De klop op de deur

[p. 680]

XVIII

KRAUS keek uit zijn raam naar de bloeiende appelboomen, illusies van boomgaarden in de oude stadstuinen. Hij keek, maar zag niet. Hij zag alleen de regels, de woorden, den zin van den brief dien hij in zijn slap neerhangende hand hield. De dokter van het sanatorium schreef, dat Gerda begon te herstellen. Een aanhoudende verbetering was het laatste half jaar in den toestand zijner vrouw waar te nemen. Hij raadde aan haar weg te halen, gaf in overweging een rustig verblijf ergens buiten als overgang.

Dus....

Hij stond op, liep heen en weer, zat weer.

‘Het was zoo onwaarschijnlijk gaan lijken - zoo ver. Vier jaar lang Jetje. Aan dat andere had hij tenslotte niet meer willen denken. Want eindelijk - eindelijk had hij kunnen ademhalen - had hij gelééfd....

Ging daar de bel - het zou Jetje al kunnen zijn - moest hij het haar zeggen.... Jetje.... Ja hij had wel geweten dat het niet duren kon, maar het was zoo goed, zoo weldadig.... zoo nauw waren hun levens samengegroeid....

Een lichte klop - een ruischen....

Jetje. In haar bruin zijden japonnetje. Zon over het breed opgekuifde zilveren haar.

‘O oh! wat is onze boom prachtig!’

Onze.

Hij was bij haar, had haar in zijn armen.

‘Schat wat is er, ben je moe?’

‘Neen ik ben niet moe.’

‘Wat dan?’

‘Heelemaal niets.’

[p. 681]

‘Zoo dan heb ik wat voor je....’

Hij greep: ‘O het portret! Eindelijk!’

Haar oogen vol verwachting op zijn gezicht. ‘Allerliefst.... ja dat is Jetje.’ Met iets van pijn, zachter: ‘Dat.... is.... Jetje....’

‘Lieve schat zie je wel, er is wèl wat!’

Hij liep rond, zette het portret tegen het vaasje met prunes op den vleugel, keerde terug, ging eindelijk zitten.

‘Jettie - ja ik.... ik heb een brief....’

‘Van je zoetlief? Ik vermoord 'r.’

‘Neen, houd je wapen in de scheede. Neen Jetje in ernst: ik heb een brief gekregen van Gerda's dokter dat zij beter wordt.’

Zij zat plotseling roerloos. Het was als een aardbeving. Stijf haar handen in elkaar om zich in toom te houden. Want.... daàr was het! Eindelijk! Je moest even diep ademhalen, zoo bonsde je hart. Gerda beter, dan zouden zij kunnen scheiden. Gerda zou dat ook wenschen - niet nòg eens die hel van samenleven.

Zij zuchtte diep. Je werdt er haast bang van - de mogelijkheid opeens. Zoo uit de lucht. Op dezen heerlijken dag. Met al zijn bloesems en blauwen hemel! Het was.... zóó veel, dat je haast ervoor terugging - je wou bergen, nóg veilig in het oude.

Ze keek niet naar hem. Je wist alles van 't leven tusschen hem en Gerda. Langzaam hadt je alles aan elkaar gepast bij stukjes en beetjes wat hij losliet - vragen kon je nooit. - Wachten.... tot hij moeielijk eens iets vertelde. Maar je wist het eindelijk of je erbij geweest was - je kende die vrouw, zoo'n soort vrouw, tot in alle schuilhoeken van haar aard.

Waarom deed hij nu zoo somber.... er was nu toch de toekomst. De.... toekomst! O jà, zóó! bij me komen dat ik je vast kan pakken, heel vast en in je lieve oogen kijken.... Maar waar wàs 't nu.... was 't nu dat er wezen moest - ergens zat het verscholen! Waàr dan....

Zijn hand, met de donkere haartjes bovenop - alleen maar die haartjes heen en weer tegen je wang.... Hand, die ze wou hebben altijd bij zich, geboetseerd of geschilderd....

Hij zei niets! Was 't dan voor hèm.... och neèn domoor! 't Is zóó overweldigend ook.... 't maakte haàr immers ook stom van angst, van geluk.

Maar toch wou je hóóren....

‘Schat....??’

Oogen die de zijne zochten, de bruine, zwaarmoedige, en ook licht ontwijkende. Er zich in nestelden, dieper borend....

Hij zweeg. Zoo vliegend was dit aangestormd op zijn rust. Hij was

[p. 682]

in alle wereldsche aangelegenheden altijd zoo onbeholpen - al zulk practisch denken, 't was hem een gruwel - hulpeloos verwarde hij zich erin.

‘Jetje....’

