De klop op de deur

[p. 700]

XXI

ONZEKERHEID bracht de zomer van negentien-veertien in Europa. Het manifest der Fransche socialisten onder Jaurès dat tezamen met de Duitsche het vorig jaar trachtte een oplossing te vinden voor de kwestie van den Elzas, had verklaard: ‘Als de vijanden van Elzas Lotharingen beschouwen wij zoowel de Duitschers die weigeren ons zelfbestuur toe te staan als de Franschen die ons zoo warm aan 't hart willen drukken dat het bloed van gansch Europa daarbij vergoten zou worden....’

Het gistte. Slechts weinigen was het bewust hoè dicht men in negentien-vijf en in negentien-elf aan een Europeeschen oorlog had gestaan, met den inval der Franschen in Marokko. Thans, het viel niet te ontkennen, hoe in de groote landen het militarisme langzaam werd gedreven naar de spits.

Maar het Hollandsche land zag den schoonen zomer onvertroebeld over zich staan. Geprikkeldheid allerwegen in de politiek, daarvan las men in de couranten, maar ach het was zoo ver weg....

’En zonder zorg ook pakte Annette Craets de koffers, trok met Jetje naar buiten. Jetje werkte wel hard om moeder zooveel mogelijk uit de hand te nemen, maar soms in een onbewaakt oogenblik vond Annette haar zitten, star voor zich uit starend, en er lag een matheid over haar gansche wezen die zij er nooit in gekend had.

‘Ach ja de zomer.’ Die stond in Jetjes denken als een afschuw ditmaal. Andere jaren was er wel geweest de leegte der vacantie, Kraus op reis. Maar óók tevoren, en nog de heele heerlijke maand September: zon, feestelijk mooi weer - lichte flatteerende zomerjurken om telkens triomfantelijk nieuw weer mee in zijn kamer te staan.

‘Je bent zèlf een bloemetje,’ zei hij.

[p. 701]

Zei hij. Zei.... hij. Weg. Vervaald. Zonder vreugde meer. Ze kocht japonnen - tòch nog een beeldig zeegroentje om aan te trekken vóór zij naar buiten ging. Zoù hij dàt niet lief vinden? Ach nee, hij keek er niet meer naar, hij zàg het niet! Was dat alles de zorg om Gerda's terugkomst? Dat kon niet; dan zou hij juist nog meer naar haàr trekken. Het was.... met dat besluit was er iets in zijn gevoel, zijn teeder warm gevoel, vergiftigd.

Herinneringen doken op; momenten die zij zelfs in den gelukkigsten tijd had opgemerkt: een plotseling terugtrekken als zij zich het nauwst met hem verbonden voelde. Een terugtrekken, een nauw speurbare afweer soms om een woord.... En nu was het er plotseling had en duidelijk - ze wist het op eenmaal in een wanhoop of ze in een afgrond sprong:

Hij wilde dat niet. Het uiterste.

En: als hij dat wilde, had hij nooit haar liefgehad als zij hem.

Gerda sparen? Een huwelijk was geen liefdadigheidsinstelling! Liefde, dat was het hoogste, heiligste, daarvoor moest het mindere wijken. Wie dat niet zoo voelde, had het nooit gekend, had de onmacht in zijn ziel om het te kennen.

Zij zag de jaren dat zij, niets achtend, de conventie niet, haar familie niet, haar vader en moeder niet, bij hem gekomen was. Als hij gezegd had: ‘laten we samen weggaan,’ - zij zou het gedaan hebben. Ja, hoè zij aan thuis hing, zij zou het hebben geofferd. En hij.... had dat alles aangenomen - hij had het natuurlijk gevonden - altijd méér nog had zij kunnen geven.... Nu trok hij terug. Zij bleef alleen staan. Zij bleef.... alleen....

Wat had zij nog te maken daar - bij hem....? Zij wilde soms ineens de les afschrijven. Maar de letters wilden niet zich voegen op 't papier. Letters die altijd blijdschap, lieve woorden, naampjes, teeders hadden gevormd - hoe konden zij nu opeens als aan een vreemde.... een les afzeggen.

En omdat dit niet kon, ging zij weer.

Het begin. Altijd nog wel even zijn speelsche begroeting; de oude sfeer scheen zich te zullen herstellen.... Zij tastte die rond zich bevend met haar vreezend verlangen.... Maar dan zonk het - zwaar onweerhoudbaar. Dan was er weer, wat in die kamer zoo gruwelijk geworden was: het weten, dat zij het alleen zoo leed.

