De klop op de deur (1930)

De klop op de deur

(1930)–Ina Boudier-Bakker– rechtenstatus

Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende



[pagina 762]
XXX KRAUS reed naar huis van zijn concert, het tweede in het seizoen. Het was matig bezet geweest, niet de stampvolle enthousiaste zaal waaraan men hem hier bij zijn optreden verwend had. En hij had ondervonden overal op zijn tourneé: de menschen sterk onder den druk van den oorlog, beschouwden kunst als datgene wat men het eerst en het best kon missen. Het succes wel als altijd warm dacht hij, maar toch bleef hij down. Het leven was op eenmaal onzeker en vaal geworden. Zijn engagementen in Frankrijk en Duitschland waren vervallen en hij keek plotseling beroofd en armoedig op zijn leven uit. Want, waar hij in een plotseling slappe vermoeidheid zich aan had overgegeven, met de nerveuse verwardheid van wezen, die hem een hernieuwd leven met Gerda als de eenige mogelijkheid voortooverde - dat had zich, nu de zakelijke beslommeringen en daarmee opgewekte nervositeit voorbij waren, al lang bewezen als de roof van al wat hem het leven nog levenswaard maakte. Wat hem vooral afmatte, was de voortdurende zorg om Gerda niet te irriteeren. De oude jaloezie op elke vrouw waar hij mee in aanraking kwam, die zoo'n groote factor was geweest in haar overspannen toestand, bleek nog licht te wekken - en hij zag dagelijks hoe de waarschuwing van den dokter haar vooral niet te prikkelen, gegrond was geweest. Hoè kon zij er achter gekomen zijn dat er iets bestaan had tusschen Jetje en hem? Had de huishoudster geklapt? Tweemaal had zij hem erop aangevallen, hem grofweg gevraagd of die juffrouw Craets die hij immers jarenlang les had gegeven, nu ineens nooit meer kwam. En toen had hij plotseling in haar oogen weer dat dreigende broeiende gezien van de helsche laatste jaren voor haar opname in het sanatorium - de voorbode van een scène.
[pagina 763]
Dàt om alles ter wereld niet! Hij kon het niet meer verdragen. Hij voelde het zoo'n avond in zijn spel, dat alleen de gedachte aan de mogelijkheid al hem had geënerveerd. Hij kòn het niet meer hebben! Nu, naar huis rijdende, bedacht hij hoe Jetje ook op zijn concerten nooit meer kwam. Vanavond had hij, in een eenzaamheid, een diep gevoel van alleen staan, haar gezocht. In het begin van hun vervreemding voelde hij haar afwezigheid als een rust, een bevrijding - het verwijt dat uit haar heele wezen sprak, verdroeg hij niet. En dien ganschen zomer en winter had hij haar zich niet anders meer kunnen voorstellen. Maar vanavond zag hij haar plotseling voor zich als vroeger: met haar warmen, elk moment in zijn spel gespannen meelevenden blik, den gelukkigen trots, het stralende van heel dat spiritueele gezichtje op het eind. Altijd op haar eigen plaatsje in de derde rij, waar zijn oogen voor 't laatst haar nog even groetten. Hij was zich nù bewust dat de laatste paar jaar hij dit alles niet meer met de trotsche blijdschap, het élan van geluk beleefde als in den eersten tijd - slechts als iets veilig vertrouwds dat bij hem hoorde in die zaal vol vreemden. En opeens, dezen avond was er geweest een eenzaam smachtend verlangen naar Jetje terug - naar haar alleen. Hij had de rijen afgezocht, maar misschien zat zij achteraan, dan vond hij haar niet. Ach neen - op eenmaal wist hij het, voelde hij het: Zij was er niet. Zij was weggebleven, koud en strak als bij hun laatste ontmoeten. En terwijl hij naar huis reed, en keek moe en ontmoedigd door de beregende ruitjes der auto, voelde hij plotseling voor 't eerst na al den strijd, de vervreemding, den wrevel om wanbegrip en onbegrepen eischen - hoe met Jetje alle vreugd, alle jeugd, alle zon voorgoed uit zijn leven geweken waren. En ook alle rust. Dat was hem misschien in zijn groote vermoeidheid - een hersenvermoeidheid als hij nooit gekend had - nog de diepste ontbering. Die hij pas de laatste maanden had beseft. Jetje gaf hem rust. De geestelijke rust van een begrijpend liefdevol mensch aan wie hij alles kon uitzeggen, door wie hij wist begrepen te worden en ontzien in zijn eigenaardigheden. Hoe kwam het dat dit nù pas tot hem doordrong - hij het niet had voorzien toen het dreigde hem te begeven, en hij koel haar had laten gaan? Hij wist het niet meer. Niet waarom hij toen zoo gedaan had. Hij kwelde zich af in de lange dagen, keerde het om en om. Hoe had hij dan anders moeten doen? Gerda aan haar lot overlaten - dat kon hij niet.... Toen niet. Maar voor 't eerst zag hij nu, of een gordijn van zijn oogen gerukt werd, dat hij zich had vergist, en daarmee twee levens vernield.
