De klop op de deur

[p. 400]

XIII

DE winter van negentig viel vroeg en streng in.

Den vierden December trok een lange stoet naar Delft: het oude koningschap dat ten grave daalde en den strijd overgaf - den zwaren strijd met een nieuwen tijd - in de zwakke handen van een jong kind; een teer fijn kind dat ernstig de wereld inkeek.

De oude Pieter Craets, die met Frederik den langen kouden tocht naar Delft had meegemaakt, verkleumd en verkouden in Bussem terugkwam, dacht met zijn diepe oranje-liefde ontroerd aan avonden tijdens de Koningsfeesten, vier jaar geleden, toen hij dit kind had gezien, slapende tegen de moeder geleund in het rijtuig.

Achter de lijkbaar stormde de nieuwe tijd aan. De grijze Beets, die op het Loo den lijkdienst voor zijn koning verrichtte, was een der laatsten uit de oude veste. Zijn werk en den indruk daarvan reeds totaal overspoeld door den hoon der Nieuwe Gidsers, die alleen nog de Camera Obscura lieten leven.

Bergema, voor Pieter geroepen, zat bij Annette een oogenblik en vertelde van Kochs groote uitvinding: inenting tegen lupus en huid-tuberculose. Hoe verlangde hij naar Berlijn te kunnen gaan, waar Koch zijn lezing zou houden voor het Geneeskundig Genootschap, Als hij even uit zijn praktijk kon, ging hij....

Hij zat graag nog eens hier bij Annette. Thuis kribde zijn vrouw met de meisjes - 't zat hem dwars dat ze nog niet geëngageerd waren, dat had hij fleurig gevonden. En hij tobde: ze zagen er toch lief genoeg uit....

Annette luisterde geboeid. Zij zag haar vaders ernstig vreugdeloos gezicht en dacht aan zijn vertrouwen, zijn geloof in de komende

[p. 401]

wetenschap. Zij droomde weg, zooals zij soms weg kon dwalen uit gansch haar drukke gezin naar haar jeugd, en hoorde vaag en van verre Frederik praten tegen Bergema over Emma Nevada.... Hij neuriede na ‘Rien ne peut changer mon âme.’ Ja, ja, wat een winter beleven we! Tegelijk bij Van Lier Possart, en in het concertgebouw Joachim....’

Hij stond op en ging voor 't raam staan. Iederen keer dat Joachim speelde moest hij hem hooren. Dat goddelijke vioolspel....

Hij keerde zich om:

‘Ik kom Annette halen voor de Chrysantemums. Er zijn bloemen in Amsterdam - een weelde van bloemen - de tijd zal komen dat we ze overal in de winkels hebben. Denk je daar eens in....’

Annette keek naar hem, naar zijn smalle, nog zoo jeugdige figuur. Wie hield er niet van hem? De jonge meisjes, Fransjes en Sophies vriendinnen praatten van ‘dien vrééselijk aardigen meneer Craets.’ En op een bal dat zijzelf dezen winter gaven op de zaal, had Alice Verweghen, het mooiste, meestgevierde meisje, hèm voor den schrikkeldans gekozen met voorbijgaan van alle verlangende, jonge danseurs....

Zij dacht aan wat haar vriend zooeven verteld had - wonderlijk dicht stonden het oude en het tegenwoordige leven naast elkaar. Het wijsje zong dóór in haar hoofd: ‘Rien ne peut changer mon âme.’ Er verteederde zich diep iets in haar. Toen Frederik Bergema had uitgelaten, stak zij haar arm door den zijnen:

‘Kom! Nu gaan we naar de bloemen!’

In de grachten lag het ijs duimen dik, en geen heet gestookte kachel deed de bevroren ruiten een oogenblik ontdooien.

Voor Francine Craets beteekende het vele vroolijke schaatsen-tochten, waaraan ook door Sophie en andere jongelui werd deelgenomen. Het sierlijke donkere kind had al vroeg veel aanbidders; maar haar koele gereserveerdheid, zoo verschillend van Fransjes lokkenden lach, hield de mannen op een afstand.

‘Hoe heerlijk was dit alles!’ dacht Francine Craets - als ze keek naar de wimpeltjes en vlaggen op de vroolijke schaatsenbanen tegen de strakke vrieslucht, en Melgers' sterke hand omvatte de hare, zijn breede streek nam haar mee als op vleugels. Overal waar zij kwamen was 't feest; en Melgers' mooie meisje trok de genegen-aanbiddende aandacht van de geheele sportwereld.

