De klop op de deur

[p. 646]

XI

DE kleine suite bij Philip en Betsy was vol geworden, en in de achterkamer lag een bleeke, zonderling veranderde Philip, dagenlang stil te kijken naar het leventje dat zich in de andere kamer onder zijn oogen afspeelde; beurtelings met zijn vader of moeder, zijn broers of zusters als gasten.

Dadelijk na zijn terugkeer was hij veel zieker geworden, had een nieraandoening gekregen bovendien. Professor Stiele door Bergema in consult geroepen, raadde opnieuw een verblijf in een ziekenhuis. Hij wilde niet. De onoverwinnelijke afkeer van het ziekenhuis deed hem zich verzetten tegen alle billijke redeneering in. Tot een plotseling hevige maagcatarrh hem den verderen strijd bespaarde - voor het oogenblik alles werd opgeschort tot deze aanval voorbij zou zijn.

Slap, absoluut een zieke geworden, met zijn grauwe tint, zijn ingevallen gezicht, waarin de goedige blauwe oogen met een angstig verwonderde vraag schenen te staren, lag hij begeerig uit te zien naar ieder bezoek, iedere gezelligheid.

Zijn vrees uit den dienst te moeten, scheen op den achtergrond geraakt. Zijn kameraden kwamen veel en trouw, want Craets was een geliefde figuur. Zij zaten er bij zijn bed met hun gezonde bruine gezichten, waartegen het zijne zoo jammerlijk afstak. Zij vulden de kleine kamer met hun goedgemeenden hartelijken schertsenden mannenpraat - en op straat beklaagden ze spijtig den armen kerel die naar den bliksem was - en dat kwieke vrouwtje met haar prachtoogen die er zich met de kinderen wel door zou weten te slaan. De Craetsen waren trouwens zeer gefortuneerd.

Als zij weg waren dacht Philip weinig meer aan hen. Een lichtere stemming dan dezen zomer had zich in hem naar boven gewerkt. Hij lag ook veel te soezen over zijn kinderjaren waar hij tot nu toe

[p. 647]

zoo zelden meer aan had gedacht. Wonderlijk kwam alles in hem naar boven: oma Goldeweijn waar hij met Frans spelen ging in den mooien tuin. Graag had hij Francine bij zich, die samen met hem die oude herinneringen ophaalde.

Op een middag, de lamp al op, lag hij vanuit zijn donkere kamer te kijken naar de vier gezichten om de tafel in de voorkamer. De late herfstdag stond stil om het huis - hij kon aan den boom in den burentuin de enkele dunne blaadjes zien bewegen tegen de nog lichte lucht. En toen kwam plotseling de gedachte in hem, die hem bij zijn eerste reizen soms had bezeten:

Zijn schip verging, er was geen redding mogelijk. Niets bleef hem over dan een respectabele houding om den onontkoombaren dood af te wachten; zijn vroeg in hem ontwaakt en onafscheidelijk met hem verbonden gebleven plichtsbesef van goed zeeman, goed soldaat.

De kinderen om de tafel lezend en leerend, Betsy met haar naaiwerk onder de lamp - heel het vredige geliefde thuis dat zijn geluk en zijn hunkering was geweest in lange dagen en eenzame duistere nachten - de eenzaamheid, die de jonge kerels bij elkaar deed zitten en praten, pràten over thuis, over hun vrouw en kinderen.... En op eenmaal stond daar in zijn geest gebrand het onomstootelijk besef: dat hij nu stond op zoo'n zinkend schip en naar den kelder ging. Dat er geen ontkomen aan was, en hem slechts nog overbleef die zoo dikwijls gedroomde respectabele houding om den dood af te wachten.

Het kwam zoo plotseling, zoo onverwacht, of iemand van buitenaf de tijding in zijn ziel wierp, dat hij weerloos en verbijsterd er zijn adem bij verloor; half verdoofd van den schok staren bleef naar de drie jonge gezichten onder de lamp, en dat andere ook zoo jonge nog, waarvan hij iederen trek, iedere eigenaardigheid kende.

Dat alles - dat van hèm was.... en dat hij nooit groot zou zien.... Dat hij achterlaten moest. En hij.... alléén weggaan.

Hij greep zich vast aan zijn bed, en beet zijn kaken op elkaar. En hij dacht de gedachte van zijn moeder: hoe een mensch beducht kan zijn voor iets, en hoe 't dan komt in gansch andere gedaante - zóó dat je het niet dadelijk herkende.

Maar nu - wist hij het.

Het waren zijn laatste zwakke tranen die hij schreide, daar alleen in 't donker, ongezien; terwijl de vier, denkend dat hij sliep, om hem niet te storen lachend fluisterden ouder elkaar. Maar 's avonds zaten zij weer om beurten aan zijn bed, was hij de vroolijkste van allen. Voelde hij hun armen in hartstochtelijke genegenheid om zijn hals bij het goedenacht zeggen.

[p. 648]

En toen kwamen Pieter en Hartonius om hem voor den nacht te verbedden als iederen avond. In hun sterke armen voelde hij zich getild, en keek naar hun gezichten vol goedmoedige zorg. En dacht: ‘Gezond.’ Pieter hijgde.

‘Ik wou dat je een paar voet korter was, vader!’ schertste hij.

Als ze dan weg waren begon het geheim van alle avonden. Sleepte Betsy een matras op den grond voor Philips bed, en kroop in haar dekens en kussens zóó dichtbij, dat zij zijn hand kon vasthouden, en bij iedere beweging wakker werd.

En het laatste geluid in 't donker was haar lichte kleine stem, haar kirrende lach.

‘Goeienacht - goeienacht schat! Zal je Betsje roepen??’