[pagina 764]
Gerda.... nu hij haar weer thuis had - haar zag in haar onwetendheid, haar onbenulligheid, haar onverschilligheid thans voor al wat zijn werk betrof - de trouw en de belangstelling daarvoor die haar altijd waren eigen geweest bleken tijdens haar ziekte totaal in haar uitgestorven - dacht hij dikwijls, het offer was niet noodig geweest. Zij zou zich even gelukkig, neen gelukkiger bij zuster Mary hebben gevoeld, waar zij met zooveel tranen afscheid van had genomen, en nòg telkens verlangend een heelen dag heenging.... Maar - het was gebeurd. Hij had toèn eerlijk gemeend dat hij niet anders kòn handelen, dat per slot Gerda bij hem hoorde - hij had ook geloofd dat Jetje zóó één was met hem, dat zij dit alles zou begrijpen. Ach neen, hij wist niet meer wàt hij toen allemaal dacht. Altijd immers ook had bij hem op den achtergrond gestaan de overtuiging, dat deze verhouding met Jetje iets tijdelijks moèst wezen - dat onontkoombaar zij eenmaal haar eigen leven zou gaan leiden.... Maar geleidelijk had hij zich die oplossing altijd gedacht.... tot er op eenmaal was geweest die donderslag uit een helderen hemel. Ja, en toen - toen waren zij beiden verward geraakt in dat spinneweb van verwijt, bezeerdheid, verkeerd begrijpen - en toen was.... oh het was eigenlijk niet te omvatten - het einde gekomen, zonder een woord meer. Toen was Jetje van hem weggebleven.... En nu was hij alleen. Het werd nooit meer goed. 't Was verloren... Zijn stemming was den volgenden dag niet beter. Hij had geprobeerd te studeeren en het ging niet. Toen had Gerda hem geprest mee uit te gaan; ze moest een mantel hebben, en zij kon niet alleen koopen. Hij zocht een uitvlucht. Hij liep niet graag met haar op straat. Al wat hij in huis verdroeg: haar slordigheid, haar opvallend onbeheerscht uiterlijk, haar opgewonden aanhoudend praten, afgewisseld door mokkerig zwijgen - dat alles agiteerde hem duldeloos onder vreemden. Zij, met de geheimzinnige speurdrift, die bij gemis aan intelligentie, beschaving en ontwikkeling, haar oordeel soms verbluffend juist leidde, besefte de reden, en het blies de vonk aan in haar brein die er altijd smeulde. Die onder oordeelkundige behandeling gebluscht scheen, maar hier altijd dreigde in angst en verwildering te ontsteken. Een drift ook die het niet verdroeg iets niet te weten in dit huis, met een borenden argwaan in haar zieke hersenen. ‘Wil je niet met me de straat op?’ viel ze aan. ‘Hoe kom je erbij?’ zei hij kalm, vastbesloten de naderende scène te onderdrukken.
