De klop op de deur

[p. 730]

XXV

EN de opmarsch der Duitschers duurde; door een warme schoone Septembermaand, October in. Wat was het voor een onoverwinnelijk geweld, dat de gansche wereld aanviel - dat voor den tweeden keer in vier-en-veertig jaar op Parijs aantrok. En daar vreesde men, in panischen schrik, nu de weg door Noord-Frankrijk open lag. De Fransche regeering was gevlucht naar Bordeaux, Parijs maakte zich gereed tot verweer.

Amsterdam ging bezorgd, den blik over de grenzen gericht, den winter in.

‘Jetje, ga je mee vanavond naar 't Concertgebouw?’

En zij zei: ‘Ja vader.’

Frederik Craets keek niet op, maar zijn gespitst gehoor ving den gebarsten, veranderden toon in die stem, welke niet als haar oogen, haar met geweld bedwongen gezichtje, vermocht te loochenen wat haar hart uitstreed. Als zij naast hem ging aan zijn arm, zijn trouwe kameraad bij alle muziekvreugd de laatste jaren sinds Annette rheumatisch 's avonds weinig uitging, had hij scherp speurend de overtuiging dat haar eigenlijke wezen niet bij hem was.

Dien avond toen zij naar huis terugliepen onder een helderen sterrenhemel, had hij tweemaal iets gezegd wat zij niet gehoord had.

Hij drukte even haar arm.

‘Wat ben je verstrooid mijn kind. Of wordt een oude vader al te vervelend in de conversatie?’

‘Och vaderlief - vadertje....’

Ze vleide zich niet als vroeger tegen hem aan met het natuurlijk liefkoozende dat Jetje eenmaal voor al de haren had. Er was den laatsten tijd, sinds het geluk vergaan was tusschen Kraus en haar, plotseling een weerzin in haar tegen alle intieme aanraking van

[p. 731]

anderen. En slechts haar bleek gelaat keek in een ietwat angstigen glimlach naar hem op.

‘Ik liep te denken vader.’

‘Aan 't concert?’

‘Nee.... Niet aan 't concert. Aan toen ik een kind was, en ik ging dan 's avonds van een partijtje of de komedie naar huis. En hoe gelukkig ik me dan voelde als ik naar de sterren keek. Hoe geweldig ik dat als klein kind vond, en hoe blij het me maakte.’

‘Je was altijd zoo'n gelukkig kind,’ zei hij - en haar nerveus hart onderscheidde wat hij bedoelde.

‘Ja,’ er was iets in haar stem of ze uitkeek naar iets, heel ver weg, ‘ja ik ben een gelukkig kind geweest.’

En toen vergat ze weer dat ze langen tijd niets meer zei.

‘Kijk,’ zei de oude Frederik, en hij stond stil op het Museumterrein, ‘ik heb dit allemaal als weiland gekend. Van ons eerste bovenhuis op de Weteringschans keken we over groene landen....’

‘Ja....’ zei Jetje, ‘och....’ en ze merkte niet dat ze niet voleindde. En hij dacht terwijl hij voortliep weer, dat het was of hij met een blinde aan zijn arm ging.

Ze liepen eindelijk heel langzaam. Maar ook dat merkte Jetje niet.

Want in haar hersenen, in haar hart was slechts dat eene: haar laatste onderhoud met Kraus.

In September - den dag vóór Gerda thuis zou komen. Waarom was zij gegaan.... omdat je niet wegblijven kòn. Omdat je toch niet laten kon altijd nog te hopen van dezen laatsten keer: dat die verschrikkelijke innerlijke moeheid van haar afgenomen mocht worden, die haar neertrok in een afgrond. Weggenomen het al overwinnend weten, dat al wat zij gedacht had, waarop zij geleefd had, niets was geweest. Een waan.

