De klop op de deur

[p. 688]

XIX

ANNETTE nog pratende kwam de trap af van Carolines asyl. Zij stapte over twee poezenschotels, trapte toch nog in de melk op de laatste trede, duwde met haar stoffen laarsje behoedzaam en een beetje bang een grijnzenden straathond opzij, wierp een blik in de zitkamer waar een paar honden speelden, Klingsor de papegaai zijn serie scheldwoorden uitgilde, en in een mandje als een wiegje onder een wollen dekentje een aapje lag.

Met groote tusschenpoozen wel, maar toch geregeld, bezocht zij Caroline, die zelf nergens meer kwam. De kleinkinderen waren er niet heen te krijgen. Alleen Frits ging soms en Jetje uit oude relatie.

Caroline toonde bij Annettes komst eenige vriendelijke verheuging, maar zij vroeg nooit naar iemand. Zij kende de kleinkinderen Craets niet, en de getrouwde kinderen niet meer. Wat achter haar met de jaren duister geworden oogen broedde, wist niemand. Niemand zag haar ooit als zij alleen zat op den grond naast den aap in zijn mandje - hem eruit tilde en in haar armen tegen haar borst koesterde en wiegde als een zuigeling. Niemand wist van dit lugubere spel. Slechts was er in haar nog een enkele rest van zelfbesef; zij vreesde Louise. Soms op eenmaal kon Caroline opzien van het aapje in haar armen, door het raam naar het hek, waar lang geleden de groote zwarte vrouwengestalte was binnengekomen. Maar Louise kwam nooit meer.

Op een dag, in de lange ketting der dagen, gebeurde er iets nieuws. Een meisje stapte binnen, stevig gebouwd met frissche roode wangen, en iets in haar helblauwe oogen dat Carolina Craets terug deed zoeken in haar geest naar iets bekends van làng geleden - iets waarmee verbonden was een hooge vroolijke stem - een ouderwetsche kamer....

[p. 689]

En toen zei ook hier een vroolijke stem:

‘Dag tante Caro! Ik ben Mies Melgers.’

Vurig rood vlamde nerveus langs Carolines wang en hals: het beleedigd terugtrekken voor al wie haar hier in haar vesting kwam opzoeken. Maar terwijl ze daar nog stond en zweeg, had 't meisje haar hand even geschud, was meteen de kamer ingeloopen en stond vriendschap te sluiten met den gemeen scheldenden papegaai.

‘Vermakelijk beest. Wat hebt u daàr tante? Een aap? Ziek?’

Zij lag al op haar knieën, en trok voorzichtig het dekentje weg.

‘Hij hoest zoo,’ zei Caroline schor.

‘Ja kassian - allemaal krijgen ze t.b.c. Dat is het klimaat. Hij bibbert, maar dat's misschien alleen nervositeit. Hebt u hem wel eens gemeten?’

‘Wat meen je?’

‘Zijn temperatuur. Nee? Jammer dat ik geen thermometer bij me heb, konden we zien of hij koorts heeft. Stil jongen, er gebeurt je niets - zijn handje gloeit. Wat doet u aan 'm?’

Samen hadden ze gezeten op 't oude canapeetje, versleten en verkleurd, tusschen de katten die niet opzij verkozen te gaan.

‘Dat is nog van je overgrootmoeder Goldeweijn,’ zei Caroline Craets. Voor 't eerst had ze eens openlijk en vertrouwelijk met iemand kunnen praten over haar beesten. Over hun karakter, hun eigenaardigheden, hun gestel. Hoe ze bij haar kwamen soms, mishandeld, gejaagd, verwond, en hoe ze hier zich gingen gedragen in het groote dierengezin. De kostdieren haalde je er zóó uit - die waren niet schuw, veel gauwer aanhankelijk voor haar; moeielijker de zwervers. Sommigen verloren nooit hun vijandigheid. ‘Kijk die,’ ze wees op een grooten herder, die valsch loerend, den neus op zijn pooten alleen lag in de zon. ‘Die blijft een eenling - hij bijt zelfs mij als hij een extra humeurigen dag heeft - ik heb hem losgekocht van een onmenschelijken kerel; hij was met wonden overdekt....’

Zoo had Caroline zitten vertellen, en het meisje had geluisterd, belangstellend, zooals Jetje dat vroeger als kind kon. Maar dit meisje zei zulke verstandige dingen; en verwonderd, buiten de wereld levend, hoorde Caroline hoe zij studeerde voor dokter.

‘Samen met allemaal jongens?’

‘En andere meisjes ja.’

‘Zoovéél dan al die dat doen?’

‘O ja zeker tante.’

