De klop op de deur

[p. 725]

XXIV

VOOR het eerst kon Annette vrede hebben met den dood van Philip. Uiterlijk kalm, was zij altijd innerlijk een wanhopigen, verbeten strijd strijdend, zich niet kùnnende neerleggen bij dit onherstelbare, door de dagen gegaan.

Frederik alleen zag het en wist. In zijn ouderdom bekende hij het zich en gaf zich gewonnen: hij had haar nooit kunnen helpen. Alleen had zij altijd alle moeiten moeten doorworstelen. Slechts was al meer en meer gekomen dat eene: zonder anderen eisch zocht zij zijn liefde, zijn warmte en troost.

En zoo zag hij ook met zijn scherpen blik, waaraan niets van haar ooit ontsnapte, Annette in déze dagen plotseling opleven. Hij zag dat opgeslotene dat gevangene, noemde hij het voor zichzelf - van haar wijken. En op den avond van den drie-en-twintigsten Augustus, toen de krant het rampzalig bericht had gebracht van den noodlottigen slag tusschen Mons en Charleroi, waarbij het Fransch-Engelsche leger door de Duitschers was verslagen en de weg naar Noord-Frankrijk open lag - zag hij opblikkende plotseling haar gelaat betraand, maar tegelijk verlost.

‘Annètje, mijn vrouw, waar denkt ze aan?’ zei hij met de teederheld voor haar, die zijn leven had uitgemaakt.

‘Ik denk aan al de moeders die nu hun zonen verloren hebben. O Frederik, een slagveld met duizenden jongens die daar liggen en sterven aan afschuwelijke wonden - alleen, onverzorgd. Dàn kan ik dankbaar zijn om den gerusten zachten dood van ònzen jongen.’

Grenzen vielen wèg. Was het een ander land - wat deed het ertoe! Er waren de ouders, er waren de zonen. En al wie zijn kinderen niet hoefde te offeren in deze hel was uitverkoren.

[p. 726]

‘Ja - ja,’ zei hij stil, ‘en hoè lang nog. Wat wij zoo stellig dachten in 't begin, dat met de nieuwe oorlogsmiddelen deze strijd in een korten tijd beslist zou zijn, dat laat zich nu al anders aanzien....’

Zij zwegen - zagen den jongen Fred aan de grenzen; dan keerden zich hun gedachten tot Philips gezin: Lou die geregeld hier kwam, lief en vertrouwelijk en aanhankelijk bij oma kon zitten - wat leek hij in zijn manieren sterk op zijn vader. Maar hoe het thuis ging, vertelde hij niet. Betsy met haar jaloezie, haar heerschzuchtigen trots zat er altijd tusschen. In het voorjaar had de jongen hun toevertrouwd, dat hij graag naar Delft wou. En Frederik was naar Betsy gegaan: nu dit de wensch bleek van Lou, Philips oudste, moest zij hèm het genoegen doen die opleiding te bekostigen.

Hij had er gezeten in de kale huiskamer van het nieuwe huis op de Leliegracht, geplunderd om de overige verhuurde kamers zoo bewoonbaar mogelijk te maken - tegenover Betsy, vervallen, vermoeid, afgesloofd, haar frischheid verloren, haar vroeger zoo stralende lachende oogen nòg mooi. Maar hard, vijandig, somber; haar kittig klein figuurtje schuilgaand in het ongracelijke huishoudschort. En Frederik hoorde een oude-mannenhoest in de kamer boven hen en langzame krakende stappen. Op de trap had hij een dame ontmoet die zijn groet negeerend, hem neus in den wind voorbijliep.

Dat was Betsy's pension, die angel in hun hart.

‘Ik wed, dat ze nauwelijks genoeg eten krijgen,’ dacht hij in een soort wanhoop tegenover de onbuigbare starheid die alle hulp weigerde.

‘Ik ben Philips vrouw - ik ben de moeder van zijn kinderen - ik alleen zal voor hen zorgen.’

En nooit was zij op dit punt eerlijk en open. Nu ook zei Betsy, haar ruwe handen instinctmatig verbergend voor den scherpen blik van haar schoonvader:

‘Als Lou dat wil, kan het gebeuren natuurlijk. Maar het is al lang weer voorbij. Zoo'n bevlieging geweest.’

‘Je liegt,’ dacht de oude Frederik. ‘Je macht over den jongen dringt hem dat op. Ik moet het er zelf uithalen.’

Hij stond stijf op - zonderling moe werd hij altijd van een bezoek in dit huis.

Zij zag het, en haar goedhartigheid liep naar hem over - half in spijt.

‘Laat ik gauw een kopje thee zetten, vader.’

Hij bedankte - verontschuldigde zich als tegen een vreemde.

Maar toen hij den eersten keer dat Lou op de Keizersgracht was, zei:

[p. 727]

‘Je wilt toch immers naar Delft, Lou?’ antwoordde de jongen kleurend:

‘Och neen opa, ik heb er nog eens over gedacht - eigenlijk wou ik toch maar liever op een kantoor of zoo.’

Hij keek moeielijk op: hij zag opa en oma strak naar buiten staren als om hem den leugen lichter te maken. Niet langer werd Annette driftig en hard tegen Philips kinderen. Al lang hadden zij samen maar één wensch: tenminste hun liefde te behouden.

Toen kwam toch eindelijk de rechtstreeksche vraag die Lou vreesde:

‘Is dat je eigen wensch nu werkelijk, of vindt je het te bezwaarlijk voor je moeder?’

