|
| |
| |
| |
De tweede Dagh-reyse
Ghy sult den Heere uwen Godt beminnen.... uyt gheheel uwe Ziele.
De I. Lesse
Hoe, ende waer door den Mensch in dese Dagh-reyse comt; waer in sy bestaet: ende voor wie sy is, &c.
80 V. WAer door comtmen in desen tweeden staet, ofte Dagh-reyse?
A. Men komt hier in ten eersten, door de oneyndighe goedtheydt Godts. Deus charitas est (seght dien lieven Discipel des Heeren Joannes 1. Ep. 4.) Godt Almachtigh, dat Goddelick Wezen, dat een en Dryvuldigh is, is de Liefde; die opperste, ongheschaepen, en oneyndighe liefde, die alles bemint, niet met eene toevallighe ofte accidentele liefde (ghelijck wy menschen doen;) maer door sijn eyghen Wezen: want hy wesentlick en substantiélick sijn liefde selve is. Hy is dat opperste, en oneyndigh goet, dat uyt sijn eyghen nature gheneghen en ghedreven wort, om sy selven, en al dat hy heeft mede te deelen.
Dit sietmen ten eersten, (ad intra) in dat alderverhevenste mysterie vande Alderheylighste Dryvuldigheyt: want wat is dese anders, als een
| |
| |
eeuwighe en ghedeurighe mede-deylinghe, niet van eenigh toevalligh, ofte accidenteel goet, maer van dat Goddelick Wezen selve, en van al dat het in sy selven is besluytende, alle eyghendommen, volmaecktheden, wille, liefde, &c.
Ten tweeden (ad extra) ten opsichte van de creaturen, over de welcke die eeuwighe liefde, door haer eyghen goetheyt en ghenegnentheydt, haer selven is uyt-stortende door alderhande weldaeden; hun oock (soo veel sy bequaem zijn) deelachtigh maeckende vande Goddelicke nature 2. Pet. 1.4. haer selven, dat is dat een en dryvuldigh Wezen, dat Godt selve is, instortende in onse zielen, door haere lautere goetheyt, en genegentheyt. Soo dat wy om dat oneyndigh goet te becommen, om die ongheschaepen liefde te vercryghen, soo veel niet en moeten aerbeyden, als vele meenen.
Wy en moeten haer niet loopen soecken door wycken, straeten en hoecken. Die haer maer hertelick en begheert, sal haer aen syn deure vinden sitten, Sap. 6.15. Sy voorcomt selve die haer begheeren Ibid. c. 6. 14. Ende in haere weghen, dat is in haere uytwerckinghen, vertoont sy haer aen hun blydelick, om hun tot haer te trecken. Sy staet aen de deure van ons herte, en clopt om inghelaeten te zyn. Apocal. 3.20. Sy seght oock door den Wysen-man, Proverb: 8.31. Myn vermaeck is te wesen met de kinderen der Menschen: met hun te woonen, hun in my te trecken, met hun minsaemelick en vriendelick te handelen, hunne ziele met my te vereenighen. Dit is haeren wille, haer werck, wenschen en pleysier.
Ten tweeden, den Mensch comt hier in desen staet ende reyse, door sijne liefde tot Godt.
| |
| |
Quàm bonus, Israël, Deus his qui rectô sunt corde! Psalm. 72. Hoe goedt, ô Israël, is Godt aen die recht van herten zyn, die hem uytter herten beminnen! Godt almachtigh siende, dat den Mensch met soodaenighe neerstigheyt hem heeft ghetracht te voorderen in sijne Liefde, dat hy hem nu bemint uyt gheheel sijn herte; al is't noch maer met een menschelicke en ghevoelicke liefde, ghelijck de Apostelen den Heere beminden voor sijnen Hemelvaert, en wilt niet wijcken in liefde aen sijne creaturen: hy wilt houden staen, dat hy door den Wijsen-man geseyt heeft Prov. 6. Ego diligentes me diligo. Ick beminne die my beminnen. Hy wilt oock voldoen aen sijne belofte, die hy ons ghedaen heeft Ioan: 14. segghende: Si quis diligit me &c. Ist dat iemandt my bemindt..... Hy sal van mynen Vader bemindt worden, ende ick sal hem beminnen: ende wy sullen tot hem commen, ende by hem onse woninghe maecken.
