De klop op de deur

[p. 497]

XXIX

PHILIP was tot vreugd van zijn familie geplaatst op het Wachtschip, en zijn zonnige tegenwoordigheid vergoedde veel van de zorg om Frits. Want Frits, in Januari afgereisd naar Parijs, als volontair bij Lepiteau - Frits was alweer terug en zat op zijn kamer op de Keizersgracht. Teruggekeerd met den welgemeenden raad van Corin: absoluut ongeschikt voor den handel. Een eenzelvige.

Frits voor zijn raam dacht aan Parijs. Hij had er zich meer thuisgevoeld dan in Hamburg. In de kroegjes van Montmartre had hij gezeten, zoo rustig genoegelijk als bij Francine. Hij had er kennis gemaakt met velen van de jongste Fransche litteratoren en hoorde er de aankomende dichters galmend hun werk voordragen - luisterde naar de theoriën der jongste schilders. Hij zag er Eugène Pottier, arm en oud en hoorde er voor 't eerst zijn Chanson Jean Misère. Hij zag er Jules Jany, even arm en vreemd geëxalteerd. Hij hoorde er spreken over Vallès, die onder de Fransche prozaïsten een der besten was - de eenzame opstandeling die voor zichzelf den lijdensweg der Nihilisten had doorgemaakt. Hij was een adept van Proudhon, als journalist even scherp, vurig, raak; altijd in gloeiend verzet tegen de Fransche blague die zoo'n groot aandeel had in de Gambetta-vereering. Hij zag er den groei der anarchistische partij - en hoorde het liedje in de straten van Parijs:

‘Dame Dynamite, Que l'on danse vite!’

Hij hoorde er vertellen over Léon Cladel, die in twee-en-negentig stierf en las zijn aangrijpend verhaal dat den laatsten snik der Commune bij den Mur des Fédérés weergaf. De intellectueel, die als een boer met zijn vrouw en kinderen buiten Parijs leefde, maar waar Zondags de fijnste geesten uit de stad te zamen kwamen. Hij las er

[p. 498]

het nieuwe anarchistische weekblad Les Temps nòuveaux; en de aanslagen van Ravachal, Vaillant, Henry werden levend voor hem - namen die hem thuis uit de krant vaag en zonder interesse waren langs gegaan, kregen hier gestalte.

Feitelijk was hij te veel aristocraat om zich ook hier met dit bohémien gezelschap één te voelen. Hij zat ook hier als een eenzame - maar luisterde naar wat zij voorlazen. Het boeide hem om het vuur dat het aanblies. Hij die nooit enthousiast voor iets had kunnen worden, hij voelde hier zeer sterk de leemte in zich, de onmacht in zijn ziel; en ging er toch heen in een soort wellust van zelfpijniging.

Maar op de een of andere wijze kwamen de Lepiteau's te weten in welk gezelschap de jonge Hollander verkeerde, die op hun soireés als een grauwe nachtuil in een hoekje gedoken zitten bleef, zonder eenig gemak zich te bewegen. En in een groote koelheid werd hem te verstaan gegeven dat een vriend van moordenaars in hùn kring niet paste.

Hij verdedigde zich niet eens met te zeggen dat hij voor het heele anarchisme niets voelde. Hij aanvaardde hun ongenade als een onverwachte gemakkelijke oplossing, en ving gelaten den terugweg naar Amsterdam aan.

Ten einde raad nam Frederik hem op kantoor. Onder Pieter, met Pieters voorbeeld voor oogen, zou misschien zijn ambitie voor de eigen zaak wel doorbreken.

Frits zwijgend, slachtofferig, ging zonder tegenstreven voor zijn bureau zitten - schreef wat, prutste wat, keek verwezen en niets begrijpend tegen de koopmansbrieven aan. Maakte een vers dat hij meteen verscheurde en voelde zich na een week rampzalig worden. Want in Hamburg en Parijs lieten die vreemden en hun meening hem onverschillig. Hier stelde hij zoo duidelijk teleur wie in liefde en zorg nog weer op hem gehoopt hadden. En hij zocht afleiding 's avonds in een club artistieke jongeren, aankomende dichters, schilders, musici. Eigenlijk was hij ook hier zoo min als op Montmartre op zijn plaats; maar ze zagen tegen hem op om zijn jong succes, en dat deed hem die zich altijd de geringste had gevoeld thuis en op school, weldadig aan. Hij scheen er hier minder aan te denken dat hij zoo belachelijk leelijk was - hij zat er maar met rust gelaten in een hoek. Rooken deed hij niet, daar werd hij ziek van. Ook alweer zoo stumperig. En luisterde naar wat ze voorlazen of beweerden. Zijn kritische geest vond het nooit iets, onderscheidde vernietigend dat dit zich verhield tot wat Kloos en Perk en van Van Deyssel gaven, tot wat hij in Parijs had te hooren gekregen, als zijn eigen kantoorwerk tot dat van zijn vader. De ziel ontbrak eraan. Een enkele maal droeg hijzelf

[p. 499]

een vers voor, dat ze toejuichten. Maar hij zag scherp dat ze het essentieele ervan niet benaderden en na een poos bleef hij ook daàr weg.