‘Och 't is natuurlijk beter als ik gauw verdien.’

‘Maar opa heeft aan moeder gezegd dat hij alles wil bekostigen,’ zei Annette en haar hand beefde in haar schoot.

‘Dat vindt moeder niet prettig,’ zei de jongen zacht.

Hij zweeg gekweld. Hij had altijd gedacht dat hij student zou worden en ook dat opa Craets hem daar vast bij zou helpen. Maar moeder had gezegd, als altijd tegenwoordig gauw driftig en toch tegelijk zoo vreeselijk bedroefd, dat ze geen bedelaars waren die leven hoefden van de genade van een ander. Zij stelde er haar eer in te werken al moest het zijn tot laat in den nacht, om haar kinderen zelf groot te brengen. En hij, haar oudste moest haar daarbij helpen in plaats van tegen haar te zijn.

Ze had haar slordig hoofd een oogenblik tegen hem aangelegd, en als zijn vader had hij, onder den invloed van het heftig vitale in haar liefde, haar spreken, haar voelen - haar geliefkoosd, bereid tot alles als 't haar maar geen verdriet deed. Maar tegelijk had hij verlammend geweten, dat zijn liefste wensch van kind af voorbij was, voorgoed zonder kans op verwezenlijking.

Hij had het kalm berustend aanvaard, als iets dat zijn romantische jongensziel ook een klein aureool gaf van edele zelfopoffering. Maar hij kon niet helpen dat hij het leven thuis naar vond. Het wàs thuis niet meer; en soms moest hij denken, dat het mèt de hulp van grootvader Craets toch zijn vaders huis gebleven was, waar ze gelukkig in hadden kunnen zijn. Hier was 't afschuwelijk - met vreemde menschen die niets van zijn vader wisten en zijn moeder uit de hoogte behandelden. De oude mevrouw had hij op een dag hooren roepen in de gang: ‘Juffrouw!’ Toen was hij naar haar toegestapt en had brutaal gezegd: ‘Wie roept u? Er is hier geen juffrouw. En mijn moeder is op 't oogenblik niet thuis.’

Ze had hem verstomd aangekeken - hij was er achter gekomen dat

[p. 728]

ze de weduwe was van een rijkgeworden kruidenier op den Haarlemmerdijk - en had gevraagd:

‘Ben jij nog op school?’

‘Ja op 't gymnasium - later ga ik studeeren.’

Ach - als hij op de Keizersgracht kwam, voelde hij, dat hij daar meer hoorde dan thuis. Al was hij nog zoo dol op zijn moeder, hij was anders dan Seb en Annètje. Hier alleen voelde hij zich nog gelukkig, als hij stil bij oma zat - of opa hem een boek gaf - opa, die een boek in zijn handen nam of het iets heel bizonders was. En dan wist hij dat ze afgezakt waren, en dat het niet zoo had hoeven te zijn als moeder anders wilde.

Nog eenmaal had Frederik bij zijn schoondochter gepleit. Maar toen was dat Betsje opgestoven zonder zich als gewoonlijk in acht te nemen tegenover hem.

‘Ze begreep dat gezeur niet! Lou wou immers zelf niet! Om dien gekken familietrots van de Craetsen zou zij haar kinderen geen geweld aan doen.’

‘Je man was ook een Craets,’ zei hij ijzig.

Ze werd rood, en toen wit tot in haar lippen. Ze had Lou erbij geroepen:

‘Zèg 't nu zelf tegen je grootvader dat je niet studeeren wil! Mij gelooft hij niet.’

Maar Frederik Craets stond op. Hij keek niet eens naar den jongen, sneed met een handbeweging de discussie af.

‘We praten er niet meer over.’

En ditmaal was hij zonder een vriendelijk verzoenend woord heengegaan.

Maar op straat was een lang kind op hem toegevlogen - en ontroerd plotseling keek de oude Frederik naar deze kleindochter, die zoo verwonderlijk sterk leek op de groote Annette - de eenige die de gelijkenis met de grootmoeder vertoonde. Dezelfde zuivere argelooze kinderblik welke op een oud portretje zijn eigen Annètje had - den kleinen zachten mond en het ronde bloesemblanke gezichtje. Seb, die achterna kwam, was een echt kind van Betsy, haar felle donkere robuste persoonlijkheid - uitdagend stond hij op zijn slordige kousenbeenen. De oude man zei afgetrokken een paar vriendelijkheden tegen den jongen, maar toen hij alleen verder ging, hield hij de herinnering aan het warme pootje dat zoo genegen zijn arm gepakt had, vast in zijn hart.

----------------

's Avonds alleen in haar sjofele huiskamer, tegenover Philips groot portret aan den wand, schreide Betsy groote bittere tranen

[p. 729]

over haar kasboek met zijn toenemende uitgaven en nauwelijks toereikende inkomsten. Dacht zij in wanhoop aan de eischen van den hoestenden ouden heer die nog in Juni gestookt had - aan den leeraar in de geschiedenis die tot twee uur 's nachts het licht brandde - aan de mevrouw die gezegd had geen maggisoep meer te kunnen zien en beter dessert verlangde dan de eeuwige maïzena-puddinkjes met bessensap. Die haar botervlootje in twee dagen leeg maakte, terwijl zij met hun vieren de boter over hun brood schrapten, nooit meer op hun boterham iets aten.

Maar zelfs op zulke avonden wilde Betsy Craets niet erkennen, dat de zoo graag geboden hulp alles voor haar en de kinderen beter zou hebben gemaakt.