't Is de liefde dan, die den mensch tot dese jonsten bequaem en weerdigh maeckt. De liefde Godts doet hem inde ziele daelen, de liefde der ziele verheft haer tot Godt. De liefde is den naersten wegh, den eenighsten middel, om tot die goddelicke ghemeenschap ende vereeninghe te gheraecken; sy is haer beghinsel, haeren voortganck, sy wort haere volkommen volmaecktheyt. Door haer worden ten lesten dese twee geesten, Godt ende de ziele, als twee vlammen vier, met malkanderen vereenight.
81. V. Hoe, ofte op wat maniere comt-men hier in desen staet?
A. Op dese maniere: Godt door sijne oneyndelicke goetheyt comt op een bysondere maniere in dese ziele, ende maeckt sich aen haer kenbaer
| |
| |
haer laetende ghewaer worden sijne Goddelicke teghenwoordigheyt, door syne Goddelicke werckinghen die hy in haer doet, door welcke hy haer met haere drye Pelgrims (dat zyn haere drye redelicke krachten) stelt op een meer verheven wegh, om inden selven te doen hunne tweede Dagh-reyse, door het Landt der gratie, in het welcke landt hy hem gedeurigh geselschap hout.
'tIs dan Godt selve, 'tis den heyligen Gheest, die inde Apostelen daelende op den Sinxen-dagh, hun van een menschelicke liefde tot Christus, geleyt heeft tot een gheheel gheestelicke; desen hier kommende op een bysonder maniere inde ziele, beghint allenskens te doen, dat hy inde Apostelen met eenen slagh dede, dat is, door sijne Goddelicke werckinghen, gaeven, ende bestieringen den mensch te leyden, ende leeren Godt te beminnen met een gheestelicke liefde, tot dat hy, hier in ghedeurigh voort-gaende, ten lesten comt tot het eynde van desen wegh, het welcke is Godt te beminnen uyt gheheel syn ziele: soo dat wy segghen moghen, dat op seker maniere dit al begrepen wort, in te hebben den Gheest des Heeren, ende sijne H. werckinghe, het welcke, soo den H. Franciscus seyde, syne Broeders boven al moeten begheeren. Regulae Cap. 10.
82. V. Waer in bestaet eyghentlick dese tweede Dagh-reyse?
A. Sy en is anders niet, als een ghedeurigh trachten om sigh te vervoorderen, ofte voort te gaen inde gheestelicke liefde Godts, soo door middel vande inwerckinghe, ende gratie Godts, als door ons toedoen ende medewerckinghe.
83. V. Waerom seght ghy, dat dese Reyse geschiet door het Landt der Gratie?
| |
| |
A. Om dat de ziele hier meer voortgaet door een bysondere gratie, ende inwerckinghe Godts, als door haere werckinghe, ende kracht: Want sy hier verheven wort door de gratie Godts boven haer selven, in een ghesteltenisse die sy met alle haere macht oock met de ghemeene gratie, noyt en soude connen becommen; verheven wordende tot het opperste van haere redelicke krachten, en aldaer werckelick ghemaeckt, meer ontslaeghen, en min dependerende vande leegher krachten, als sy is in haere ordinaire, ende ghemeene maniere van wercken; soo dat haere werckinghen, ende maniere van wercken hier meer boven-naturelick zyn, lydsaem ende inghestort, als naturelick, ghelyck de Theologanten ende gheestelicke Leeraers segghen van de waerachtige contemplatie, dat sy soo in haer selven, als in haere maniere van wercken boven-naturelick is, lydsaem, ende inghestort.
84. V. Voor wie is dese tweede Dagh-reyse?
A. Sy is voor een yder, en yder een behoorde daer naer te trachten, ende sigh daer toe bequaem te maecken, want aen een yder gegeven is dat ghebodt: Ghy sult den Heere uwen Godt beminnen uyt gheheel uwe ziele. Daer zynder veele gheroepen, maer luttel uytverkoren; luttel die daer toe kommen, en tot haer eynde gheraecken: De Religieusen nochtans, die uyt kracht en bysonder eynde van hunne instellinghen moeten trachten naer de volmaecktheyt der liefde Godts, die zyn hier toe bysonderlick gheropen. Den H. Bernardus hier van sprekende Tract: ad ff. de monte Dei, seght, dat andere menschen Godt moeten dienen, maer de Religieusen hem aenhanghen; dat andere in hem moeten ghelooven, weten, beminnen ende vreesen, ende de Reli- | |
| |
gieusen hem smaecken, kennen, ende genieten, &c.