[pagina 765]
‘Waarom heb je dan geen zin? Ik kan toch niet alleen koopen?’ ‘Ik heb nu eenmaal nooit zin om langs de straat te loopen; maar ik wil wel met je meegaan tenslotte.’ Zij kalmeerde. Maar in haar oogen bleef een schildwacht, oplettend, wantrouwend. ‘Waarom wou hij altijd alléén uit? Om iemand te ontmoeten? Een andere vrouw. Dat schepsel, waarvan de huishoudster verteld had, die jaren lang hier maar altijd overhuis was. Die nu nooit meer kwam - niet bij haàr. Ze kende haar, maar dat wist Kraus niet; zij had haar vrees voor de straat overwonnen en uitgevischt waar ze woonde, en dagenlang op post geloopen tot ze haar eindelijk uit huis had zien komen met een ouden man. Dien had ze hooren zeggen: ‘Jetje heb jij de brieven?’ Dàt was ze dus - Jetje Craets. 't Was me nogal wat bizonders! Zoo bleek en vaal. En een air. Ze keek over haar heen. Jawel, pas op! Heb 't hart nog eens hier te komen, ik smijt je als een gemeene meid de deur uit van mijn huis! Oh, ze mocht zich zoo niet opwinden, dat hadden de dokter en zuster Mary haar nog zóó gezegd.... Ach, waarom was ze daàr maar niet gebleven. Als zuster Mary 's avonds de hand op haar hoofd lei, dan kon ze heelemaal rustig gaan slapen, dan viel alles van haar af. Daar was je als een kind, zoo veilig en zonder zorg. Ze had het gevoel of ze van een moeder wegging toen Kraus haar thuis haalde. Ja - hij - Stefan, was vroeger wel goed en lief geweest, geloofde ze. Maar van dien laatsten tijd vóór ze van huis ging, wist ze niets meer. En nu ze hem voor 't eerst weer zag - 't was net of ze al die jaren geslapen had - leek hij haar zoo vreemd. 't Kon haar ook weinig schelen toen hij kwam. Ze hadden haar soms wel over hem laten lezen in de kranten - dan kon ze eerst niet goed begrijpen meer dat het haar man was - later wel weer. Toen kwam alles terug van vroeger. En toen had ze ineens heel erg verlangd weer in haar eigen huis te zijn, niet meer te leven of je eigenlijk nergens hoorde. Maar hier was weer het andere teruggekomen, dat haar hoofd zoo warm en trillerig van binnen maakte - hier werd zij weer zoo gauw driftig - want hier waren altijd al die andere vrouwen. In dat lichte vroolijke huis bij zuster Mary had ze aan niets hoeven denken. Hier wilde ze weten - ze kòn het niet laten - wat voor vrouwen er geweest waren terwijl zij ziek was - of hij zoo gemeen zou zijn geweest om met een ander.... Zoo'n andere hè? die mooier, deftiger was - daarom wou hij nu met haàr niet op straat loopen....’ Zij keek, de ellebogen op den schoorsteen geleund, in den spiegel - aandachtig lang. Zij zag een onrustig donker vrouwen-
[pagina 766]
gezicht, - zilveren vlokken golfden in 't zwarte haar. Ze zag er niet netjes uit, dacht ze; ze wist niet meer wat zij aan moest trekken, zij was het verleerd. De japonnen in de winkels waren op het oogenblik zoo raar, zoo nauw, zulke gekke modellen. In 't sanatorium had ze jaren van geen mode geweten. Ze kon ook niet alleen in winkels gaan, ze maakte zich dadelijk woedend op die nesten van winkeljuffrouwen die haar altijd tegenspraken, zeiden dat haar niet stond wat zij juist wilde, en aanpraatten wat zij gek vond. En je moest altijd opletten in den spiegel of ze je niet achter je rug stonden uit te lachen - daar werd ze dan allemaal zoo warm van in haar hoofd.. Want ze spanden altijd tegen haar samen - allemaal. Alleen zuster Mary niet. Ze schrok op doordat Kraus binnenkwam. ‘Wie was dat, die les bij je had?’ ‘Dat was mevrouw Van Zanen.’ ‘Waar woont die?’ ‘Wat kan je dat schelen - in Den Haag.’ ‘En komt die heelemaal hierheen om van jou les te nemen? Zijn er geen violisten in Den Haag?’ ‘Zeker niet.’ ‘Wàt zeker niet? Dat heeft ze jou toch wel gezegd natuurlijk?’ ‘Ze heeft me niets daarover gezegd neen.’ Haar oogen werden duister. ‘Altijd zeg jij dat ze niets zeggen! Je houdt alles voor me achter!’ ‘Wel neen. Je weet alles van me. Heusch.’ ‘Heusch!’ Ze lachte honend, opgewonden. ‘En Jetje Craets, weet ik dat ook?’ Een seconde in den onverwachten aanval, werd zijn blik onzeker. Ze ving hem in dat moment. ‘Zie je wel dat je schrikt.’ ‘Neen. Er valt niet te schrikken.’ ‘Waarom komt ze dan nooit meer?’ ‘Iemand houdt ééns op met les nemen.’ ‘Je zoekt uitvluchten!’ schreeuwde ze opeens, haar vuisten gebald. ‘'t Is een meid, een gemeene meid, die Jetje Craets van de Keizersgracht! Als ik haar ooit zie, ik haal 'r d'r oogen uit 'r hoofd! Ik zal d'r leeren! Ik hèb je! Dat dacht je niet hè dat ik 'r kende! Duivels zijn jullie - om mijn hoofd zoo warm te maken dat het zoo trilt.... 't trilt in mijn hersenen - al maar....’ ‘Gerda!’ Zijn stem hard, koel bevelend, rukte aan haar verwildering als een strakke teugel. ‘Bedaar. Wees niet zoo onredelijk. Ik zeg je, er bestaat niets tusschen juffrouw Craets en mij - ik spreek haar nooit meer. Kom - nu gaan we samen uit.’