Toen zij binnenkwam - zijn briefje was warm geweest en even leefde de hoop - zag zij hem meteen: over-nerveus. De zoo kort aanstaande terugkomst van Gerda ontnam hem alle rust. Zijn handen stonden verkeerd -hij had pijn in zijn linkerpols. In Frankfort had hij ook al niet gespeeld als anders. En tegen dit samenzijn met Jetje zag hij op. Dat zelfs de liefste vrouwen onredelijk worden konden in omstandigheden die nu eenmaal niet te veranderen waren!

Hij was verkoeld. Zoolang deze liefde zich had kunnen uitleven, stralend, onbezorgd, had zij ook zijn spel opgedreven tot een diepen nog ongekenden glans. Nu ook Jetje hem moeielijkheden gaf, was de wensch in hem dàt althans voor het oogenblik te weren.

Hij had tegen haar gewrokt, wrevelig in haar lange afwezigheid.

[p. 732]

Maar nu zij daar stond, in de emotie van het oogenblik met de oude charme, verzette zich plotseling alles in hem tegen een nabije scheiding. En tegelijk zag hij: ze had haar viool niet meegebracht. Of het haar niet de moeite meer waard was nog den schijn op te houden. Hij gaf geen blijk dit op te merken - in een schuwheid die hem plotseling weer gedwongen maakte.

‘Ben je weer terug in stad?’

‘Ja.’ Oh - 't begin van den winter - een winter zonder hem.

Hij zag de pijn die haar teer gezicht kerfde, en hij zei zacht:

‘'t Zal toch niet altijd zoo slecht voor ons blijven....’

In haar luisterde alles: ‘Hoè dan? Wat denk je dan??’

Toen zei ze moe, omdat ze niets hoorde meer: ‘Hoe zoù 't veranderen kunnen.’

‘Och dat weet je nooit.’

Ze keek voor zich, maar ze zag zijn gezicht zoo slap, zoo onverschillig. En ze viel weer in die zee van zwaar neertrekkende gedachten, waarin ze wanhopig tegenworstelde om niet weg te zinken. 't Wàs niet eens meer de ellende om wat zij eenmaal zoo vast geloofd had. Dàt leek al zoo ver weg. 't Was nu alleen het vreeselijke: dat ze niet meer in hem geloofde. Neen, neen. Ze wou dat niet denken. 't Lag ook aan haàr dat alles zoo veranderd was. Zij was ook niet meer als vroeger. Kon ze nog maar eens zijn als vóór die twijfel in haar kwam....

Uit haar lichaam loste zich de stijfheid, haar stem herkreeg zijn souplesse....

‘Schat, zeg 't maar één keertje, dat je van me houdt zooals ik van jou. Ik ben wel moeielijk geweest - een lastige draak hè? maar lieve hart, de schok was zoo groot. Zóó uit het geluk, 't denken jij en ik samen....’

‘Dat was voor mij toch hetzelfde! Denk je dat het voor mij niet een heel ding is, dat ik mijn leven weer aan moet passen aan iemand als Gerda?’

‘Dat bedoel ik niet.’ - Oh dat hij altijd langs je praatte - hoe kwàm dat als je mekaar toch vroeger met een half woord in alles begrepen hadt! ‘Neen schat dat bedoel ik niet. Dat weet ik wel. Ik bedoel - 't is.... 't is.... dat ik voelen moet dat er tusschen ons niets veranderd is....’

‘Jijzèlf hebt 't gezegd dat de lessen moesten ophouden.’

Oh! ‘Ja dat weet ik - wéét ik wel. Maar daarònder - dááronder....’

‘Onder??’

[p. 733]

Als maar niet je gedachten zoo tuimelden over elkaar, dat je niet zeggen kon wat zoo noodig gezegd moest....

‘'t Feit.... bedoel ik niet. 't Feit.... dat is niets. Maar 't gevoel. Dat ik niet meer weet wat ik eens zoo zeker heb geweten; dat jij, wat tusschen ons is, net voelt als ik.’