Dat je niet zèggen kon de dingen! Dat het zóó veel was dat je tenslotte niets zei, omdat je geen keus kon doen uit al wat er zich verdrong in je hoofd - en het oogenblik altijd te kort was en alweer voorbij eer je het hadt kunnen grijpen.

Maar... waar was het nu... in zijn gezicht moest het toch zijn...

Dichter vleide ze zich tegen hem aan.

Zijn oogen, altijd nog zonder licht, over haar heen.

Mèrk je niet dat ik je aankijk aldoor? O eindelijk! Zijn lach. Zijn hoofd neer, zijn lippen zacht op je haar....

‘Mijn kleine Jetje....’

Dàt had hij nog nooit gezegd!

Of hij.... tegen een kind praatte.

Of hij.... haar zachtjes verschoof van haar plaats!

Meewarig....

Waarom? Waarom??

Je hadt 't gevoel om weg te duiken, om daaronder uit te komen - je wist zelf je oogen speurend, angstig....

En je zei wat je heelemaàl niet woù zeggen:

‘Wat-e ben je nu van plan te doen?’

Zijn stem, of hij ineens een houvast vond:

‘Ik zal doen wat de dokter aanraadt: haar voorloopig bij een paar verpleegsters brengen buiten - als overgang.’

Overgang. Overgang. Overgang.

Het woord groeide. Werd groot - vulde de kamer. Tot de zon weg was.

Je kon niet meer opzien, je oogen wilden niet - moesten al maar het patroon van het divankleed natrekken. En 't was of je heele lichaam honderd ooren en oogen had, die allemaal uitluisterden, uitzagen....

Overgang.... naar wat?

Och maar! Je wist het ineens! Hij was te kiesch om zoo maar meteen daarover te kunnen spreken! 't Was zoo'n moeielijk geval ook. Gerda was toch zijn vrouw geweest - en hij was dadelijk zoo benard, zoo onbeholpen, zoo nerveus in ingewikkelde situaties. Schat! Je moest hem haast stikken in de verlossing - diè verlossing ineens alles te begrijpen! Want een oogenblik was het geweest, of je wègzonk, reddeloos.... naar een zwarte diepte....

Ja - ja - mijn lieve hart - zeg maar niets - later. Later. Laten

[p. 683]

we nù alleen maar .... blij zijn hè? en stilletjes samen denken.

Neen, niets zeggen. Ja zoo - houd me vast - heelemaal erg vast....

Geuren van lente dreven binnen. Ze maakten Jetje op eenmaal wonderlijk mat. Haar neusvleugels spanden en verslapten. Ze stopte haar gezicht weg in Kraus' jas met een kleinen kreun.

‘Wat doet ze daar?’

‘Weg willen wezen. Heelemaal weg bij jou.’

Zijn hand stil en zwaar op haar schouder.

Een windvlaag woei het kleed over den vleugel op - Jetjes portret viel op den grond.

Toen zij thuiskwam, laat op dien luwen achtermiddag, waar de groene schutblaadjes op een plots harden wind stoven langs de gracht, drijven bleven op het donkere water - zij had den kraag van haar manteltje open moeten zetten - vond zij daar Philips kinderen.

Een oogenblik stond Jetje in de deur en keek de kamer binnen - het zonlicht over de verschoten meubels, het verbleekt behang - alles op zijn plaats zooals zij het nooit anders gekend had. Zij zag dit alles in een zonderling scherpe aandacht.

Frits in stad, had de Craetsjes van school opgevischt en meegebracht. Oma en Jetje keken naar de kale jekkertjes, het weinig flatteuse, zelf gehaakte baretje van het meisje. Het was Betsy's hardnekkigheid die niets voor de kinderen wilde aannemen, liever zelf knoeide en vermaakte, waarvoor zij nog bovendien de handigheid miste.

Ze hingen er rond met hun drietjes, wat ontwend den laatsten tijd. Alleen Lou met den aanhaligen blik van zijn donkere oogen kroop bij zijn grootmoeder.

‘Wanneer krijg jullie Paaschvacantie? Denk erom dat jullie hier in den tuin eieren zoeken komt!’ zei Jetje.

Ze knikten verheugd. En tegelijk danste Annètje op:

‘O ja èn - en in de Paaschvacantie gaan we verhuizen ook!’

De groote menschen keken op. Lou was vuurrood geworden.

‘Stommerd!’ schold hij in stilte woedend zijn zusje. ‘Dat mòchten ze immers niet vertellen! Zou moeder kwaad zijn!’

‘Verhuizen?’ kwam Annettes stem langzaam, ‘wat is dàt?’

‘We weten 't nog niet eens zeker,’ trok de jongen onrustig terug.

