De klop op de deur

[p. 756]

XXVIII

LOU CRAETS kwam de stoep af bij zijn oom Hartonius, waar hij een boodschap had af te geven voor grootvader. Hij deed het haastig, rood, met een kwaad gezicht, bang iemand te ontmoeten. Want in de jaren na zijn vaders dood had zijn moeder nooit opgehouden hun te vertellen, hoe al de Craetsen altijd op haàr hadden neergezien. En de natuurlijke invloed van deze moeder, die hartstochtelijk fel hun levens alléén stuurde, deed hen langzamerhand de ooms en tantes met wantrouwen inplaats van met de oude argelooze genegenheid bezien. Behalve opa en oma. Die bleven onschendbaar. En vooral in Lou was de vereering diep en warm gebleven voor grootmoeder, die anders met hem sprak over vader dan zijn moeder - veel dingen vertelde uit vaders leven die moeder niet wist - en ook veel dingen, dacht de jongen helder, die moeder had kùnnen weten maar niet zóó zag, en het ook niet zóó had kunnen zeggen.

Een paar huizen verder stuitte hij op Els.

Het meisje was lang geworden, geen kind haast meer in haar zestien jaren. De ernstige grijze oogen zagen den jongen trouwhartig aan.

Zij was zijn vriendinnetje gebleven sinds den eenen keer dat zij hem gered had uit zijn getob. Van zijn kant een vurige jongensverliefdheid, voor haar een veiligheidsklep, een trouw en toegewijd luisteraar voor wat haar innerlijk beroerde. Soms dacht de jongen pijnlijk scherp, dat zij heel onbewogen ging door wat hem zooveel zaligheid en leed kostte; dacht hij, dat zij zich zijn kus maar liet welgevallen en zelden teruggaf. Maar als hij gekweld en vol van wrok haar tegemoet liep uit school en het alles eens wilde zèggen, dan was daar opeens haar jonge stem zoo argeloos innig vol van

[p. 757]

meeleven voor al wat hem betrof. Dan trok zij zoo trouw partij voor hem, en raadde hem met al haar gespannen belangstelling in zijn moeielijkheden, dat hij tenslotte berouwvol en aanbiddend haast naast haar ging en dacht:

‘Ik lijk wel gek. Ik ben een ezel, en zij is gewoon een engel.’

Nu - een blijdschap haar gezichtje overlichtend, zei ze:

‘O Lou, ik verlangde zóó te weten, hoe is het gisteren afgeloopen?’

Hij stond voor haar, leek haar ouder, mannelijker dan te voren.

‘Ik ben aangenomen aan de N.O.T.; meneer Cloese heeft voor me gesproken....’

‘Dus je gaat naar den Haag - weg hiervandaan?’

De jongen greep begeerig naar haar hand.

‘Maar ik kom dikwijls naar huis zeg - en dan zien we mekaar toch. Hè zeg Els?’

‘Ja. Natuurlijk. Alleen, als je hier hadt kunnen blijven....’

‘Ja, een man kan nu eenmaal niet altijd thuis blijven,’ deed hij groot, en ze glimlachte met iets teeders toen ze naar zijn gezicht keek. ‘En ik ben wèl blij zie je, dat ik nu verdienen ga, en moeder kan helpen. Als ik op school was gebleven had ik nog in geen twee jaar iets verdiend.’

Hij verzette zich tegen de vervelende herinnering dat opa en oma ook dit weer geheel niet goedgekeurd hadden - gezwegen hadden en voor zich uitgezien zooals zij altijd deden in zulke gevallen.

‘Ach, het is dichtbij huis, ik kom dikwijls, ik ga niet overzee,’ lachte hij - en praatte verder, vertelde. Het meisje luisterde, maar het woord ‘zee’ had plotseling iets in haar geraakt. Op eenmaal voelde zij in haar leden, haar bloed het zware dreunende rhythme van den golfslag - en wegdwalend bedacht zij, dat ze een Dans van de Zee vanavond wou probeeren op zolder. Wàs 't maar avond, ze kon opeens aan niets anders meer denken.

Naast haar stond de jongen stil; zijn oogen dwingend in de hare, riepen haar plotseling terug. Hij zei: ‘Ik heb nooit aan één mensch zoo alles kunnen vertellen, zelfs niet aan oma, als aan jou. Als ik daar ben en ik schrijf je, schrijf je mij dan ook terug?’

Ze knikte ernstig.

‘Ja Lou, dat doen we. Natuurlijk.’ Vanavond - vanavond de Dans van de Zee - Dans van de Zee. Of van de Golven.... ‘ja dàg Lou, dàg!’

