De klop op de deur

[p. 694]

XX

HET jaar schoof de Junimaand in. Kraus zat moe in den coupéhoek naar buiten te staren - het was hem of hij niets meer deed dan reizen naar Baarn, waar zijn vrouw bij twee verpleegsters en pension was.

Voor 't oogenblik weer voorbij. Maar de druk van al wat hij te doorworstelen kreeg, wat nog komen moest, bleef.

't Liet hem ook geen moment meer los als hij thuis was. De zware groote vrouw die hem meest zwijgend aanzag met een onrustig verstrooiden glimlach, deed hem in niets meer denken aan de zenuwmagere slanke felle Gerda, met haar levendige oogen, rooden mond en zwart krulhaar, die ondanks alles toch het beeld bewaard had van de liefde zijner jeugdjaren. Deze vrouw, vadsig en dik, het grijzende haar glad naar achter gestreken, was hem volkomen een vreemde. Zoo vreemd, dat hij zich geweld moest aandoen bij haar te zitten.

De zuster opmerkzaam zei:

‘U moet eens een keer méér komen meneer. Mevrouw praat altijd over u, maar ze wordt stil en onrustig als u er is. Ze is u ontwend.’

Hij kwàm, als gehoorzamend aan een noodlot, waaraan hij zich niet kon onttrekken. Ze wandelden samen en zij praatte over zuster Mary, die ze kinderlijk was toegedaan. Maar dan al heel gauw begon ze te spreken over den tijd dat ze thuis zou komen - keek hem aan, voorovergebogen om zijn blik te vangen.

Hij dacht terwijl hij met haar liep, dat zij tien jaar een wilde was geweest, van de wereld afgesloten als een gevaarlijk dier. Hij had haar eens op den grond zien liggen, krijschend.... ze was woedend opgevlogen toen ze hem zag. En de diepe weerzin bekroop hem deze

[p. 695]

‘vreemde’ weer in zijn huis te nemen. Maar hij wist geen uitweg. Hij kon haar, nu zij zelf zoo aandrong, hier ook niet laten - en dat eeuwig gepraat met dien dokter, die zusters - hoe dat alles hem de keel uithing! Hij kon zijn hersenen niet meer bij zijn spel houden, zijn heele gedachtenrust was weg....

Hoe was op eenmaal zijn blij geworden leven, zijn geluk, hem nu weer uit handen geslagen! Maar wat was eraan te doen.... er bleef voor 't moment maar één weg: hij moest Gerda terugnemen.

Als hij zóó ver gekomen was met zijn gedachten, stuitte hij op Jetje. Jetje en Gerda - niet te vereenigen. Ja - dan moest - dan moest - hemel hij wist het niet wàt er dan moest, zijn kop liep hem nu al om bij het vooruitzicht van al die moeielijkheden. Hij werd gek tusschen die twee vrouwen. Want Jetje - Jetje was sinds hij het haar verteld had, ook de oude niet meer - alsof er een glazen wand tusschen hen gerezen was; alsof zij zich terugtrok en hem in stilte verweet. Wat wàs er te verwijten! Kon hij anders? Jetje was een schat, en Gerda een duivel geweest; maar ten slotte Gerda was zijn vrouw, en je vlakte toch maar niet met één slag uit wat je in je moeielijkste jaren allemaal samen hadt doorgemaakt. Tòt ze ontoerekenbaar werd....

Maar Jetje.... Jetje ja, die had hem een geluk gegeven! hem weer jong gemaakt....

Ach ja - maar hij wàs nu niet jong meer - dat voelde hij ineens zoo goed als hij weer met Gerda was. Jetje en hij.... daar had hij wel van gedroomd soms - maar nu was de droom uit, en nu wist hij ook meteen: nooit zou hij zich weer binden. Nooit weer een huwelijk, zelfs al liet Gerda hem nu vrij. Te denken ook aan de soesah, de woede, de beslommeringen.... hij zóó veel ouder, neen.... zulke dingen deden anderen misschien, maar hij niet....