‘Wèl! Och jongen, ik weet 't ommers wàt goed! We gaan naar de Leliegracht oma - wat een groot bovenhuis - en er komt een juffrouw en een meneer en nog een mevrouw bij ons inwonen.’

Annette was bleek geworden. Zij behield, overgevoelig op alles

[p. 684]

wat met Philip in verband stond, uit de woorden der kinderen voorloopig alleen dit: Lou loog tegen haàr - om zijn moeder. Op bevel van zijn moeder. Betsy, die geen hulp wou aannemen, liever de kinderen liet loopen voor schandaal, en nu dit: een pension. Mevrouw de weduwe Craets zeker aan de deur. Nooit had zij zich in dat Betsje vergist!

Jetje zag den storm van toorn in haar moeder opsteken - wilde bezweren, maar reeds had Annette zich tot Lou gericht:

‘Hoor eens kind,’ zei ze stroef bedwongen, maar haar stem beefde, ‘je moet één ding onthouden: liegen, dat zijn wij hier in huis niet gewend....’

De drie kinderen stonden stokstijf van schrik. Voor oma waren ze altijd een beetje bang. Een stilte viel, waarin Lou worstelde om een houding te vinden - met een jammer in zich om wat daar in stukken viel: zijn trots dat oma van hem hield.

Toen voelde hij tante Jetjes hand op zijn schouder.

‘Moeder had het zeker eerst zelf willen komen vertellen hè, en daarom niet gewild dat jullie erover spraken.’

Hij snakte op naar dien uitweg, maar trok langzaam zijn schouder onder de troostende hand weg. Want er was géén troost voor 't woord van oma: ‘zulke dingen zijn wij hier in huis niet gewend.’

‘Zouen ze nu niet weg kunnen gaan? Maar hoe....’

Toen zei oom Frits, dien zij altijd zoo'n rare vonden:

‘N-nou - ik heb jullie gehaald - nu ga ik jullie weer wegbrengen ook.’

Kleintjes, de twee jongsten nog geschrokken, zoenden ze bleu oma's wang; gingen dan - wat Lou voelde als een smadelijken aftocht - met oom Frits de deur uit.

Thuis zei Betsy, verhit van 't koken - ze had alleen een hulp voor de ochtenduren - dadelijk hun ongewone gezichten aan tafel oplettend:

‘Wat is er? Heb jullie wat? En waarom zijn jullie zoo laat?’

‘Oom Frits is ons komen halen en heeft ons meegenomen naar opa en oma.’

‘Nou - èn?’ Betsy's stem was scherp.

‘Ik heb bij ongeluk verteld dat we verhuizen gingen,’ zei het meisje bedrukt.

‘Hè domoor!’ Geërgerd gooide Betsy haar servet opzij. Nu kreeg je de Craetsen op je dak - informeeren en kletsen - natuurlijk niet goed - maar ze deed het tòch.

Ze keek naar Lou, die stom en strak daar zat.

‘Heb jij je ook verpraat?’ vroeg ze vinnig.

[p. 685]

Hij kon evenmin als zijn vader op tegen haar felle dwingende persoonlijkheid.

‘Neen,’ zei hij en voelde zich verlicht dat hij dit zeggen kon.

‘Hij heeft gejokt erom tegen oma, en toen heeft hij een standje van oma gehad,’ klikte Seb.

‘Omdat je deedt wat je moeder gezegd had?’

Haar absoluut meesterschap over haar kinderen was haar na Philips dood een behoefte geworden - een bijna zinnelijke bevrediging.

De jongen zweeg. Hij zag op dit oogenblik die andere kamer, deftig, rustig, ordelijk - zijn grootmoeders blanke handen die in haar nette naaidoos rondzochten. Hij zag hoe slordig Seb was gaan eten den laatsten tijd, en het tafellaken met vlekken. Hij zag tante Jetje in haar zijden japon en moeder die aan tafel zat in haar huishoudschort. Dat gebeurde nooit toen vader leefde. Hij zag zichzelf die hier hoorde, en verneder was daàr voor iedereen.

Betsy at met gragen eetlust, met driftigen haast. Net goed dat Lou tegen die oude kat gejokt had, wist ze meteen dat de kinderen deden wat zij, hun moeder, wilde en om haàr niet gaven. En dat ze Lou een standje ervoor gaf, bewees dat zij 't zich aantrok.

Ze keek Lou aan. Hij zag, terwijl hij dronk, over zijn glas heen op in de lamp. Precies zoo kon Philip drinken en opkijken in 't licht....

Tranen schoten in haar oogen, met haar servet droogde zij ze, maar ze kwamen opnieuw, sneller en warmer tot haar wangen nat waren.... Ze verlangde zoo ellendig naar hem! Ze moest hard werken, altijd door hard bezig zijn om het eronder te houden. Want 's nachts - dan werd ze gek....