[pagina 767]
Ze begon plotseling te huilen, ging zich snikkend nog aankleeden. Hij stond te wachten voor het raam met zijn rug naar haar toe. De scène sidderde na in al zijn zenuwen, zijn handen. Hij dacht met geweld zich beheerschend, dat hij morgen in Groningen moest spelen....’ In de Bonneterie drentelde Jetje langzaam rond. Het was vol op de japonnenafdeeling; alle paskamertjes bleken bezet. Jetje ging zitten, stond weer op.... een avondjapon moest ze hebben - moeder begreep nooit als zij niet naar Hirsch ging, maar zij was niet zoo verknocht aan één zaak. Zij ging soms naar Liberty ook.... Ach 't kwam er immers niets op aan.... Hier liep je nu al die kapstokken langs - een voor een al die jurken.... Ze hadt er geen oog meer op, ze zag het niet meer. Want ze keek zoo lang met Stefans oogen - met zijn smaak. Zoo lang, zoo intens was dat de natuurlijke achtergrond geweest van alle denken dat ze nu geen eigen oordeel meer had.... ---------------- Zei iemand daar iets? Neen, er was toch geen mensch. Hoe lang was ze hier al.... ze kon dikwijls in een versuftheid maar blijven staan of zitten zonder het te weten. Zonder meer aan iets te denken... ---------------- Nu tòch! Een mannestem - en een vrouwestem. Een.... man.... pas op, je moet je vasthouden - zoo idioot slap op je beenen den laatsten tijd - of je vallen zal alleen omdat je denkt.... dat 't zijn stem.... is. Luisteren nu.... stem van de winkeljuffrouw - lacherig hoog, en een zware andere vrouwenstem - hortend - opgewonden.... Wat een onverdragelijke, onuitstaanbare stem is dat! Een stem die je onwel maakt - mal dat je zóó gevoelig bent. De juffrouw er bezwerend tegen in. Nu een man - een.... man. ‘Als de juffrouw het nu eenmaal beloofd heeft!’ Oh - dat is, dat.... is.... Hij, Stefan met.... zijn - met Gerda. Hij. Hier. Hier! Waar ik ben. Waar.... wèg wezen! Neèn ik heb hem in zoo lang niet gezien, ik wil zijn gezicht zien! Neen, hij is.... met haar. Neen ik wil niets. Wèg moet ik!! Waàr? Je kan niet - hier staan blijven - gemetseld op de plek! Daar komen ze - de deur.... je moet wel kijken naar ze - kijken.... met je gezicht dat ijskoud en klein wordt of het afsterft.... Groot, rood opgewonden die vrouw - grof. Donkere onrustige oogen over haar heen. Gerda. Nu - zijn gezicht. Kijken - je oogen naar hem toe
[pagina 768]
- moeielijk of 't lang duurt, een lànge weg.... Moe is hij; o wat moe en down.... Schat - ik ben.... hier.... ik.... ---------------- Wat is dat.... wat heeft hij gedaan...? Zijn oogen - in een schrik - schichtig over je weg. Vlug, bang. ‘Stefan!!’ Weg. Wèg!! Zijn stem die tegen Gerda doorpraat. Zijn rug. Hard afwerend.... ---------------- Juffrouw.... Wat zegt u? Ja, een avondjapon. Een avondjapon! Praat ik onduidelijk dat ze me niet verstaat.... Zitten. Alleen op een stoel. Voor een spiegel. Je gezicht klein, grauw, verstijfd, bevroren. O - japonnen. Ja. Passen. Je schouders mager geworden - je hals. Al die jurken voor feesten.... je ziet er vervallen in uit. Vallen. Ja, je bent ook gevallen. Een.... vreeselijke diepe val. Zoo.... diep