‘Daar is toch niets veranderd!’

‘Maar àlles is veranderd!’ Oh haar hoofd! of alles instortte. Want nù wist je dat hij het niet voelde.

‘'t Is.... ik.... ik kan je niet meer zien als vroeger - ik heb zoo vast...je geloofd - zoo vast vertrouwd... dàt was het geweldige geluk - en nu.... kàn ik.... dat.... niet meer....’

‘Dat ligt dan aan jou.’

Zijn gezicht. De duizeling door je heen dat zijn gezicht niet.... niet oprecht was. Flauw, ontwijkend. ‘Ligt aan jou.’ De lafheid, een verwijt aan haar, nu ze voor den tweeden keer zoo eerlijk, zoo zonder voorbehoud zich overleverde! Wat praatten menschen, of dàt het gewichtigst was, als een vrouw haar lichaam overleverde aan een man. Duizendmaal zwaarder, pijnlijker was 't je ziel over te leveren.

Hoe kon 't dat hij dezelfde was - hoe lang, neen hoe kort was dat geleden - aan wien zij zich zoo na voelde - het naast van ieder op de wereld. Maar hij kon haar eerlijkheid niet eeren. Hij hield ook niet van haar meer. Neen. Hij hield alleen van haar toen ze lachte en grappen maakte. - Neen, toèn ook niet.... O god wat.... wat.... bleef er.... over.... Alsof ze met al haar warmte maar radeloos opvloog tegen een kouden steenen muur en eindelijk met gebroken vleugels bleef liggen.

Was 't Gerda? Hield hij van Gerda?

Wat zei hij?

‘Wat zei je? Ik hoorde niet....’

‘Ik zei: als je me dan in je zelf verloren hebt....’

‘Dat heb ik niet! Ik kan alleen -’ oh haar kapotte hersenen die 't niet zeggen, 't niet meer helder uitdenken ook konden op 't oogenblik, ‘je niet meer zien zooals vroeger. Als ik.... je ooit heelemaal moest verliezen in mezelf, dan zou ik moeten meesterven.’

Hij was bij haar. Zoo ontzettend bleek werd ze, wit tot in haar lippen.

‘Jetje,’ zijn armen waren om haar heen - ‘al die harde woorden - moèt dat zoo tusschen ons?’

‘Ik - ik....e.... Zèg dat je.... dat jij en ik.... dat wij samen....’

Zijn gezicht werd een masker. Eeuwig dat gepraat over dingen die niet te noemen waren!

[p. 734]

‘Ach,’ zei hij, ‘wat kwellen we ons.... Al dat gegoochel met woorden.’

‘Neen, niet wóórden -’

‘Nu goed.... Kom, probeer 't te zien als ik.... kind, hè?’

‘Als.... jij....’

Haar lippen onbewust met trek van verachting, bleven stram en koud onder zijn kus. Langs hem heen dwaalden haar oogen de kamer rond, die haar geluk gezien had en den val.

Langzaam keerde zij zich af - duwden haar handen hem terug. ‘Wat was er na dit nog te zeggen....’

Toen zij heenging, zag hij plotseling iets ouds in haar rug.

Hij zei tegen zichzelf toen hij weer alleen was, en de kamer hem op eenmaal ongekend leeg en eenzaam leek - zóó dat het hem uit zijn dof tobberig nerveus denken wegrukte - dat het voor het oogenblik het beste was. Het eenige....

En misschien ook - voor goed. Hij voelde zich niet meer opgewassen tegen de heftigheid, de verlangens van zulk een jonge vrouw.

Het was gaan regenen. En terwijl zijn melancholische blik de stralen volgde die langs de ramen dropen - zooeven toen Jetje weer binnenkwam was het toch nog mooi zonnig weer - zag hij in een moeheid, die voor 't moment niet anders kòn, berustend zijn toekomst:

Zijn kunst - en het leven met Gerda opnieuw.