De klop op de deur

[p. 659]

XIV

ELS ADEN liep met haar eigen vader in het Vondelpark. Gearmd gingen zij; het groote kind al met iets uitgesproken vrouwelijks en de kleine man mager, geel, tenger; een verbeten gezicht, waarin de onrustige donkere oogen rondzochten.

Eens om de zooveel weken kwam in zijn sanatorium, waar hij lui alle werk en verantwoordelijkheid ontvluchtte, de behoefte in hem te praten, zich uit te praten, beluisterd te worden door een die hem volgen kon. Hij praatte nu over Isidora Duncan die iets heel nieuws bracht in haar kunst - al bleef het ballet bij de Russen onvolprezen naar zijn smaak. Den Slavischen volken zat de dans in het bloed. Toen hij in Weenen was - de stad van Strauss - en verder Hongarije in - de Polen.... het was iets waarvan je hier geen begrip hadt....

Toen het kind klein was, hij nog een absolute zenuwzieke, had hij weinig om haar gegeven, was hij blij haar bezorgd te weten bij de Hartoniussen, al haatte hij Sophie. Maar sedert hij zooveel beter was geworden dat hij weer uitging, menschen sprak, zijn melancholieën niet meer in menschenschuwheid en volstrekte eenzaamheid opborg, ook het kind groot was geworden, begrijpend, intelligent - met veel van zijn aanleg in zich - kreeg hij behoefte haar van tijd tot tijd te zien. Was er langzaam in hem gegroeid de jaloersche neiging zijn aard in haar naar boven te brengen, het kwaadwillig egoïsme van zijn natuur, die ondankbaar het per slot niet verdragen kon dat zijn kind haar pleegouders aanhing.

Els luisterde naar zijn praten. Er was in dezen eigen vader - in papa - het verontrustende dat iets ongekends in haar naar boven bracht. Dat vèr stond van vader en moeder thuis - en haar toch opwindend sterk trok uit haar gelukkig kalm leven daar.

[p. 660]

En ze luisterde gespannen, terwijl ze liep aan papa's arm. Een wonderlijke belangstelling wist hij altijd in haar te wekken. Zooals nu weer: dat je dingen die je diep in je voelde, met dansen zoudt kunnen uitdrukken. Gewoon dansen als ze deden op partijtjes wàs het niet, dat begreep ze meteen. Het besef ervan ging opeens als een warme stroom door haar heen, en ze zei:

‘Papa - o - maar dat is prachtig!’

Hij keek haar aan, maar zij keek niet naar hem. Hij kende niet van haar den trouwen innigen blik dien haar pleegvader altijd opving. Hij zag alleen dat dit kind mooi zou zijn eenmaal met de donkere interessante schoonheid van de Hartoniussen. Hij dacht: zij was kind daàr in huis, maar het was aan hèm, den eigen vader, de bewustheid van haar krachten in haar te wekken. Dat zouden die brave suffers nooit. Het werd nu tijd dat hij haar opvoeding wat meer zelf ter hand nam. Zij kon daàr blijven, natuurlijk; ze had er het beste pension dat zich denken liet. Maar dat wijf, die Sophie en zijn edele zwager zouden zijn kind niet laten verduffen.

‘Ga je wel eens uit? Zie je wel eens wat?’ vroeg hij.

‘We zijn naar Gysbregt van Aemstel geweest.’

‘Dat is goed, dat is prachtig,’ zei hij goedkeurend. Heb je gehoord de verrukkelijke taal - dat is muziek - ‘nu stelt het puik van zoete kelen’ - ken je iets melodieusers van klank.... 't Is alleen maar jammer dat geen schepsel eigenlijk behoorlijk de Reijen zeggen kan. Ze lamenteeren en kermen er maar wat op los, zonder benul van het Woord. Is die figuur van Badeloch niet prachtig?’

‘Ja maar ik vind het toch wel hard dat ze zegt: ‘ik zou om eenen man wel bei mijn kinders geven.’