Hij leed onder Gerda, onder al het practische dat zooveel van hem eischte plotseling. Maar niet.... néén! het kòn niet waar zijn, het moest alleen maar zoo lijken!

En op een dag kwam Jetje tot ongewende dingen. Zij begon, met geweld zich dwingend, te praten. ‘Dien glazen wand breken! En

[p. 702]

een brug slaan, de kleine vaste brug van haar eerlijke, zich geheel uitzeggende liefde - waarover hij dan veilig komen kon tot haar. Want dat was het: een man vreesde altijd zich over te leveren. Maar als zij éérst - als zij alles....

Hortend, stootend... want 't was zoo moeielijk - nooit wilden de woorden komen over het diepste; en als ze moeielijk zich gevormd hadden en naar buiten getrokken waren, dan stampvoette je en sprongen de tranen je in de oogen van machteloosheid en ellende en vernedering, omdat je zoo laf, zoo onjuist, zoo zonder kracht, uitsprak wat als een storm in je joeg. O - en daarom bereikte 't hem niet, omdat je het zoo verkeerd zei....

Maar dan ziedde ook plotseling heftige toorn op in Jetje, dat hij haar daartoe gebracht had dit alles uit te spreken, waarmee hij haar nu staan liet. Als met een hoop scherven. Dat hij het niet verstond zònder woorden! En plotseling zag zij hem van deze radelooze drift in haar opschrikken, die eindelijk hem trok uit den ban van onverschilligheid.

En toèn - tegelijk - als een geschenk viel het haar toe: hervond ook zij onverwacht den eigen ouden toon tegen hem. Bevend greep zij hem op, als een kleinood. Ze kwam voor hem, en haar handen op zijn schouders, haar oogen in de zijne, zei zij:

‘Maar 't kan hem ook heelemaal niet schelen of Jetje hier nog ooit komt....’

Hij lichtte op - ontroerd. Vatte haar handen in den ouden lief-koozenden vasten greep.

‘Wat denkt ze dan? Dat ik het niet ook ellendig vind??’

‘Ach ja natuurlijk - zie je wel - ziè je wel - een man kàn die dingen niet uiten. Maar het wàs - het was dan toch ook voor hem even erg!’

Zijn stem, zijn woorden, zijn handen! Zij klemde er zich aan vast! Zij hàd hem weer! Nòg! En die troost was plotseling zoo verlossend, dat ze begon te schreien met groote warme tranen als een kind, haar gezicht tegen zijn hand gedrukt.

Schreide, eerst omdat zij het niet laten kon. Dan, omdat het zoo'n zalige verlichting was achteraf om dat alles te kunnen schreien bij hèm. En toen, omdat haar tranen zijn troost tegemoet zagen.

Maar die kwam niet.

Hij hield niet van tranen. Misschien had hij in zijn huwelijk te veel tranen gezien; booze, onredelijke, woedende, makkelijke tranen.

Hij hield van Jetjes transparante lichte bekoorlijkheid, maar niet van dat zware, wat niet bij haar behoorde: verwijt, liefdesbetuiging in woorden, schreien... Hij keerde ook onbewust er zich van af, omdat

[p. 703]

het hem ergens een gevoel van schuld gaf, van een tekort - en hij dat niet wilde voelen.

‘Het was alles waarachtig miserabel genoeg - als er nu ook bij kwam nog zulke misère met Jetje. Per slot, wat wilde ze, wat kòn hij! 't Lag nu eenmaal zoo. Je moest toch je verstand gebruiken.’

‘Huil niet zoo,’ zei hij moe, verdrietelijk. ‘Het is immers nog lang eer het September is. Dan zullen we verder zien.’

Ze droogde haar tranen, en in dat gebaar was iets onzegbaar liefs als van een doodsbedroefd kind. Hij kwam snel op haar toe met de oude liefde plotseling, maar zij wendde zich af, scheen het niet te merken. Zij had geen enkelen traan meer. Alleen een gevoel of met die tranen zijzelf was uitgedord.

Toen de dag kwam dat zij uit de stad vertrokken naar buiten, leek haar dat in haar gloeierig dof hoofd, voor het oogenblik een bevrijding.