85. V. Waer door gheschiet het, datter soo luttel hier toe gheraecken?
A. Het en gheschiet niet door ghebreck vande goetheyt Godts: Want hy heeft een aldermeeste begheerte van sy selven aen syne schepselen mede te deelen, ende met hun minnelick te handelen, ghelyck hy ons kenbaer maeckt in veel plaetsen vande H. Schrifture, die hier te lanck souden zyn om te verhaelen; maer het gheschiet door de schult der menschen, die hun niet en willen bereyden en bequaem maecken, die de gratien en treck Godts niet waer en nemen, en niet en willen behoorlick beantwoorden; jae somtijdts de selve versteken, met ghewelt wederstaen, en verworpen, met hun groot perijckel van oock van Godt verstooten te worden. Siet wat ick gheseyt hebbe op de 30. Vraeghe. Sommighe willen ghelyck paelen en limiten stellen aen Godt, niet willende voorder gaen, en willen altijdt blyven inde ghemeene weghen.
Sommighe die daer beghinnen in te commen, en gaen niet voort, om dat sy niet voort en gaen in't versterven, en verlaeten van hun selven. Sy laeten hun verleyden door de bedorven nature, en somtyts oock door quaet gheselschap, tot ydele tydt-cortinghen, vermaeck en pleysier der sinnelickheyt in eten en drincken, &c. Sy hebben liever de vleesch-potten vande Egyptenaers, als het Hemels Manna vande kinderen van Israël: andere en willen niet voorts-gaen, als sy beginnen te ghevoelen datmen in dese weghen sy selven teenemael moet laeten, niet alleen uytwendigh, maer oock inwendigh; en datmen sterven moet aen sy selven, aen alk eyghen wille, gheneghentheyt, aencleventheyt, en aen alle crea- | |
| |
turen. Het ghedencken alleen van dese doodt valt hun al te bitter.
Andere zijnder, die alle goede bequaemigheyt hebben, maer als sy sien, dat sy hunne ghewoonelicke oeffeninghen, op de welcke sy hun steunsel ghestelt hebben, souden moeten laeten, en boven de sinnen gaen wandelen inden gheest, sy en derven niet voortgaen, al is't dat sy inwendigh daer toe ghetrocken worden; jae sommighe nu ghecommen zijnde tot aenden wyn-kelder des Bruydegoms, en derven niet ingaen.
Maer siet wat hy hier somtyts doet, die uyt sijn nature de goetheyt selve is, die soo seer begheert sich mede te deelen aen sijne creaturen: hy neemtse ghelijck by der handt, en leydt hun binnen, op dese maniere. Hy neemt hun af hunne ghewoonelicke oeffeningen, (gelijck weêr sy willen, of niet) en hy verheft-se soo tot hem, dat sy die ghewoonelicke werckelicke oeffeninghen, hoe seer dat sy dat trachten te doen, niet en connen hernemen; tot dat sy, smaeckende hoe soet dat den Bruydegom is, nu niet en moeten ghetrocken worden, maer van selfs loopen inden geur van syne salven.
86. V. Waerom seght den H. Franciscus dat syne broeders dit moeten begheeren boven al?
A. Om dat het een soo groot, soo profijtigh, en soo vermaeckelick goet is. O si scires donum Dei! och oft gy, mensch, wie dat ghy zijt, wel kende de jonste en gaeve die u ghepresenteert wordt; en wie dat u roept, en met wat liefde hy u roept! Och oft gy cost weten en verstaen, hoe groot en eerlick goedt het is, soo ghemeensaemelick te handelen met uwen Godt, met die opperste Majesteyt; jae ten lesten met hem ver- | |
| |
eenight te worden, ende eenen gheest met hem te worden! hoe profijtigh en verdienstigh het is, hem met soo groote en by-naer ghedeurighe liefde aen te hanghen, hoe vermaeckelick dat het is te ghenieten dat opperste en oneyndigh goet, ende eenen voorsmaeck te kryghen van die hemelsche goederen, die hy bereyt heeft voor die hem beminnen; ende nochtans hoe licht dat dit soo groot goet te becommen is, te weten, door de liefde. Wat isser lichter om doen, als te beminnen uwen Godt, vanden welcken ghy soo bemint wordt?