als er geen is. Wat? O kind, praat niet tegen me - ik heb zoo'n moeite je te verstaan - en dan moet ik antwoorden. En ik heb geen woord. Ik weet niets dan.... hij - die niet.... die niet.... Hoe kom je nu ineens in deze jurk? Die andere uit? Grijs - duifgrijs - met kleine pareltjes. Je bent er zoo bleek in. En je haar, dat vreemde zilverblond zooals ze altijd zeggen - dat lijkt nu precies grijs. Een imaginaire verschijning. Imaginair. I-ma-gi-nair. Dat kind - wat frisch en jong - staat je aan te kijken of ze een spook ziet. Ik bèn een spook. Dat weet jij niet. Als je dit.... die dingen niet weet - weet je nog niets. Wat zegt u? Neen! Nu wil ik geen één japon meer passen! Geen een! Deze. Ik zèg toch: déze! Wanneer ik hem hebben wil? Dat weet ik niet. Dat doet er niet toe. Wat heb ik daarmee nog te maken.... ---------------- Buiten sta je. Hoe kom je zóó koud - dat alles in je schudt.... Al die menschen langs - en je kunt je paraplu niet opkrijgen.... Je handen doen alles verkeerd.... o eindelijk. Nu loop je - loop je verkeerd - de paraplu dicht over je hoofd dat niemand je aankijken kan - de Sint-Luciënsteeg maar door en de gracht.... Naar huis. Huis. Vader - moeder. Wat ver.... je voeten zoo moe. Vader - moeder. Tusschen hen in. Weg van alles.... De stoep - eindelijk. De stoep. Een boodschappenjongen die je aankijkt - de gang - de deur van de huiskamer.... Wat.... wat-e.... Niemand. Niemand?? Maar.... je kwam toch.... hierheen.... vader,
[pagina 769]
moeder.... de twee stoelen tegenover elkaar - leeg.... Leeg? Weg? O.... wacht. Naar Pieter. Li is jarig.... En hier sta je - alleen. Hier ook - alleen. De huiskamer. Aan de tafel zit je, en plakt plaatjes in je album. Er is stijfsel op je boezelaartje gekomen en moeder plaagt je.... Je staat voor vader, je gaat straks naar je eerste bal - ja vader; vadertje vindt je me een beetje mooi? Een beetje boèl, Jettekind. De tafel - de tafel versieren voor Kerst - alles heel mooi maken - want met Stefan zat je in zijn kamer - zóó gel.... Neèn! neèn er is iets gebeurd - iets verschrikkelijks is er in je hersenen! ‘Der Tod das ist die kühle Nacht.... De dood.... de.... dood? Zijn oogen die deden of ze je niet kenden. Die.... jou niet meer kennen. Nu.... kan het nooit meer komen, het begrijpen - waar je zóó voor hebt gevochten - want je vocht voor je leven - waar je zoo moe van bent geworden. Maar dit - zal je nooit begrijpen. Dit is.... o God help! Die pijn - die.... pijn! Dat het niets geweest is. Nooit. Een lafaard. Ontrouw.... - Neèn! O te moe - te moe om nù.... nòg.... weer.... ---------------- Waar is de deur.... De deur waar je door gaat. Dóór gaat in het donker. ‘.... ist die kühle Nacht.... Waar begint het mee.... ---------------- De kamerdeur onverschillig wijd open. In den grooten spiegel een traag achteruitwijkende, schemerige gedaante. Eén moment, een kleine blanke vlek - een gelaat dat staart in het eigen beeld. De trap op, gaat langzaam een struikelende stap. Trede.... voor.... trede....

Vorige Volgende

Over het gehele werk

plaatsen

Amsterdam