De klop op de deur

[p. 656]

XIII

EEN lange grauwe Januarimaand gleed naar het einde, waarin vreemd tusschen den druk om Philips ziekte, Hartonius' jubileum stond - zijn vijf-en-twintig-jarig advocaatschap. Hijzelf had zich eerst verzet ertegen, ook thuis driftig tegengesputterd: hij had een hekel aan die dingen, hij zou zich belachelijk voelen, hij was er niet voor in de stemming....

Maar in Sophies oogen waren tranen gesprongen.

‘Ja, zoo ben je. Je werk is je heele leven, daar geef je je aan, daarheen gaat al je belangstelling, je gevoel, je kracht, je tijd. Voor mij is er, zoolang we getrouwd zijn, nooit iets overgeschoten - geen gedachte, geen attentie - niets. En nu ik eindelijk ook eens eenig plezier zou kunnen hebben van je werk, de openlijke erkenning van al wat je hebt gedaan en waarvoor ik dan toch mijn heele huiselijk geluk heb opgeofferd - nu gun je me dàt zelfs niet.’

Hij stond verstomd. Hier begaf hem zijn snelle repliek, zijn altijd vaardig sarcasme. Hier was weer een weg in dat vrouwenhart dien hij niet afzag.

Dus dàt: behalen de openlijke erkenning van wat ze noemde het offer van haar leven. De onpeilbare hoogmoed van dàt hart. Zóó diep kon je niet graven of je stuitte ergens op het leed, de vreugde, de gekrenktheid, de triomf, de bevrediging of de hunkering van den hoogmoed. En hoe erbarmelijk leed zij eronder, dacht hij haast in medelijden.

Maar 's avonds had Els aan zijn arm gehangen.

‘Vader - is dàt waar, gaan ze u huldigen?! Oh moeder, wat prachtig hè? Wat zullen wij drietjes verschrikkelijk trotsch zijn dien dag!’

Toen had hij gedacht aan Willem, en hoe hij zelf het toch wel een heerlijke dag had gevonden toen zijn vader vijf-en-twintig jaar

[p. 657]

hoofdonderwijzer was op het dorp. 't Stond als een glorie in zijn kinderherinnering.

‘Waarom moet je in je eigen huis altijd moedwillig iedere vreugd doodmaken?’ had Sophie gezegd.

‘Ach, omdat hij dat geen vreugde vònd, omdat er in zijn leven nu eenmaal alleen zijn werk was en de voldoening daarom. En de enkele diepe verborgen vreugden die hij niemand ooit zei: nog eens bij de oude vrienden van zijn ouders zitten op het dorp. Met Els buiten loopen, haar hooren praten en vertellen. En nu en dan praten met een lieve vrouw tegen wie op een laat uur soms iets van vertrouwen in hem openbrak. Maar dit....!

Toch had hij toegegeven. Om het kindergezicht dat in huis zijn schaarsch geluk uitmaakte - om een spanning in twee ernstige jongensoogen - om zijn schoonvader die er zich in verheugde - om Jetje die zei: ‘Hè onttrek je daar nu niet aan Jacques, ik ben altijd zoo trotsch op je.’

Toen had hij geglimlacht.

Maar op den middag bij Couturier - Sophie naast zich met haar grandioos bepluimden grooten veerenhoed - Sophie ontroerd en bleek en zeer gedistingeerd - Els stralend naar hem kijkend - Willem verlegen en doodernstig - de toespraken die hij overdreven vond maar toch zoo warm - het huldeblijk, een schilderij van Maris, waar hij dolblij mee was - en eindelijk het af en aan golvend défilé van tallooze vrienden en bekenden - van menschen ook die hij zich nauw herinnerde, maar die hem schenen te kennen in genegenheid.

Dàt alles was toch iets goeds.

En dan 't diner, waar ook zijn schoonvader en Pieter mee aanzaten, en Cloese en Leedebour, en al zijn vrienden, nadat Sophie naar huis gereden was met moeder en de kinderen - Sophie, die deze voldoening had geoogst in de toespraak: ‘En u mevrouw, hebben we heel dankbaar te zijn, want we weten hoeveel u uw man hebt moeten afstaan aan zijn werk; maar u hebt dat gedaan nietwaar, volkomen bereid en volkomen begrijpend, en hem door de rust in zijn huis zijn werk daarbuiten mogelijk gemaakt. Het milieu hem geschonken, waar hij zijn kracht weer verzamelen kon voor zijn taak in de maatschappij.’

Cloese, terwijl hij voor haar boog, zag haar bleek, hoog, met een glimlach de gelukwenschen ontvangen. Tegen Leedebour zei hij:

‘Ja ja, zoo'n vrouw. Naast den man openlijk erkend worden als degene zonder wie hij nooit tot deze hoogte zou gestegen zijn. Voor al zulke vrouwen, wier eigen geest nooit uitgekomen is boven het schrijven van een kruideniersboekje of het optellen van een waschlijst

[p. 658]

- is dit het uur waarop ze zich belangrijk voelen voor hun heele leven; meer dan de jubilaris zelf.’

Maar ook hij zag niet het kind in haar, dat Sophie altijd bleef. Dat later met Els en Willem thuis juichte om de bloemen, de fleur, om heel deze uitbundigheid, die haar een behoefte was; maar in wie aan den avond van den dag als een donkere sluier die alles doofde, de gedachte overbleef:

‘Hoe in zijn dankwoord aan allen, hij met geen enkele toespeling zelfs haar had genoemd.’

----------------

Leedebour ging met Cloese na afloop van het diner naar diens huis in stad. Hij was een slechte slaper geworden, rekte den avond liefst tot in den nacht.

Toen zij boven kwamen, lag er een brief met postmerk Yokohama. Hun gezichten verstrakten in een kou, terwijl Cloese het couvert opensneed.

Het was het doodbericht van Van Dugten. Ze keken elkaar aan, en tusschen hen gingen, bewogen, en spraken twee, die in hun beider jonge en oudere jaren een uitzonderlijke plaats hadden bezet.

Ze gingen eindelijk langzaam zitten tegenover elkaar bij het vuur. In hun rok, de verflenste bloem nog in hun knoopsgat. Ze zaten er, terwijl het later en later werd. Tot eindelijk Leedebour opstond om naar zijn eigen huis te gaan.

Cloese liet hem uit, met een handdruk. Ze hadden geen woord gesproken.