87. V. Maer en is dat niet teghen de oodtmoedigheyt, soo groote saecken te begheeren? en seght den Heere niet, stelt u inde leste plaetse Recumbe in novissimo loco?
A. Die dese gaeve Godts, ofte andere soude begheeren, alleenlick om dat sy groot, treffelick, en voor hem eerlick is, die soude teghen de oodtmoedigheyt sondighen, en vande selve verstooten worden, en vallen in hooveerdye, ende in de netten des Duyvels: want daer en is geen sonde, aende welcke de Wet Godts meer wederstaet, en over welcke dien hoveerdighsten geest meer macht kryght, als de hoveerdye, ghelyck den H. Augustinus seght, de Trinit: lib. 4. c. 15.
Die dese gaeve en andere souden verfoeyen, op pretext van oodtmoedigheyt, om dat sy verheven en groot zyn, die souden een valsche ootmoedigheyt hebben. Datmen de gaeven Godts om dese reden moeste verfoeyen, ofte verwerpen, men soude het selve (ten eersten) oock moeten doen ten opsichte vande Goddelicke deughden, Geloove, Hope en Liefde, die oock groot en verheven, en boven-naturelick zyn, van Godt inghestort worden, ghelyck de gaeve van desen staet. Wy
| |
| |
en souden oock niet mogen begheeren onse eeuwighe saligheyt: Want dese is de meeste van al, de verhevenste, en boven-naturelickste. Ten tweeden waerom soude den H. Paulus, naer dat hy verscheyde boven-naturelicke gaeven hadde verhaelt, die van soo groot profijt ter saligheyt niet en zyn voor die-se hebben, gheseydt hebben tot die van Corinthus Epist. 1. c. 12. onder de gaeven begheert die beter zyn (volghens den Latinschen Text) ofte die uytnemender zyn volghens den Griecxschen Text?
Men moet dan de gaeven Godts begheeren, al is't dat sy groot zyn, en daer naer trachten, om dat het synen wille is, om dat hy daer door syne eere, glorie, en welbehaeghen soude hebben: maer nochtans dit doende, moeten wy ondertusschen ons houden in groote ootmoedigheyt. Dit wilt ons den Heere segghen door die woorden; stelt u in de leeghste plaetse. Dat is: Zyt ootmoedigh, en stelt u voor niemant, stelt een yder voor u, houdt u voor den meesten der Sondaeren, voor den ondanckbaersten, onweerdighsten, &c. Dat is den waeren sin van dese woorden, die van sommighe quaelick verstaen worden, ende ghebruyckt voor een deckmantel van hunne traegheyt, onachtsaemheyt, ende onverstorventheyt. Sy en hebben de couragie niet om hun te willen disponeren, ghelijck het nootsaeckelick is, om dese jonste des Heeren t'ontfanghen. Sy en willen hun selven niet voor goedt versaecken, noch oock de reste der creaturen. Sy en willen aen Godt niet zyn sonder uytnemen, ofte iet voor hun te willen behouden, &c.
Verootmoedight u dan in alles; maer bysonderlick als ghy eenighe bysonder jonste van Godt
| |
| |
ontfanght, en vergheet niet u voor hem inwendigh en grondigh te verootmoedighen. Sommighe Heylighen deden dit oock uytwendigh voor de menschen, als sy die jonste ghewaer wierden.
88. V. Is't nootsaeckelick om in desen staet te commen, datmen een goet verstant heeft, ende wel gheoeffent inde wetenschappen.