Januari en Februari schoven langzaam voorbij. Het bleef ijzig koud. Op het muziekavondje kwamen de getrouwen, gedoken in

[p. 402]

hooge pelskragen, de pelsmuts over de ooren. Amélie van Dugten wat moeielijk zich bewegend, haar hart was den laatsten tijd niet geheel in orde. Zij zaten te zamen dicht bij den haard, en dronken heete punch en bisschop.

Leedebour zweeg in zichzelf gekeerd. Jeanne was al weken ziek. Hij had niemand met wie hij erover spreken kon. Soms aan tafel merkte Truida dat hij haar zat aan te kijken of hij iets zeggen wilde. Vroeg ze: ‘Wou je wat zeggen?’ Dan zei hij: ‘Neen. Niets.’

Truida stond dag aan dag soep op te scheppen in de volkskeuken voor de schoolkinderen der armen, die echter maar moeielijk te lokken waren, in onwil zich afkeerden van het gratis warme eten.

Maar menigen avond kwam Leentje Vink, die werkhuizen had sinds Janus' dood, als 't donker was de stoep af, met een pan warm eten.

De welgedane keurige Leen was onherkenbaar veranderd; vermagerd haar glimmend blozend gezicht, strak geworden en geel onder de vale zwart wollen capuchon. De oogen staarden of ze terugzochten. Haar oudste jongen werkte op een fabriek, haar oudste meisje diende. Maar thuis waren nog de kleintjes, elf en dertien. Leen perste haar lippen op elkaar, schudde het hoofd.

Haar oudste jongen was zoo rood, zoo rood. Hij liep in optochten mee en sloeg geen vergadering over. ‘Och, ze leeren er niet veel goeds - en wat me 't meest ergert, hij speelt den dood van zijn vader zoo uit. En dat wil ik niet. Janus wàs geen rooie soozejaal - hij is gestorven om het onrecht, om de onmenschelijkheid van dien aanval. Maar nou noemen de rooien hem slachtoffer, en ze hebben een steen op zijn graf willen zetten met een opschrift, maar dat heb ik verboden.... 't Heeft harde woorden gegeven tusschen mijn zoon en mij.’

Thuis ook stonden daar de gemoederen tegenover elkaar. Als Leen binnenkwam met haar pannetje hoonden ze:

‘Wat d'r hond en d'r kat overlaten.’

Leen werd woedend. In een trouw die haar kinderen niet begrijpen konden, die haast nergens meer begrepen werd, verdedigde ze haar ‘jonge mevrouw.’ Legde ze vinnig het meisje het zwijgen op, dat smalend uitpakte over haar dienst, blufte wàt ze er allemaal durfde uithalen.

De moeder, de felle oogen streng op haar dochter, zei:

‘Weet je wat jullie allemaal mankeert? Liefde.’

‘Liefde! Die is goed!’ De meid sloeg dubbel. ‘Hoor moeder es! Liefde! Voor dat rijke wijf?!’

‘Is ze goed of niet voor je?’

‘Goed - zoo as 't hoort, ja. De tijd zal hier ook wel komen dat

[p. 403]

ze allemaal aan de lantaarn gaan, net als in Frankrijk met de revoluusje.’

‘Meid!’ beefde Leen, ‘die woorden verbied ik je in mijn huis, hoor je - dan ga je d'r maar uit!’

‘Och moeder, jij bent een slaaf. Jij liep ook gedwee met een kornet op je kop, het teeken van slavernij - dat doen wij niet meer hoor.’

‘Een meid, die geen tullen muts draagt kòmt niet in de deftige diensten....’

‘Dan maar niet deftig - ik ben net zoo goed bij den slager op den hoek!’

‘Och neen, mevrouw,’ zei Leen verdrietig op Annettes vraag, ‘Mientje dat is niets voor u....’

‘Maar ik had zoo'n netten dienst voor haar, Leen.... Waar dient ze nu?’

‘Och mevrouw,’ Leen, rood, wreef gebogen aan den stoel. ‘Mientje wil geen muts dragen.... en 't eind zal 't fabriek wel wezen. Daar gaan ze allemaal heen, dan zijn ze 's avonds vrij.’

Ze veegde het zweet af, dat haar deze bekentenis kostte.

‘Ik kan er ook niks meer aan doen - 't is eenmaal de tijd.’

De jonge Mientje, recht en slank van lijf en leden, liep triomfantelijk het huis op de Keizersgracht voorbij. Keek zonder groeten brutaal op naar de ramen, in Annettes strak verontwaardigd gezicht.

‘Is dat niet Leentjes dochter?’ vroeg Sophie verwonderd.

‘Eigenlijk niet,’ zei Annette.