De klop op de deur

[p. 651]

XII

DE kleinkinderen!

Hoe groot werden zij al. En zij brachten nog geen zorgen aan de grootouders. Slechts vreugd.

Daar was bijvoorbeeld Fred Melgers, die als kranig reserveluitenant - je kon toch onmogelijk als gemeen soldaat dienen - binnenstapte, met de goedmoedige, wat zwakke bonhomie die zoo sterk aan den jongen Philip deed herinneren. En ook wel aan zijn grootvader.

Frederik kon geamuseerd lachen om dezen kleinzoon. Hij ontving hem in martiale houding, galmend:

‘Wie zijt gij krijgsman, zoo vol moed?’

En de jongen, wat verlegen onder dien goedigen spot uit de altijd vriendelijke blauwe oogen, verloor bij zijn grootouders meteen het opschepperige air dat hij overal elders vertoonde.

Ja - de kleinkinderen!

Tot hen keerden de grootouders zich begeerig - naar al dat jonge blijde. Op Driekoningen liet oma ze allen komen op de koffie om den boon te zoeken. En zij kwamen tusschen schooltijd binnengehold, groote jongens en meisjes al: Mies in haar vierde jaar gymnasium, Jenny op het conversatorium sinds September, de eenige die grootvaders muzikaliteit had geërfd. Philips kinderen: Lou ernstig en groot voor zijn dertien jaren, en de kleine Sebastiaan, de baby van acht. Pieters muizen, lang opgeschoten en bleek. Niet langer lachten ze ongemanierd ieder in zijn gezicht uit, maar hun groote grauwe oogen in de zwakke kleine gezichten vorschten critisch en snel verwerpend met de ongenaakbaarheid hunner moeder. Willem Hartonius langzaam aansloffend met Els. Ze waren goede gezworen kameraden, al was zij vaders, hij moeders kind.

‘Was je algebra goed?’ vroeg ze.

[p. 652]

‘Nee. Ik had gisteravond ook geen zin.’

‘Maar jongen, hoe kan je nou zoo stom zijn! Ik had je toch kunnen helpen!’

Hij tuurde norsch de gracht af.

‘Ik kàn niet leeren,’ mompelde hij. ‘Dat is eenmaal zoo. Die wiskunde - die lamme algebra.... al sloeg je me dood....’

‘Maar 't andere kan je wèl.’

‘Neen, dat kan ik ook niet meer.’

Zij kwamen binnen, en als altijd genoot Els dit als een geluk: het opgenomen zijn in de groote familie, bij al de lieve menschen, zij die nooit familieleven had gekend. In den zak van haar manteltje zat de brief, die haar eventjes naar in haar maag maakte als zij eraan dacht: van haar eigen vader.

Soms moest zij bij hem komen in het sanatorium, wat ze eng vond. Als hij heel goed was kwam hij hier. Dat vond ze nog erger. Moeder kon papa niet uitstaan, en vader ook niet, en zij zelf voelde zich dan rampzalig en vernederd bij dien nauwelijks verholen afkeer. En dan de eindelooze wandeling. Hij werd kwaad als ze over ‘thuis’ sprak. Dat deed ze dus niet meer. Was de dag maar voorbij dan vergat zij wel weer dat zij hier eigenlijk niet hoorde, - dat Willy niet echt haar broertje was, en vader en moeder maar haar oom en tante.

Vroolijk gejuich begroette hen. Oma zat te glimlachen op haar eigen plaats met den kleinen Seb naast haar - en opa daartegenover tusschen Mies en Annètje. Aan het buffet sneed tante Jetje de lange dunne sneden van het groote Driekoningenbrood.

Frederik keek de tafel rond in een vreugde om al dat jonge gezonde vroolijke leven.

Naast hem knuffelde Mies zijn arm - hij keek met zijn glimlach op haar neer.

‘Wat doet ons meisje tegenwoordig?’

‘Hard leeren - o zoo hard.’

‘En zeg maar wat nog meer!’ lachte Jenny. ‘Ze helpt den dokter zeere hoofden behandelen en gesneden vingers, omdat de zuster ziek is.’

Ze keken haar allemaal aan.