A. Geensints: 'T is wel waer, dat die soodanigh zyn, als sy hun voor goet tot Godt begeven, ende de conditien hebben die hier noodigh zyn, wonder dinghen connen doen; maer 't is te beclaegen, datmen-der onder hun vindt, die niet alleenelick niet in en commen, maer oock de andere beletten, ende bestryden. Het schijnt dat van soodanighe, ende om sulcke redens den Heere heeft willen segghen aen sijnen Vader Matt: 11. Ick belijde u, Vader, Heere van Hemel ende Aerde; om dat ghy dese dinghen verborghen hebt voor de wyse en voorsichtighe, ende die gheopenbaert hebt aende cleene. Die groote verstanden en willen niet sterven aen hun eyghen begrijp ende goetduncken; sy en willen niet cleen worden; de eenvoudigheyt en staet hun niet aen; sy disputeeren van alles; sy willen alles reguleren naer den menschelicken gheest, en dit zyn de beletselen die hun hier den inganck beletten: daer nochtans eenen middelbaeren gheest, die dese faute niet en heeft, al is hy onwetende inde menschelicke wetenschap, 't zy dat hy eenen aermen landts-man is, ofte eenen aermen werckman, ofte iemandt die met syne handen sijnen cost moet winnen, seer grooten voortganck sal connen doen in dese H. oeffeninghen. Cum simplicibus sermocinatio ejus. Sy syn sekerlick seer verdoolt, die meenen dat sulcke persoonen
| |
| |
moeten uytghesloten zyn uyt die verheven staeten van het inwendigh leven. De reden, de H. Vaders, ende de daeghelicksche experientie geven hier van sulck een versekertheyt, datmen by naer soude doen, ghelijck den S. Broeder AEgidius, medegheselle vanden H. Franciscus eens dede. Desen wonderlicken man te Parys woonende met den H. Bonaventura, vraeghde hem eens, of een arm, ende onwetende vrauwken Godt soo wel coste beminnen, als eenen treffelicken, ende hoogh-gheleerden Leeraer ofte Doctoor? als den H. man hem antwoordt dat jae: soo is dien Broeder, door den gheest ghedreven, gheloopen naer den hof, ende heeft beghinnen te roepen naer alle soodanige vrauwkens van Parys, dat sy souden goeden moet nemen, dat sy Godt soo wel conden beminnen als den Leeraer Bonaventura.
89. V. Hoe connen de onervaeren, ende ongheleerde menschen in dese weghen wel voortgaen? die nochtans niet en connen onderscheyt maecken tusschen de maniere van wercken diemen hier moet houden, ende die vande voorgaende staeten; die niet en weten wat het opperste deel der redelicke crachten is, ende soo voorts?
A. Al is't dat sy dat al niet en weten, sy en laeten daerom niet wel voort te gaen, om dat sy ghetrauwelick, en eenvoudelick de gratie Godts en haer gheleydinghe involghen: sy trachten altyt (of sy de gratie ofte inwerckinghe Godts ghewaere worden, of niet) met liefde naer Godt te gaen, op een goede maniere die sy door experientie leeren, bevindende ende ghevoelende wat hun helpt, ende wat hun schaedelick is: ende hunnen inwendighen meester leert
| |
| |
het hun: want het zijn al leerbaer kinderen Godts: Erunt omnes docibiles Dei: Joan. 6. ende sijne inwendighe salvinghe leert het ons al. Unctio ejus docet nos de omnibus. 1. Joan. 2.
Men siet, dat de ongheleerde menschen, die niet en weten op wat maniere datmen hoort, siet, en spreeckt, door wat lidtmaeten, instrumenten, &c. ende hoe datmen die ghebruycken moet: Dit al en connen sy niet begrijpen, noch uytlegghen, ghelijck de Philosophen, en gheleerde doen; nochtans en laeten daerom niet soo wel te sien, te hooren, en te spreken, als dese doen. Soo gaet het hier oock in dese materie.
Nochtans dit al niet teghenstaende, soo en laet het niet profijtigh, jae nootsaeckelick te zyn, dese materien wel te onderscheyden, en te verclaeren, om datter dickmaels veel moeyelickheyt, en twijffelachtigheyt can voorvallen, daermen sonder bysonder hulpe, ende onderwijsinghe, niet wel mede deure en kan, ende niet sonder perijckel van te doolen &c.
| |
De II. Lesse.
Vande Uytwerckinghe die den Heylighen Gheest doet inde Ziele, in't generael.