Later op den middag, die een wonderlijk gelukkige middag werd voor Caroline, toen zij samen thee dronken - had Caroline

[p. 690]

gezegd, en haar oogen stonden een oogenblik helder begrijpend:

‘In mijn tijd deden meisjes dat niet. Het bestònd niet. Als je niet paste in je kring, als je daar niet op je tijd een man kreeg, dan was er geen uitweg voor je. Dan liep je dood tegen een muur op 't eind. Als er in mijn tijd zóó iets geweest was, dan had ik dàt gewild.’

En voor 't eerst na een bezoek had Caroline Craets geen verlichting gevoeld, maar leegte.

Caroline had er Annette van verteld, en deze peinsde hierover terwijl zij in de tram naar huis reed. Hoe groot werden ook haar kleinkinderen - zelfstandig. Menschen.

Haar oog bleef hechten aan de langs loopende meisjes. Op eenmaal waren de lage japonnen in de mode gekomen, liepen de meisjes gedecolleteerd over straat, zooals zij vroeger naar een bal ging.

Los waren de zeden geworden. Je hoorde zooveel van echtscheidingen als nooit te voren. In haar jeugd, en ook later nog was een gescheiden vrouw een uitgestootene. Hoe had zij zelf gevreesd soms voor Fransje - voor Sophie ook. Nu - hoe licht liep men over al die dingen thans heen. Het was of een onrust de heele wereld gegrepen had - de zeden, het gevoel, het oordeel; of niemand meer vast en overgegeven zijn leven leven kon.

Zij dacht plotseling aan Jetje. Jetje leek veranderd. Er was iets afgetrokkens in haar, dat haar stil en zwijgend kon doen zitten als in een spanning van gedachten. Annette zàg het met een neep van angst in haar hart. Jetje die alle kleinigheden van het leven zoo genieten kon, die nu dikwijls er langs kon gaan, zonder zien of hooren. Wàt had haar zoo veranderd.... Zij wist ook als Jetje aan 't studeeren was, de viooltoon van bovenaf door 't huis zong - lange tijden van stilte, of iets daar plotseling het spel het zwijgen had opgelegd. Die stilten hóórde Annette, bleef zij hooren; en zij moest soms denken, dat zij van Jetje, die haar altijd zoo na had gestaan, haar kleine gezel sinds de grooten het huis uit waren - haar vertrouwde - de altijd lieve, vroolijke.... hoe weinig zij eigenlijk van Jetje wist.

Toen zij over het Frederiksplein reed zag zij haar schoonzoon Hartonius staan wachten bij de halte. Hij staarde haar recht aan, zonder haar te zien. Want in zijn hersenen, was maar één beeld, waarbij hem nòg het bloed naar zijn donkeren kop schoot.

Zijn onderhoud met den rector van het gymnasium, die hem gezegd had dat het met Willem niet ging. De jongen had den laatsten tijd een totale onvatbaarheid iets op te nemen. Hij was nu zeventien, zat voor het tweede jaar in de derde klas, en hij zou wéér niet over gaan.

[p. 691]

Hij gaf in overweging.... het werd ook een vernederende geschiedenis voor den jongen zelf....

Zijn gedachten liepen terug naar den vorigen avond toen Els met hem gepraat had. Wat Sophie zei geloofde hij nu eenmaal nooit, maar Els wel.

‘Hij kan 't niet helpen vader. Hij is potdicht. Als hij nu toch niet kàn....’

‘Maar vroeger kon hij wèl!’ riep hij.

‘Maar nu niet,’ had 't meisje hardnekkig volgehouden.

Hij had er slecht van geslapen. 't Had nu eenmaal vast bij hem gestaan dat zijn zoon zou studeeren. Een vak van wetenschap was 't eenige waar hij respect voor had.

En nu....

Hij kwam de kamer binnen - daar zaten ze alle drie. Hij stormde niet - hij was er op uitgeput. Norsch liep hij rond. Toen hij de deur weer uitging was de jongen achter hem.

‘Wat wou je? Ik ben bij den rector geweest.’

‘Dat weet ik ja. Ik wou u spreken.’

Hartonius liep door naar zijn kamer, smeet de deur dicht, viel in een stoel. Willem stond voor hem.

‘Ik weet wel uit mijn hoofd wat hij gezegd heeft. Ik kan 't ook niet langer volhouden, dat ziet hij zelf. En ik wil 't ook niet.’

‘Wil??’

Er stokte iets in Hartonius. Ongeloovig van woede keek hij naar het teere bleeke jongensgezicht, waarin de blauwe oogen der Craetsen hel en wijd stonden.

‘Neen, ik wil me niet langer afbeulen op iets wat ik niet kan.’

‘Je moeder heeft zeker....’ O ja, Sophie, haàr aard - haar stomheid, haàr hardnekkigheid.

