat heb ik nog nooit gehad.’

De baby die Jetje was, spartelend in haar wieg, het schoolkind zoo graag met haar uitgaand, haar kleine gezel met de blijde, vertrouwende, en ook ondeugend vermaakte oogen. Zoo innig altijd met haar verbonden - het eenig kind tenslotte in huis. Wàt was daar gebleven van dat vertrouwde - hoe was het weggestorven langzaam, zóó dat zij niet het gevaar had zien aansluipen.... waarom had zij niet gesproken, en met haar warmte, haar vasten wil te troosten de korst om Jetjes hart dóórgebroken!

Op eenmaal loste zich de verstijving in Annette bij deze zelfbeschuldigende wanhoop - en met een luiden kreet strekte ze beide handen. Weende ze op luid en radeloos - als een roep - een roep terug over den langen blinden weg!

Zij waren opgevlogen, omringden haar, liefkoozend, bedarend, ontzet. Maar zij duwde hen allen terug, en overeind op haar pijnlijke onwillige voeten struikelde ze vooruit waar zij Frederik wist, hem zoekend met oogen waaruit de tranen neerstroomden nu. En hij opgesprongen, bij haar meteen, stortte zij zich bevend wanhopig in zijn armen, in onverstaanbare klanken den niet te stremmen stroom van haar leed trachtend uit te brengen.

Hij hield haar vast tegen zijn borst. En zijn trillende lippen vlak aan haar oor, zei hij wat hij gezegd had bij Philips dood:

‘Liefste - liefste.... bedaar. We zullen dit.... heel erge.... samen moeten lijden en dragen.

Dien avond nam de oude Louise Craets de diamanten knoppen uit het laadje, waar zij lang gelegen hadden om vlug bij de hand te zijn als Jetje ze halen kwam; maar Jetje was niet meer gekomen.... En met bevende handen sloot ze het etui weg.