Hoe het dan wèl moest gaan....

Hij had het Jetje nog niet kunnen zeggen. Want.... het was moeielijk met haar. Of zij niet begreep, niet wilde begrijpen - het was ook verduiveld lastig om te zeggen - hij vond het ook zelf zoo innig beroerd. En er was iets in haar of zij op de vlucht sloeg als hij erover wou beginnen. Ze had ook zoo iets nerveus gekregen, niet meer haar gewone verrukkelijke natuurlijkheid. Haar lachen, haar vroolijkheid, haar liefkoozingen.... alles.... wat hij muzikaal zou noemen: of zij even tegen den toon aanzong.

En Jetje zelf had dat gevoel. Want nog altijd bleef door Kraus ongezegd het verre geluk, dat nu dichter was gekomen, zoo dicht dat het te grijpen scheen. Maar daar hij nooit van sprak.

[p. 696]

En zelf zeggen kon je niets. Neen. Je kon alles voor hem doen - je heele zelf geven - alles wat je was en wat je hadt. Maar niet kon je dien eenen kleinen zin zeggen dien.... hij zeggen moest.

Waaraan je leven hadt gehangen al die jaren....

Was het nog maar winter geweest! Want de zomer, die maakte je altijd zoo moe. Nu ging hij niet op reis, nu bleef hij thuis - om Gerda, terwijl hij het juist zoo noodig had. Wèl om Gerda en nooit vroeger om haar.... Ach, wat wàs er toch, dat het allemaal zoo vaal was geworden, zoo allen glans had verloren? Het leven, dat liep van Vrijdagmiddag tot Vrijdagmiddag, en zoo triomfantelijk onaantastbaar had geschenen - het had zijn zekerheid verloren. Toen er niets was, geen enkele mogelijkheid, scheen het zoo zeker; mèt de mogelijkheid was het meteen alles wankel en onwaarschijnlijk ver weg geweken.

Naar den Vrijdag keek je niet meer als vroeger. Het zekere, de veiligheid, dat zalig overtuigde was weg. Want.... hij was wel lief, maar toch ook dikwijls verstrooid en afgetrokken; en niet meer kon zij het oude geluk in hem oproepen.

Altijd was er toch nog in haar de verwachting als zij de hooge trap opdraafde - in haar voeten die naar hem toevlogen - in haar snellen adem die naar hem uitging - en haar stem werd soms heesch of hij stootte ergens tegen aan. Zij moest denken aan het Hohelied:

‘Stark wie der Tod is die Minne,
Fest wie die Hölle hält heisze Minne,’

O ja - fest wie die Hölle - fest wie die Hölle dat wist zij. Want de schrikkelijke twijfel was daar: dat het voor hem niet hetzelfde beteekend had als voor haar - noch het geluk eerst, noch het leed nu; de twijfel, dàt hij niet wilde waar zij naar toe geleefd had - twijfel die wegvaagde de patina welke haar niet meer zeer jonge jaren een zeldzame schoonheid geleend had.

Op een dag eindelijk, zij had slecht gespeeld en wist het, en zij dacht: ‘Waarom zègt hij niets - hóórt hij mij niet?’ en in haar herinnering stonden de tallooze malen dat hij opgestaan was, haar zacht strijkstok en viool uit handen genomen had, en haar bebromd met een kus tusschen ieder woord:

‘Domme - Jetje - knoeipot - Jetje - paàr!’

‘O - o - waar was 't - waàr? Lag 't aan haar?’

Toen eindelijk begon Kraus te spreken, en het was of ze heelemaal niet gespeeld had; want in zijn geest stond de kleine serre in Baarn waar hij met den dokter zat, die aandrong en den knoop van moeielijkheden voortdurend vaster in elkaar draaide - die vent met zijn languissant gezicht en tergend bedaarde stem, hij kon deel niet

[p. 697]

goed zeggen ook: mevrouw begon zoo naar huis te verlangen; ze moest afleiding hebben in kleine bezigheden, in eigen omgeving....