Opeens ging ze snel verder; bevrijd, en zichzelf dit maar half bewust. Sinds zij op een avond met vader Leistikow had zien dansen wist zij:

Dat wilde zij ook! Als ze het vader vroeg.... Ze had de groote

[p. 758]

lenigheid van haar half-indische afkomst - als klein kind thuis al deed ze makkelijk de figuren na die ze op de balletten in het Paleis voor Volksvlijt gezien had. En op dansles had zij op de eind-uitvoering dit jaar solodansen uitgevoerd. Vader en moeder waren er allebei geweest. Vader had gezegd: ‘Ik was vanavond maar wàt trotsch op mijn dochtertje,’ en moeder die zelf zoo gracieus was, had 't heel goed gevonden. Alleen Lou was daar toen wat vervelend over geweest.

‘Hoe vòndt je het?’ had ze popelend naar zijn meening gevraagd.

‘Hoe zoù ik 't vinden....’

‘Vondt je het dan niet.... goed?’

‘Och goed.... weet ik 't! Jij daar op zoo'n tooneel met al die gekke bewegingen.... jassus.’

Zij had gekwetst en verstomd gezwegen. En hij was uit zijn humeur gebleven.

‘Jaloersch?’ zocht ze, maar dat geloofde ze niet.

Na afloop hadden ze bal gehad, maar toen was Lou al met tante Betsy naar huis.

Aan papa had ze erover geschreven - en later had zij ervan moeten vertellen toen hij overkwam. Hij had zoo langs haar op en neer gekeken, op die manier waardoor ze zich onbegrepen gekwetst voelde. En de vreemde gedachte was plotseling in haar opgeschoten, dat ze nooit bij hem zou kùnnen zitten als bij vader, zoo zalig veilig en beschut. Over het dansen had zij toen niet goed meer kunnen praten. Dat was ook niet moeielijk, want papa in een klaagbui had niets gedaan dan van zijn zenuwkwalen loopen vertellen, wat haar altijd kregel en verveeld afkeerig van hem maakte.

Nu was papa er in lang niet geweest. De oorlog deprimeerde hem buitengewoon, schreef hij. Hij leed aan angst-hallucinaties van verdwaalde bommen, en meende aldoor vliegtuigen te hooren boven het sanatorium.

Zij schreef, opgelucht dat hij niet kwam, hartelijker dan ze ooit persoonlijk met hem was. Maar de korte antwoorden met niets dan melancholische overpeinzingen vol zelfbeklag, verscheurde ze ongeduldig meteen.

In de Warmoesstraat stond De Roos in de deur van zijn winkel en keek de straat af. Bij Krasnapolsky liepen de menschen af en aan, maar in zijn zaak bleef het stil en leeg. En de jonge Kornelis was opgeroepen, lag in het fort te Everdingen.

De Roos sloot zijn deur en keek rond met een gevoel van verlatenheid. Hij was nu weer alleen, en het oproerige jonge hart dat hier de producten van den voor-oorlogschen geest zoo fel had voorgestaan,

[p. 759]

was weg. Wanneer hij temidden van veel jeugdige, elkaar overschreeuwende stemmen zat, zijn eigen leuzen van schoonheid daartusschen wierp, werd hij een beetje geduldig, een beetje spottend ook aangehoord. Ze namen eigenlijk nauwelijks de moeite hem tegen te spreken - oude menschen hebben nu eenmaal van die eigenaardige ideeën....

Het waren deze vele avonden in zijn huiskamer, waar hij zoo graag, en zoo lang rustig gezeten had met zijn boeken, zijn gedachten, die een vermoeidheid in zijn geest nalieten. Alsof hij, en al wat in zijn tijd van belang was geweest, onder den voet werd geloopen en vergruizeld.

Maar nu miste hij den jongen, die toch het nieuwe jonge leven bij hem had binnengebracht.

En aan Annette Craets vertelde hij: ‘Het is zoo stil, zoo stil ook in de zaak. Er koopt geen mensch een boek - dàt is meteen overbodige luxe geworden.’

‘Het zal.... toch niet zóó lang duren Karel....’

‘Ja, het zal wèl lang duren. Er is geen eind aan te zien.’

Zij zaten te zamen en keken uit in een wonderlijk veranderde wereld. Langzaam had Annette het eind naar de Warmoesstraat te voet afgelegd - haar rheumatiek maakte haar het loopen bezwaarlijk. Maar daarvan sprak zij niet. Zij vertelde van haar kleinzoon aan de grenzen, van Willem die zoo vroolijk en gelukkig was in zijn kweekerij - van Frits die toch zoo'n zonderling werd en geen verzen ook meer scheen te maken - hoe Frederik met alle kracht den band met Philips kinderen vasthield door er telkens zelf heen te gaan. Haar was de hooge trap een struikelblok....

Hij zag nu dat ze rechtop maar niet gemakkelijk zat in het lage matten stoeltje - en toen hij haar een kussen wilde halen, bedankte zij hem met het lichte zelfbespottende lachje, waarmee zij als meisje haar onwetendheid placht te bekennen. Zij had haar voeten onder haar langen rok getrokken - zachte stoffen en weinig elegante laarsjes was het eenige wat zij nog verdroeg aan de pijnlijke gewrichten.