‘Ja, Badeloch is nu eenmaal geen Hollandsche moeke,’ zei hij schamper. ‘Het is de groote minnares.’

Het was de kwetsende toon die het kind zoo afstooten kon en rebelsch maakte zonder precies te weten waarom. Nu dacht ze ingespannen en driftig:

‘Oma - de tantes - moeder thuis - allemaal zorgden ze toch voor hun kinderen - lief waren ze en goed, wat was daarin om zoo minachtend over te doen. En ze hielden toch immers veel van hun man! Papa rukte en schudde altijd aan al wat zij vanzelfsprekend en goed vond, thuis en overal in de familie. Hij maakte haar zoo in de war!’

Ze waren weer in de stad beland, wandelden langzaam op naar het station.

Toen ze op het perron stonden zei hij:

[p. 661]

‘Je mag wel eens om een anderen hoed vragen - deze past totaal niet bij je type.’

‘En vader vindt hem juist zoo leuk,’ ontsnapte haar in spijtig verweer.

Hij werd woedend. Hij keerde zich om, stapte zonder woord of groet de coupé in.

Ze gaf een kreet. Thuis was nooit iemand kwaad tegen haar. Ze kon er niet tegen en greep zijn arm: ‘Papà!’

‘Ik bèn je vader niet,’ snauwde hij.

Ze werd bleek. Ze haatte hem, om de scène die hij maakte voor de menschen in de coupé. Een oude heer keek nieuwsgierig achter zijn krant om, een dame luisterde gespannen. Ze wou maar één ding: weg van hem. Hem nooit meer zien.

Hij zag de verandering in haar, en hij zwichtte plotseling voor iets in haar oogen dat hem aan zijn vrouw herinnerde - Bertha Hartonius die alleen eenmaal de macht had gehad hem te sturen in het leven.

Hij sprong op 't perron.

‘Kom,’ zei hij week, ‘geef me maar gauw een zoen, dan is 't weer goed.’

Ze kuste hem vluchtig, met spitse koude lippen. En hij keek naar haar toen hij weer in de coupé zat, zij plichtmatig stond te wachten tot de trein vertrekken zou. Daàr.... eindelijk het sein!

Zij stak kinderlijk haar wollen handschoentje op als een laatste groet.

Maar toen hij zich nog eens naar buiten boog, zag hij haar al snel wegloopen, en niet meer omzien.

Hij viel terug in de kussens en sloot de oogen. Doodmoe. Hij verlangde naar de rust, de eenzaamheid van zijn leven in het sanatorium.

's Avonds bij moeder, terwijl Hartonius op kantoor was, Willem boven werkte, had zij het uitgeschreid - moeder was als zij verdriet had altijd zoo lief. Ze had, overstuur, gepoogd uit te leggen wàt haar zoo ellendig maakte: het andere, het heelemaal vreemde dat papa in haar bracht. Al wòu ze niet, al had ze er angst voor, ze kon er niets tegen doen. En dan kreeg ze het gevoel of ze alles van hier ineens kwijt was.

Sophies moederaard, driftig partijtrekkend maar niets doorproevend, trok warm te velde tegen den slampamper van een kerel. Probeeren het kind den eigen vader te doen aanvaarden met zijn eigenaardigheden, zijn ziekte - hem zóó te beschouwen vanuit het normale leven hier - dàt inzicht lag haàr zelf te ver. Zij kon niet anders dan het kind troosten met de verzekering dàt ze nu eenmaal helaas

[p. 662]

een nietswaardig mensch tot vader had; daar viel niet aan te veranderen, ze moest maar denken hoe iedereen hier van haar hield.

‘Hier ben je veilig hoor kind, bij ons! Je bent ons dochtertje, dat weet je toch hè?’

En Sophie omhelsde in drift, veroordeeling en liefde het meisje, koesterde haar in moederlijke liefkoozingen.

En Els in de warmte dier liefde, voelde zich voor 't oogenblik wel vertroost en geborgen. Gelukkig weer bevrijd van dat andere! Maar iets bleef in haar hangen dat zij moeder niet vertelde: wat papa gezegd had over dansen.