Het hoefde nooit. Zij lag als een klein waakzaam dier met een oor gespitst naar elke beweging in het bed naast haar.

Maar 's morgens, als zij alles weer had weggesjouwd en boven kwam, en het onbeslapen tweepersoonsbed zag - gooide zij zich daar wild wanhopig voorover op neer, en huilde hartstochtelijke radelooze tranen.

Hij verlangde dat zijn moeder kwam. Zij moest hem nog eens vertellen van oma en al de dingen, waar hij van den zomer niet naar had willen luisteren. En moèder ook, Klein, zou hij het kunnen vertellen, het met haar eens uitpraten.

Want dat was wèl het verschrikkelijke: alles had hij altijd met zijn Betsje bepraat, geen geheim was er tusschen hen geweest in die allernauwste gemeenschap, waarin hij ongemerkt van zijn ouderlijk huis was weggedwaald. Nu moest hij dit voor haar verzwijgen - zoo lang mogelijk moest het haàr bespaard blijven.

Maar met Klein - met Klein kon hij erover praten. Op een middag, toen zij eindelijk eens alleen te zamen waren, begon hij erover:

‘Moeder, ik wou dat u me nog eens vertelde van oma - hoe moedig en flink ze was. Ik wou dat u me dat eens goèd aan mijn verstand bracht.’

Haar snel gevoel bracht haar vlak aan zijn bedoeling. Het was als stond ze bij een gesloten deur, waar zij wanhopig dringend tegen aan klopte.

‘Oma....’ begon ze - en toen vond ze de woorden onmiddellijk, gezweept door den ijzigen greep om haar hart:

‘Philip wist.’

Ze vertelde. Van oma's hunkerende behoefte aan vreugde, aan vroolijkheid. Oma die naar Utrecht ging zonder een klacht, om haar

[p. 649]

mooie oog te laten wegnemen - die terugkwam zoo kalm en praatte over gansch andere dingen of ze een visite had gemaakt. Die nooit weten wou later dat ze niet meer zien kon - alléén tobde, verdwaalde, zich bezeerde, schreide en alles weer weglachte. Die in haar blindheid al haar fantasie overstortte in Fritsje en met hem uitspeelde - die haar eigen leed bloeien deed in onuitputtelijke warmte voor haar en de kinderen. Die alle grooten jammer zoo fier gedragen had, tot toen ze dood lag, de glimlach erom in haar trekken gegrift was.

Vertelde ook van zijn grootvader Goldeweijn, die met een altijd lijdend lichaam in uiterste plichtsbetrachting anderen helpend, zichzelf verwaarloozend, zijn eenvoudig leven had geleefd.

Hij lag stil te luisteren met gesloten oogen. Eindelijk keek hij weer op.

‘Wilt u me beloven niet te gaan huilen als ik u iets zeg?’

‘Ik zàl niet huilen.’

‘Klein - lieve Klein....’hij streelde haar hand. ‘Het is dit: ik word niet meer beter.... het - e - is me ineens gezegd. Ik sta op een zinkende schuit.... maar Betsje, mijn Betsje en de kinderen moeten het niet weten. Ik wil ook dat ze aan me blijven denken, niet als aan een zieken stumper in zijn bed, maar als aan een vroolijken kerel. Wat die oude oma kon moet ik toch óók kunnen.’

Haar hart hamerde. Ze had beloofd niet te huilen. Maar praten kon ze niet. Even nog wachten - slikken - bedaren. Thuis kon ze huilen - hier niet.

‘Ik wou dat u me beloofde het nog niet aan de anderen te zeggen - ik kan niet goed hebben dat ze er me zoo op aan zien. Laat het een zaak blijven tusschen Klein en mij.’

‘Maar,’ ze verzette zich, en tegelijk wist ze al dat ze een fout beging; maar haar arme hart kòn het niet dadelijk aanvaarden: ‘je kùnt toch beter worden kind.’

‘Ach néén, moeder! Laàt dien nonsens nu! Ik dacht dat u verstandig zou zijn. Altijd was u verstandig, wist het in huis het beste. Laat me nu de rust dat u en ik het samen weten!’

‘Goed.’

Hij hoorde haar ademloos. Besefte voorbijgaand wat hij haar aandeed. Maar de golf van eigen wanhopigen strijd overspoelde hem. Alleen zijn hand, zijn groote vermagerde hand lag in haar schoot als een lamgevlogen vogel.

Het holderdebolderde op de trappen. Even later stonden ze er, frissche buitenlucht in hun kleeren meebrengend hun roode wangen tegen zijn gezicht, hun vroolijke verhalen de stilte verjagend.

‘Ik ga u wegbrengen, oma,’ zei Lou toen Annette opstond,

[p. 650]

immer begeerig naar dat wandelingetje met zijn grootmoeder. Maar ditmaal zei Annette:

‘Vandaag niet mijn kind - vandaag gaat oma liever alleen.’

In bed dien avond dacht zij, hoe de zoon die haar zoolang zij zich herinnerde, verwend en ontzien had, nu zonder een oogenblik bedenken dezen zwaren last op haar wierp als de natuurlijkste zaak ter wereld.

Voor Betsje te erg. Maar niet voor háár. Annette lag stil, de handen gevouwen in elkaar. Het leven had haar verwend. Zij had geheerscht in haar huis, en zij had het natuurlijk gevonden. Geheerscht, met véél liefde, maar toch naijverig op al wat dat meesterschap bedreigde. En nu ineens - had deze jongen zijn haast niet te torsen last op haar geworpen. Zij moest het met hem dragen. En zij bukte, Annette. Meteen, zonder verweer, zonder klacht. Zij verstond het bevel, dat haar vroolijke dappere onwetende moeder als een eenvoudige waarheid altijd geweten had:

‘Dienen.’