‘Neè,’ sneed de jongen bot af. ‘Wacht u, - laat u me uitspreken. Moeder heeft er niet mee te maken. Niemand. Ik alleen. Want ik alleen heb de ellende gehad al die jaren.’

‘Zoo, jij alleen!’

‘Ja. En nu gaat 't niet langer. Ik heb heusch wel gewild vroeger, en in 't begin van dit jaar nòg. Maar nu wil ik niet meer. Ik weet ook nu wat ik wèl wil. Buiten werken. In bloemen en planten. Leeren kan ik niet, mijn kop deugt er niet voor - maar ik kan wèl onthouden waar ik van houd. Ik wou op een kweekerij - altijd buiten. Dàt zal ik kunnen.’

‘Och kòm!’ smaalde Hartonius. ‘Dat kan een idioot ook ja.’

‘Neen,’ zei de jongen en hij stond recht met zijn te lange ranke

[p. 692]

magere lichaam. ‘Dat kan een idioot niet. Ik wou dat ik 't heelemaal goed kon zeggen, dat u 't begreep....’

‘Ja je treft 't niet dat je nu eenmaal zoo'n stommeling van een vader hebt die jouw verheven brein niet volgen kan.’

Zijn onredelijk sarcasme sloeg den jongen altijd lam. Hij dacht, hoe hij op zulke oogenblikken zijn vader bijna haten kon - hoe zijn moeder gehuild had - hoe ze weer zouden razend worden op elkaar. ‘Hier gaat alles altijd even beroerd,’ dacht hij mismoedig.

Toen na een lange stilte brak Hartonius het zwijgen - in een plots redelijker toon.

‘En hoe hadt jij dan gedacht dat je wou beginnen?’

Willem keek verbluft. Hij wist niet, hoe zoo'n diepe neerslachtigheid zijn gezicht had geteekend, dat het plotseling den ervaren jurist had gewaarschuwd.

‘Ja.... dàt zou u moeten weten,’ zei hij in een weer kinderlijk naïef vertrouwen.

Hartonius zat, kin op de borst. Het was de houding van zwijgende stugheid, waarin hij zich hulde als iets hem had getroffen. Hier was hulpeloosheid en vertrouwen, twee dingen die nooit vergeefs een beroep op hem hadden gedaan.

‘Je zoudt als een bijlooper, een soort knechtje moeten beginnen.’

‘Ja dat begrijp ik.’

Een opvoedkundige listigheid gaf Hartonius moed. ‘Als hij daar eenmaal maar is, dat leven ondervonden heeft: uitgevloekt door groote knechts als een nietsnut - vuil werk doen in weer en wind.... dan zal hij er zelf gauw genoeg van krijgen. 't Was beroerd dat de jongen diè harde les noodig had, maar in 's hemelsnaam.’

‘Ik moet erover denken, en informeeren naar een geschikte gelegenheid.’

‘Alsjeblieft als u dat wilt....’

Boven aan de trap stuitte hij op Els, die gespannen daar zat te wachten. En vertelde.

‘O Willy! ben je niet dolblij?’

‘Ja. Nou. Alleen.... ik wou dat ik maar meteen weg was. 't Zal nog zoo'n gedoe zijn....’

Ze stonden stil tegenover elkaar, leunend tegen den muur, zooals ze zoo dikwijls gestaan hadden. Het meisje dacht hoe stil en ongezellig het worden zou als Willy weg was, haar broertje. Hij hoorde zoo bij dat gelukkige thuis. Maar de jongen dacht, hoe Els de dingen nooit erg gevonden had als hij. Hoe hij als klein kind de dekens over zijn hoofd trok, om niet te hooren hoe zijn vader en moeder

[p. 693]

twistten. Als hij uit school kwam keek hij naar hun gezichten....

En met het gezond natuurlijk egoïsme van zijn geld snakte hij ernaar van dat alles vrij te zijn - een eigen leven te hebben. Els was gezellig, het speet hem om Els wel, maar zij was een deel van het thuis dat hij achterliet.

Alleen aan oom Pieters Hesje - dat fijne lange kind met haar nonchalante onverschilligheid en groote spottende oogen - die hij gekust had en die dit heel natuurlijk scheen te vinden - dááraan dacht Willem Hartonius toen hij dien avond wakker lag.

Drie weken later haalde Melgers een vroolijken jongen van de boot. Willem had een plaats als volontair gekregen op een kweekerij over het IJ. Bij de Melgersen zou hij in zijn vrijen tijd dan altijd een thuis vinden.

Maar Sophie en Hartonius behielden in hun herinnering eenzelfde beeld: hoe opgewekt en verlangend was hun eenige jongen van huis weggegaan! En ze meden elkaar dien eersten avond; zaten elk alleen, in een worsteling met hetzelfde leed.