Ze had niet kùnnen zeggen waarom ze dit juist verzweeg. Het lag in haar als een wonderlijk ontroerende, onomstootelijke waarheid.

Toen Willem op een avond, een week of drie later zat te leeren, hoorde hij boven zijn hoofd op zolder een vreemd geluid: iets van trippelen en glijden.... ratten?

Hij was naar boven geslopen, en toen hij boven de trap uitloerde om het beest te verrassen, had hij iets gezien wat hem verstomd en onbewegelijk deed blijven op zijn traptree.

Voor den ouden spiegel op zolder, bij het licht van een kaars, Els, in een sjaal gewikkeld, die ze uitspreidde en weer om zich heen trok, terwijl zij zich draaide en wendde, bukte en op de teenen hief, en eindigde in een wilde werveling.

‘Wat doè je?!’ bracht de jongen uit, toen zij eindelijk stilstond.

Ze schrok zóó dat ze een gil gaf bij het dwaasverbaasde bleeke gezicht boven de trap uit; kwam toen snel zacht op hem toe en ging naast hem zitten.

‘Ik dans.’

‘In je eentje?’ zei hij een beetje griezelig om die rarigheid.

‘Ik probeer een gedachte te dansen. Papa heeft me ervan verteld.’

Hij schudde zijn nuchtere blonde hoofd. ‘Wat die rare vent, Els' vader vertelde, kon nooit veel zaaks zijn. Een mooi nummer, die oom!’

Ze had de kaars opgenomen, gehinderd en gestoord - haar inspiratie plotseling verstoven.

‘Kom.’

Zij gingen naar beneden. Maar bij zijn kamertje verlangend naar gezelligheid, bleef ze staan.

‘Ben je al klaar?’

‘Nee, ik zit met dat Duitsch....’

‘Geef eens hier. Och jongen, dat wemelt van de fouten! Dat moet dich zijn en dit....’

Hij zette gehoorzaam wat zij hem voorzei, maar toen het klaar was, bleef hij verdrietig staren naar de boomen tegen de maanlichte

[p. 663]

lucht. Hij dacht, wat prachtig het toch was dat daar in dichte windseltjes veilig en warm alle blaadjes van het voorjaar den langen winter door al kant en klaar zaten. En een heimwee wonderlijk heftig - hetzelfde heimwee waarmee zijn overgrootmoeder had geloopen als een gevangene door de Amsterdamsche straten - naar buiten, naar werken met zijn lichaam, met zijn hànden, in de zon, in de frissche vrije lucht - beefde in hem. Dit andere kon hij immers niet. Het werd met den dag erger.

Het meisje naast hem in eigen jeugd beter begrijpend, dichter bij hem, wist het. Ontelbare malen was ze middelaarster geweest den laatsten tijd tusschen vader en Willy. Zij kwam altijd voor hem op, doelbewust omdat zij nu eenmaal niet tegen booze gezichten kon. Niet tegen standjes van vader aan Willy, haar broer - niet tegen moeders strak bleek gezicht dat dan zoo donker kon staren over de tafel. Het minst van alles tegen vaders eigen zielige gezicht als hij zich zoo woedend gemaakt had.

Ze wist precies wat ze doen moest om vader te verzoenen, dat Willy onder den druk vandaan kwam en moeder weer opvroolijkte. Zij ging op de leuning van zijn stoel zitten, en vleide en liefkoosde hem; en als dan zijn stemming gebeterd was, pleitte ze voor Willem: hij had heusch zijn best gedaan, hij had er zelf zoo'n verdriet van, al leek hij onverschillig - en 't was toch ook ellendig genoeg voor hem dat hij die algebra niet kon en dan thuis nog uitgefoeterd werd!

Het eind was dat vader opklaarde, iets goedigs zei tegen Willem, en alles binnen weer gezellig werd.

De oude Frederik zei scherp ziend, terwijl hij haar met de eigen kleinkinderen in zijn genegenheid opnam:

‘Dat kind is nu al op en top een vrouwtje.’