Zij stond moeielijk op eindelijk, en hij reikte haar zijn hand tot steun. En toen hij met haar meeliep den winkel door, dachten zij beiden aan den tijd toen zij zoo vlug was en hij zijn slechten loop als een beleediging voelde. En zij verwonderde zich met hetzelfde lachje als daareven, dat zij voor haar ouden Karel nog coquet wilde zijn.

Maar dien avond zat De Roos lang op zooals alle avonden sinds de jongen was heengegaan, en luisterde met zijn gespitst innerlijk

[p. 760]

gehoor naar de vele, vele voetstappen die in zijn leven waren gegaan, ieder met een eigen rhythme, eigen toon, en er het accoord hadden gebouwd. Hij hoorde boven alle den eenen vluggen stap van vrouwenvoeten, die door de jaren heen de grondtoon was gebleven, en altijd even zuiver.

En die jonge ongeduldige stap in zijn huis, heftig en dwingend - de vele vele stappen onachtzaam trappend, van een jeugd die roekeloozer, ruwer, maar met een groote begeerte naar meer waarheid leefde. Die een deel waren van het groote wereld accoord, dat zich de laatste twintig jaar had opgebouwd en thans was uitgebroken als een bazuin, die den ondergang dier oude wereld scheen in te luiden. En waar zich één voetstap deed hooren thans boven alle andere - een geweldige verpletterende, die van den oorlog.

Die groote voetstap gaat dreunende door een al duisterder wereld. Daar is zeven Februari het legerbericht van den chef der Duitsche marinestaf, dat elk vijandelijk koopvaardijschip in de wateren rond Groot-Britannië en Ierland aangetroffen, vernietigd zal worden, zonder dat het daarbij steeds mogelijk zal zijn de bemanning te redden. Neutrale koopvaarders worden eveneens gewaarschuwd buiten oorlogsgebied te blijven. Het is het antwoord op de blokkade der Duitsche havens door de Engelschen, die ook de koopvaardijschepen der onzijdigen beletten aan Duitschland levensmiddelen toe te voeren.

Een spookachtige wilde jacht is losgebroken, waar in het tumult de protesten der onzijdigen verloren gaan. Leven en ziel hebben geen stem meer en geen kans, in een wereld waar alle groote triomfen van menschelijke techniek zich in den strijd werpen; den dood brengen onder water en uit de lucht. Wie onder de ouderen denkt thans nog aan den oorlog van zeventig? Die heette moorddadig - maar hij werd gestreden met zichtbare wapens. Deze krijg is duivelsch. Aan twee fronten de legers ingegraven in den grond als in een graf. En daarboven, in de lucht, zwermen de vliegtuigen, en werpen de bommen neer achter het front. Zwermen naar de groote steden Parijs en Londen - en in den morgen staan er huizen opengescheurd - liggen, naar ziekenhuizen vervoerd, dooden en gewonden - non-combattanten.

Wat is dit voor een oorlog waar jonge mannen bij honderden en nog eens honderden sterven, zonder den vijand te zien - verminkt door granaten, gestikt door gas.... Vervloekingen tegen deze schijnbaar onbreekbare macht gaan op, vullen de lucht, de gansche sfeer met jammerklachten uit de verwoeste steden en dorpen van Frankrijk en België, die het zware oorlogswee torsen op eigen bodem.

[p. 761]

Terwijl geen enkel huis geschonden wordt, geen enkele geallieerde vlieger kans krijgt door te breken en bommen te werpen op Duitschen grond.

Een wereld van haat staart naar het groote land, waarvan onafgebroken de werktuigen tot dood en vernieling aanstroomen. En automatisch onder dien druk wijzigt zich in alle oorlogvoerende landen de aard van het gansche leven. Een geweldige oorlogsindustrie ontstaat. En voor 't eerst komt daarbij onontbeerlijk en noodzakelijk, de vrouw thans op den voorgrond in het eerste gelid. Zij moet den man vervangen.

Want de mannen - de mannen zijn weg.... Die liggen daarginds aan het front ingegraven in den grond, en korte berichten slechts komen naar huis, woorden van een geest die dien der thuisgeblevenen niet meer raakt. Die daarginds in een hel van bloed en vuur, van angst en dood, van stervenssmart en levenswanhoop, in razenden vertwijfelden moed een doop hebben ondergaan, waaruit een totaal veranderde, de oude samenleving vreemd geworden mensch opstond.

Maar zij, die daar gebleven zijn in het oude tehuis, de vrouwen, de te ouden, de te jongen - die trouw de brieven schrijven, de pakketten zenden - zij weten nog niet van deze vreeselijke vervreemding. Zij sturen met inspanning van alle krachten, in de overtuiging van den rechtvaardigen strijd, het in hun zwakke handen hulpeloos geworden schip der tallooze kleine samenlevingen in stad en dorp, door den chaos van verbijsterende bezwaren; en zien verlangend en hopend uit naar het beloonend einde.