‘Ja - nu zit ik met het probleem: de dokter en de zuster beweren allebei dat het noodig is Gerda thuis te laten komen. Zij verlangt er zoo naar.’

‘Ze verlangt naar jou en jij vindt het goed!’

Hij keek neer, verstoord. Hij wou praten, redelijk - en begrepen worden.

Er lag een stilte na wat geweest was de kreet van een aangeschoten vogel in den avond.

Over zijn hoofd, zijn grijzend donker kroezig hoofd, ging zijn hand nerveus heen en weer. Jetje volgde die hand met de oogen, zij voelde het terugspringen van het zachte krullige haar - dat deed zoo'n pijn of zij er nooit meer aan zou kunnen raken.

‘De dokter beweert, zij moet de genezing vinden in eigen home, in kleine huishoudelijk plichten. Het is dus 't eenige....’

‘Het eenige - het eenige....’

Jetjes hart sloeg snel en flauw.

‘dat ik haar hier laat komen....’

Wat deedt je - waarom stondt je op - en zat nu op dien stoel tegen den muur waar je nooit zat.... Als een.... vreemde. Nù zèggen: bedaard, helder en zóó precies dat hij alles begreep van 't erge dat je leedt onder dien twijfel, niet van die machtelooze woorden.... Maar.... nee, daar vielen in je hoofd de gedachten, honderd tegelijk, al dooreen en je lippen wilden niet van elkaar. Tot alles weg was - een holle leegte, met één ding rechtop:

‘Ik kan niet meer hier komen als Gerda thuis is.’

Niet meer! Ik niet? Maar ik hoor hier! Ik en zij niet! Voelt hij dat niet? Ik hoor bij hem en hij bij mij.... als hij dat niet voelt - niet zóó voelt dan.... dan....

Opspringen en aan zijn hals hangen, en zijn gezicht boven je zien met de liefde erin - den lach en de zachtheid in zijn oogen die je zoo trotsch wist voor joù alleen.... wist.... Maar je zat op je stoel, stijf, strak - je lichaam, je tong, je denken onbuigzaam.... star....

Hij liep heen en weer, gekweld. Waarom zei ze nu niets, hij kòn toch niet anders doen! Dat moest ze toch begrijpen! Wat bedoelde ze nu met dien uitroep - ze hoefde waarachtig op Gerda niet jaloersch te wezen; ze moest weten dat hij van haàr hield. Maar voor 't oogenblik - ja oogenblik? Wat wist hij van oogenblik of toekomst - hij wist niets meer, alle hing uit de voegen. Hij kon zich ook om geen ‘later’ bekommeren, - over vijf dagen moest hij spelen in Frankfort op 't muziekfeest. Hij had pijn in zijn arm, dat kreeg

[p. 698]

hij altijd van agitatie - hij kon zich niet zoo laten afleiden! Dat Jetje - ze wist toch dat hij spelen moest - het hem nu nog moeielijk maken ging, daar zat met een gezicht - zijn eigen Jetje niet meer - met oogen - oogen die hij niet anders kende dan vroolijk, lachend, verteederd, plagend - bewonderend....

‘Dàn - zullen de lessen met September ophouden.’

Hij keek gestoken op.

‘Natuurlijk, hij begreep het - hij was er beroerd genoeg van geweest - maar dat zij het zóó zei - zoo koud - gaf zij zóó licht hem op?’

Zijn zwakheid, in 't nauw gedreven, greep over de pijn van gekwetstheid heen de kans: ‘Als zij dat dan zelf zoo wilde....’ Maar dan drong het natuurlijk verzet met geweld naar boven, onberedeneerd.

‘Doe nu niet ineens zoo tragisch. Het lijkt niet meer of minder dan een scheiding!’