Zooals hij eenmaal de liefste vader geweest was werd hij de beste royaalste hartelijkste grootvader. Maar hij onderscheidde fijn hoe zijn kleinkinderen hem toch anders zagen dan eens zijn kinderen.

‘Toèn was ik nog in mijn fleur en mijn kracht, en een knap man op mijn manier. Ze waren trotsch op me. Deze kleinkinderen kunnen zich dat niet meer indenken. Ze vinden me goedig en wel aardig ook misschien - maar that's all.’

Hij deed zijn wandelingen veel alleen. Hij probeerde het uit te worstelen, wat al meer in Philips toestand hem beangstigde. Maar hij sprak het nooit uit. Hij vroeg ook Bergema nooit iets; vermeed het onderwerp. Hij wilde niet weten - hij wilde het beste gelooven.

Bergema zei evenmin iets. Sinds Lines dood, kort na dien van oom en tante Craets, hing hij sterk aan zijn oude vrienden. En hij leefde pijnlijk het leed mee dat hen treffen ging. Zijn eigen kinderen waren

[p. 664]

getrouwd; hij dacht hoe het hem eenmaal een punt was geweest dat zijn dochters niet vroeg verloofd waren als de Craetsjes. Dwaasheid! Als je ze maar houden mocht!

Annette als zij Frederik zag, worstelend, voelde een ongekende diepe teederheid tegenover die vrees voor het leed. Zij had hem voor niets ter wereld willen verontrusten. Zorgvuldig borg zij het vreeselijk weten in zich op, worstelde eenzaam de zware dagen door.

En Frederik kwam bij zijn zuster Louise. Zij ging zelden meer uit. al scheen zij nog kras en ongebogen. Alleen haar donker groot gelaat verschrompelde, waarin de zwarte oogen tragischer schenen te branden.

‘Nieuws Frederik?’

Zoolang hem heugde was zoo hun gesprek begonnen - en zoo lang haar heugde, was zijn eerste antwoord:

‘Niet zóó veel bizonders.’

‘Zoo. Zoo. En hoe gaat het bij Philip? Nog niet veel beter, hoor ik?’

‘Neen. 't Duurt lang.’

‘Maar je vindt het toch niet erger, nietwaar?’

Hij dacht hoe zij dit iederen dag gezegd had van Adolphine, tot den dag van haar dood. En hij zei vaag:

‘Alles moet zijn tijd hebben.’

Zoo moeielijk kwam hij ertoe iets te uiten ook aan haar van den angst die hem kwelde. Alleen wilde hij hier zitten, in 't hoekje bij het raam. Tusschen de dingen uit het oude huis in Utrecht.

‘Ik ben bij Caroline geweest.’

‘Zoo?’ Ze keek in het spion de gracht af.

‘Caro, die ze nooit meer zag aankomen, die zich al jaren lang verslonsde als een straatwijf met vuile beesten.’ Ze gleed eraf. ‘Frederik, Fransjes jongen is hier geweest - een knappe jongen hè in zijn uniform. Maar die Jenny, wat een ongemanierd kind is dàt - zoo onverschillig en onbeleefd. En Mies - is dat waar, moet die dokter worden? Dat geeft toch geen pas voor een meisje!’

‘De tijd Lou, verandert.

‘Het is geen goede tijd,’ hoofdschudde de oude vrouw, en streek met haar blanke hand over haar zwaren zwart zijden rok. ‘De vrouwen zijn geen vrouwen meer. En die onfatsoenlijke mode, ze kunnen haast niet loopen. Er is geen schaamte meer in de wereld.’

Uit den grauwen hemel begon een fijne sneeuw te vallen. Stil en leeg lag de gracht - waar langzaam zich de wal wit kleurde langs het donkere diepe water. Nu en dan ging een haastig mensch over straat - een vrouwenfiguur, trippelend om niet te vallen in den kokernauwen, om de enkels sluitenden langen rok.

Hij vergat den tijd terwijl zij samen zaten uit te kijken.