Na tafel bleef Annette bleek en in zichzelf gekeerd. Frits in zijn hoekje had gebromd:

‘Kom - dat is toch niets om je aan te trekken moeder! En 't klonk prachtig hoor, maar wij hebben ook wel eens gejokt.’

‘Niet zóó. Op bevel.’

Frits, zijn handen in de zakken van zijn bruin pak, zijn schouders opgetrokken, murmureerde:

‘Ik vind kind zijn een bedonderd baantje. Je moet maar weten van goed en kwaad, en je loopt altijd van alle kanten de klappen op dat 't je groen en geel wordt. Weet zoo'n jongen weg in dien doolhof: hij moet zwijgen van zijn moeder en praten van zijn grootmoeder. Wàt moet hij nou!’

‘De klappen zal hij in levenden lijve van zijn moeder thuis wel krijgen,’ klonk het sarcastisch.

[p. 686]

‘Wel, ik weet niet wat ik liever had - een wezenlijken klap van dat Betsje of zoo'n moreelen klap van jou. 't Was bar.’

Ze keek hem aan.

‘Meen je dat?’

‘Wis en waarachtig. Ik wist niet waar ik kijken zou, zoo lam voor het jong dat Jet en ik daar bij waren.’

Jetje, die heen en weer loopend luisterde, dacht: ‘Frits voelt de dingen als een vrouw.’ En zij was weer in de kamer van Kraus. En wachtte weer. Het moest, neen het moest niet te lang duren -- sàmen erover praten.... Maar zeker zou er morgen een brief zijn. Schrijven ging lichter dan praten.

Ze vertelde het geval van Lou na het eten aan vader. Zijn oogen stonden verdrietig, terwijl hij wegliep, zijn handen op zijn rug en voor 't raam bleef uitkijken.

‘O wat speet hem dat. Zoo iets kwam er bij Annette anders uit dan zij bedoelde. 't Wàs verdriet en 't leek boosheid. Dat was vroeger al zoo met de eigen kinderen. Dan moest hij erbij komen. En nu juist met een van Philip....’

Den volgenden middag toen Lou uit school kwam hollen, trotsch op een mooi Paaschrapport, zag hij daar op de gracht tusschen 't gewemel van kinderen stil recht en mager opa staan. Zijn hart bonsde op - en ineens kalm stapte hij op trage beenen naar den wallekant.

‘Dag opa.’

‘Zoo dag Lou, daar ben ik. Waar vlaggen jullie allemaal zoo mee? Je rapport?’

‘Ja opa mijn rapport.’

Hij hield het stijf onder zijn arm, keek onrustig naar zijn grootvader op.

‘Zoo. Nu dan gaan we dat thuis eens bekijken. Je moet eens even met me mee jog.’

Lou zweeg. Samen liepen ze op.

‘Kijk,’ zei de oude Frederik, en zijn dik geaderde hand lag licht op den arm van zijn kleinzoon, ‘wat je gisteren deedt dat begrijpen we best achteraf. Maar oma heeft er verdriet van; en dàt mag niet.’

De jongen zei niets. Hij zag de dwingende oogen van zijn moeder.

‘'t Was zoo eenvoudig niet,’ dacht Frederik teleurgesteld.

Zwijgend gingen ze samen verder. En aarzelend volgde de jongen toen ze thuis waren, zijn grootvader naar de voorkamer.

Grootmoeder zat er alleen.

Zij wendde het hoofd, en keek van hem naar opa - verwonderd, haast met iets gekrenkts.

[p. 687]

‘Zoo, breng je Lou daar mee?’

Lou keek hulpzoekend om naar opa. Die stond daar en zag er verdrietig uit, en zei niets. En oma zei ook niets meer, keek stil op in de boomen.

Toen, in dien dwang van stilte, wanhopig, begon Lou:

‘Oma, ik wou u zeggen....’

Achter hem klapte zacht de deur toe.

Toen keek oma hem aan. En haar hand om zijn hand, haar mooie oogen groot en droevig, zei ze alleen:

‘Hoù je van oma, Lou?’

Met een snik duwde de jongen zijn hoofd tegen haar aan. Op dit oogenblik, onder den invloed van thuis uit, wist hij overweldigend zeker:

Hoè hij van zijn moeder hield, hij kòn niet verdragen dat oma niet van hem hield. Ondervond hij voor 't eerst de marteling van een groote liefde in zijn vroegrijpe ziel.

Met het mooie rapport tusschen hen in, zaten zij later met zijn drieën gelukkig om de tafel.