‘Vindt je dat niet griezelig?’ vroeg Els.

‘Neen, je weet nu eenmaal, als je dokter wordt....’

‘Je weet niets!’ viel Fred haar in de rede. ‘'t is geen vrouwenwerk daar op colleges al die dingen mee te maken, die een vrouw niet behoort te weten.’

De grootouders luisterden onwillekeurig op en wisten tegelijk: wat de jongen zei, het was een laatste echo uit verganen tijd. Het

[p. 653]

argument dat de ouderwetsche man zou blijven aanvoeren tegen vrouwenstudie.

Het meisje deed als hoorde zij niet. Zij dacht iets anders: ‘Zal ik het kunnen?’ Ze leerde niet makkelijk - ze had dit jaar moeten blokken en wou dat niet weten voor thuis. Ze was sterk en gezond, maar al wat alleen haar hersenen leeren moesten, waarbij haar hart uitgeschakeld bleef - ging moeielijk en zwaar.

De grootvader dacht: ‘Zonde en jammer. Een kind geschapen om te trouwen immers.... zoo rustig en vrouwelijk en warm....’

Van haar keek hij in Jenny's oogen en hij proefde de vrouw die hierachter leefde. ‘Oogen zonder geheim,’ dacht hij.

‘Opa weegt me en ik ben te licht bevonden,’ lachte ze ongegeneerd met een even toonen van haar gave blanke tanden. Met haar gespitst vrouwelijk instinct voelde ze in hem, al was 't een oude man, den vrouwenkenner, en zijn blik beleedigde haar bijna als die van een vreemde.

Seb en Annètje waren de dolsten aan tafel. Thuis was het tegenwoordig zoo stil met vader die altijd in bed lag.

‘Sssst,’ deed Lou tegen hen, maar ze lachten hem uit. De anderen glimlachten om hun baldadigheid van jonge honden; het broertje voelde zich plotseling eenzaam.

Er brak een luid gejuich los: opa hield den boon in de hoogte. Opa!

‘Jongens, ik tracteer jullie allemaal op Gysbregt van Aemstel vanavond!’

‘Hah! U gaat toch ook mee, en oma?’

Over de tafel zochten hun oogen elkaar.

‘Tante Jetje gaat mee, en we vragen tante Frans erbij - die gaat zoo graag.’

Lou's oplettende oogen gingen van opa naar oma.

‘Ze willen niet om vader,’ dacht de jongen. En ineens: ‘Maar ik dan - wij dan....’

Iemand trok aan zijn mouw, en opziende zag hij in Els' ernstige aandachtige oogen.

‘Ga je niet graag?’ vroeg ze.

Hij raakte beduusd, bijna knorrig om haar snel begrip. Maar ze keek hem zoo zacht aan dat hij tegen zijn wil in vertrouwen loskwam.

‘Vader zal denken, ik lig hier en jullie gaan maar uit,’ stootte hij gekweld uit.

‘Neen,’ zei het meisje kalm. ‘Je vader zal zeggen: fijn dat ze uitgaan nu ik niet met hen kan.’

‘Denk je dàt?’

‘Vast.’

[p. 654]

De jongen voelde zijn keel dik worden van ontroering. Hoe zalig nam Els hem zijn moeielijkheid af! Want hij woù zoo graag, hij was nog maar twee keer in de komedie geweest. Dokter Klaus, dat was voor 't eerst. En De Reis om de Wereld in tachtig dagen. Prachtig was dat. En nu.... ging dit tòch. Raar dat je zoo verkeerd kon denken. Want Els, dat was vast, had gelijk.

Willem Hartonius luisterde naar Hesje. Ze had hem verteld van een tocht dien ze dezen zomer in Zwitserland hadden gedaan. Hij ging er intens geboeid op in. Daàr had hij bij willen wezen. Klimmen in de bergen, zoo hoog dat je niets anders meer zag. Met die leuke Hes. Wat was ze lang en smal, en wat vreeselijk bleek en wat een typische oogen - die had hij nooit bij iemand zoo gezien....