Haar hart, haar oor, op 't uiterste gespannen, wisten meteen te missen de nuance die ze hoopte. Wat zij zou gedaan hebben, opspringen en roepen:

‘Neèn - dat om alles ter wereld niet!’

Haar oogen klampten zich aan zijn gezicht. Daar was toch.... verdriet in. Ach, hij kon zich nu eenmaal moeielijk uiten in gevoelskwesties, hij zat er ook in verward.... Maar.... dat veranderde heelemaal in hem: niet meer overeind springen als zij binnenkwam, en honderd kleinigheden die haar hart miste en optelde.... Als hij dan zoo verstrikt erin zat, waarom zocht hij dan niet als vroeger zijn troost bij haar - waarom praatte hij niet eerlijk? Dit kon hij toch maar niet zonder meer aanvaarden - elkaar niet zien.... dat was.... God dat was.... de dood!!’

Hij zat stom, gevangen in zijn overstelpende verplichtende denken aan de groote verandering in zijn huis. Ja, wat moest het nu - de huishoudster zou hij houden, dan was er tenminste om te beginnen een die zorgde dat de boel op gang bleef - later konden zij nòg zien. Hij was dan geborgen voor mogelijke onverwachte invallen van Gerda - als zij weer ineens weg wilde bijvoorbeeld. Ja, waàr moest hij nu allemaal aan denken - en eeuwig dat schrijven naar zoo'n dokter, die zusters, hij die nooit brieven schreef... en daàr Jetje opeens:

Lessen ophouden. Wéér een vrouw met een humeur. Lessen ophouden. Al het heerlijke geluk van jaren - alles in een oogenblik kapot gemaakt.... hoe kòn ze dat nu maar zoo zeggen, de heele zomer was er toch nog.... Nee kijk dat lieve gezicht nu, dàt was toch....’

Hij was opgesprongen, greep zacht haar hoofd tusschen zijn

[p. 699]

handen, boog het achterover, tot ze opkeek in zijn oogen, vragend, dringend.

Daàr was het weer - de oude liefde in zijn gezicht. Waarom deedt je nu niets - was je opeens zoo.... onhandig geworden dat je niet meer wist hoe te doen. Nu.... nu ging het voorbij.... o dat was het verschrikkelijke dat ze niet meer kòn....

IJzeren banden die haar lichaam, haar geest, haar heele bewegen zijn gratie, zijn losheid, zijn weten, zijn bewustheid ontroofden.... Tot zij moeizaam tot een enkelen strammen kouden kus kwam.

Hij bleef, lang nadat zij was heengegaan, zitten staren, verloomd en somber. Dat Jetje eenmaal van hem zou heengaan - zij was nog jong, zou trouwen met een man uit haar côterie - dat had hij altijd geweten, achter alle geluk - maar den laatsten tijd was 't zoo ver, zoo onwaarschijnlijk gaan lijken. Hij hàd niet meer gedacht, geleefd in een droom. Nu was de werkelijkheid er weer - de werkelijkheid die Gerda was - de harde grauwe werkelijkheid, die Jetje niet wilde of kon begrijpen.

Annette keek op van haar werk. Jetje stond in de deur, en over Frederiks gebogen hoofd zag zij in het gezicht van haar kind. Het was een vaal vertrokken afgetobd gelaat, dat plotseling alle jeugd had verloren, en waarboven dat wonderlijk zilver van haar haren haast grijs leek.

Zoo zagen zij elkaar eenige oogenblikken aan, waarin angstige vraag en afgemat bitter antwoord zwijgend heen en weer vlogen. Over Frederik heen, die daar stil zat, in slaap gevallen, zijn fijne blauw geaderde hand op de bladzijde van zijn boek.

Toen plotseling weer ontwakend, uit een van de korte slaapjes die hem tegenwoordig soms overvielen, keek Frederik op. En tegelijk was de plek voor de deur leeg.