Voor al zijn opgespaarde geld kocht hij boeken, die opgestapeld in een grenzenlooze wanorde langs de wanden van zijn kamer op den grond lagen. Een enkelen keer schreef hij een feuilleton, een scherp ontledende litteraire bespreking in een of ander blad - o.a. over Goudvischje en Eerloos, de beide successtukken van het Nederlandsch Tooneel in verband met de kunst van Ibsen en Hauptmann.

Het trok de aandacht, maar toen hem geregelde bijdragen werden voorgesteld, antwoordde hij niet. Het idee een brief erover te moeten schrijven, was hem al genoeg zich terug te trekken.

Na zijn eerste artikel had hij in zijn ouders oogen de hoop duidelijk gezien dat dit zijn weg zou worden. En Frederik had daarna belangstellend erover willen praten: wàt de modernen nu eigenlijk precies wilden....

Het was Frits oneindig pijnlijk geweest zijn vader zoo zijn best te zien doen om hem te volgen en aan te moedigen door zijn belangstelling. Hij zou thuis altijd allen moeten teleurstellen, zoo was het nu eenmaal. Er was er maar ééne geweest in zijn leven die hij nooit teleurgesteld had omdat die nooit van hem geëischt had: die zonder iets in hem anders te wenschen hem op haar breeden schoot, in haar armen tegen haar gezonde trouwe borst gekoesterd had - de kinderlijke, vurig levende grootmoeder uit zijn vroege jaren.

Het was aan haar, uit die gelukkige herinnering, dat hij plotseling in dezen grauwen tijd zijn tweeden cyclus dichtte. Het bezat hem zoo volkomen, dat hij eenvoudig zijn journalen opzij schoof op zijn lessenaar, waar 't wel lekker rustig werken was in 't groenig licht der grachtboomen - en schreef en schreef.

Wonderlijke verzen waren het. Temidden van een bijna vrouwelijk gevoelig zich terugleven in kindsheid, fantasie en droomen, beeldde hij scherp geteekend de figuur, die bloedwarm opleefde uit wat hij zelf nù nog ragfijn en zuiver navoelen kon en op te bouwen wist uit haar eigen verhalen eenmaal - argeloos verteld van ouderlijk huis, jeugd en huwelijk.

Hij gaf die verzen zijn moeder op een avond dat zij alleen zat. En de eerste dagen daarna ontweek hij haar, in een vrees dat ze erover beginnen zou. De verzen hadden Annette diep ontroerd. Het had haar ook ontzaggelijk geschokt dat deze jongen, haar Fritsje toch altijd eigenlijk nog, het vrouwengevoel kende en doorvoelde op een wijze dat zij ervan ontstelde. Hoe wist hij dingen uit haar moeders leven, die zij zelf wel aangevoeld maar verdoezeld had. Waarom? Omdat denken over zooveel harde droevige dingen je al je levens-

[p. 500]

vreugde benamen. Hard had zij zich tegen dit gevoel verzet - zij die altijd de waarheid zocht! Maar deze jongen had de kracht om alles uit een ziel naar boven te halen, en naar buiten te keeren. De zwakke verstrooide droomer, zoo onhandig in 't leven. Hoe kènde hij het gevoel van een vrouw in een huis dat het hare niet was. Waar zij ten slotte maar stil was gaan neerzitten, omdat er geen werk meer voor haar blindheid bestond. Die haar eenigen troost gevonden had en heel haar vurige leven uitgeleefd in spelletjes met een kind dat haar critiekloos aanhing.

Annette schreide heete tranen.

‘Ach moeder! Met haar te kleurige japonnen en haar trotschen gang langs het Damrak en de winkels van Kalverstraat en Nieuwendijk. Met haar driftbuien bij kleinigheden en grootsche berusting bij diep leed. Met haar dwaze ontrouwe vriendschappen en den rotsvasten trouw aan de haren.

Ach dit alles - hoe wist de jongen het zoo goed - en hoe wist hij het zoo te zeggen. Hoe wist hij de onbewuste angstige opstandige benardheid van den bonten schoonen vogel in de dorre bekrompen kooi der eerste huwelijksjaren. Hoe wist hij het verweer - de verwording - en de zóó groote innerlijke reine kracht die toch veilig en recht stuurde naar de haven....’

Hij kwam op een middag eindelijk bij haar binnen zitten. Zijn verzen lagen naast zijn moeders naaidoos.

Zij legde haar hand erop.

‘Hoe.... weet je die dingen?’

‘Ik dacht dat we daàr niet over zouden praten,’ wees hij zacht af.

Zwijgend vocht ze met hem.

‘Ik ben toch je moeder! Ik heb toch een recht om met je over je werk te spreken!’ Toen werd het op eenmaal stil in haar; ze keek naar hem, en plotseling zag ze hem zitten, zooals zij hem misschien alleen maar zag: niet als de jonge dichter, niet als de geboren kunstgevoelige, die zoo'n beetje hautain liep langs het werk van zijn vader en broer. Maar als een dood eenzaam menschenkind, dat hulpeloos in 't leven alleen stond met ééne sterkte in hem: zijn weten van 't gevoel van anderen.

En zij hoorde De Roos zeggen: Een zwaard zal door uw ziel gaan opdat de gedachten van anderen geopenbaard worden.

Het woord dat nu levend voor haar werd.