Om de grootouders, om Jetje, leefde bruisend op het nieuwe jonge leven. Het was de nieuwe generatie die plots ook in het gedachteleven, de kunst der intellectueelen op den voorgrond drong. Lange eeuwen waren de kinderen slechts gezien door de schilders - nooit door de schrijvers. Steen had kinderen gezien, ze gebeeld in hun ondeugende sappige gezonde jeugd, met de vonk van jongen hartstocht in de oogen - Hals, en nog een enkele, Judith Leyster... Maar de schrijvers hadden geen kinderen uitgebeeld. Tot deze tijd ze plotseling had geworpen op het eerste plan. Ellen Key sprak over de Eeuw van het Kind, en in de Hollandsche litteratuur ontstonden kinderen, eerlijk gebeeld voor 't eerst, zonder vermooiïng, met hun fouten en misdaden, met hun vreugden en smarten, hun strijd en hun moeiten. Belangrijk waren ze plotseling geworden, de kinderen. Adler en Freud schreven hun psychologie - en in Duitschland kwam de schrille toon van Wedekinds Frühlingserwachen, deze tragedie van de puberteitsjaren - de felle aanval op kortzichtige schoolmeesters en domme ouders, die een kinderleven in den bloei opofferen aan onbegrip en conventie.

Dat was daarginds in Duitschland. Nog sprak het niet op het Hollandsch tooneel. Maar de geest die ermee ontwaakt was bleef niet begrensd tot het tooneel. Die wàs er, in alle landen tegelijk. Die leefde reeds in de kinderen van dezen tijd, maakte hen tot andere kinderen dan die vóór hen geleefd hadden - bestemde hun aard, hun leven in den knop. Aan hun jonge harten klopte de tijd en zij lieten hem binnen - hij leefde in hun oogen, hun gedachten, hun hersenen, die andere dingen wisten, andere dingen begeerden, andere vreugden kenden - in hun lichamen die anders gebouwd nieuwe levensbehoeften hadden....

Jetje, zij die tusschen de beide geslachten in, hier zat, zij zag

[p. 655]

in een vreemde zwakke wankeling zichzelf. Een moment dreef het inzicht als een wolk door haar geest, dat die beide anderen sterk stonden en vast in hun tijd, en dat zij noch het een noch het ander vermocht te grijpen....

Aan de tafel begonnen de meesten op te staan. Er was een verward gegons van afspraak maken: waàr - hoe laat....

‘Allemaal hier terug om half acht,’ besliste tante Jetje.

Zij stoven weg, gehaast goedendagzeggend, telkens een vroolijk warm gezicht gebogen naar de grootouders - hun voeten sliften rennend de uitgesleten stoep af.

Frederik stond ernaar te luisteren, zooals hij luisterde naar het rhytme in de muziek. En hij dacht aan dat eene paar jongensvoeten, eens de vlugste, de sterkste van allemaal.

's Avonds twee loges geheel gevuld met fleurig jong leven. Francine zat met Jetje achteraan. Zij was dien middag bij Philip geweest en ze vertelde er Jetje van:

‘Philip had als altijd willen praten over vroeger...’

‘Ja,’ zei Jetje, ‘dat wil hij 't liefst, en daar weet ik niet van.’

‘Jij bent nog zoo jong,’ dacht de oudste zuster. ‘Waarom trouw je niet.’

Op het tooneel ging Gysbregts rampspoed voort. Toen zei Francine opeens zacht:

‘Jetje, wat dènk je - ik durf het vader of moeder niet vragen - zoù Philip....’

Het duurde lang eer de stille haperende fluistering kwam:

‘Ik weet niet, soms ben ik bang....’

Roerloos in het donker der loge zaten de zusters vlak bij elkaar. Ze keken naar het tooneel, maar zij zagen over de jonge hoofden heen hun eigen kinderjaren.... 't Scheen zoo ongeloofelijk dat één van hen....

Toen wendde in het duister voorzichtig een hoofd zich half om. Een hand kroop naar achter, tot zij belandde in Francines schoot. En Fransje Craets hield die kleine trouwe hand vast, terwijl langzaam een traan in het poeder op haar gezicht een spoor trok.

Jetje merkte het niet. Naar de rei: ‘Waar werd oprechter trouw,’ luisterde zij zoo fel alsof haar gansche eigen ziel in die woorden werd opgezogen.