90. V. GHemerckt datmen hier niet alleenelick en heeft den Gheest Godts, maer oock sijne Heylighe werckinghe, ick bidde u my te willen leeren, het gheene dat ick dies aengaende behoore te weten: Ende dat eerst in't generael.
A. Godt Almachtigh, den Vader, den Sone,
| |
| |
ende den H. Gheest, die commen hier tot ons door een oneyndighe liefde, niet alleenelick om in ons te woonen, maer oock om in ons te wercken.
De liefde en is noyt ledigh, seght den H. Gregorius, hoe soude dan Godt, die de oneyndighe liefde is, connen ledigh zyn; daer hy in ons komt, om in ons te wercken, en door sijne Goddelicke inwerckinghen ons van sy selven deelachtigh te maecken? Myn Vader, seght onsen Salighmaecker Joan. 5. die werckt tot nu toe, ende ick wercke oock: Maer wie sal ons segghen, hoe groot en menighvuldigh hun wercken zijn? Ghy siet, seght den H. Augustinus Serm. 186. de tempore, wat dat de ziele doet in het lichaem: sy gheeft cracht ende sterckte aen alle de lidtmaeten, sy siet door de ooghen, sy hoort door de ooren, &c. sy wandelt door de voeten, sy helpt alle de lidtmaeten t'samen, op dat sy leven souden, sy gheeft het leven aen alle die lidtmaeten, ende aen yder een sijne founctie, ofte bedieninghe. Dat de ziele aen 't lichaem doet, seght hy dat Godt oock aende ziele doet. Sommighe in desen staet ghecommen zijnde, bevinden hun in veel dinghen soo versterckt, soo verandert, en soo verbetert, dat sy segghen dat hun met die goddelicke woonste en inwerckinghe, ghelijck alle goet t'samen ghekommen is, Venerunt mihi omnia bona pariter cum illa Sap. 7.
91. V. Hoedanigh zyn dese H. inwerckingen in hun selven, ofte uyt hunder nature?
A Sy zyn ten onsen opsicht, inghestort, en boven-naturelick; men seght oock, dat sy lydtsaem zyn, ofte op lydtsamer wyse ontfanghen.
92. V. Hoe moet men verstaen die woorden, ofte termijnen inghestort, boven-naturelick en lijdtsaem?
| |
| |
A. Ghy moet dese wel verstaen: want men moet de selve, als-men handelt van dese materien, dickmaels ghebruycken.
Men noemt een saecke boven-naturelick, lijdtsaem en inghestort, die Godt in ons werckt door een bysondere en extraordinaire gratie, ende in de welcke wy gheen ander deel en hebben, als dat wy die ontfanghen, ende dat wy daer in consenteren, en daer mede wercken door die indruckinghe die hy ons gheeft. Om dit beter te verstaen, laet ons het naturelick stellen by het boven-naturelick: Het eerste gheschiet in ons, en door ons, met de ghemeene gratie. By exempel: Ick meditere op de Passie ons Heeren, maeckende daer op verscheyden consideratien van sijne liefde tot ons, door welcke ick verweckt worde tot weder-liefde, en brenghe voort eenen Act van liefde. Dit can een yder doen door de ghemeene gratie Godts, die aen een yder ghemeenelick ghegheven wordt. Het tweede en gheschiet alsoo niet; by exempel: Godt door sijne goedtheyt die stort in mijne ziele een gratie die my treckt en voort-drijft tot de liefde Godts, al is't dat ick daer toe niet en doe, of peyse. Ick en doe hier anders niet, als die te ontfanghen op een lijdtsaeme maniere, sonder daer toe eenighe werckinghe te ghebruycken; ende daerom noemt men die gratie lijdtsaem, en niet werckelick, ofte in werckelicker wijse van my voortghebracht: waerom sy oock gheseyt wordt inghestort: maer mijne ziele nu ghewaer wordende die inwerckinghe Godts, die soo seer over een komt met haere ghenegentheyt van Godt te beminnen, soo consenteert sy terstont daer in, en daer-en-boven stelt haer, om daer mede te wercken op een levende maniere, (vitaliter) maer die seer stille
| |
| |
en vreedtsaemigh is, haer gelijck laetende vloeyen in Godt door liefde, &c.
Hier uyt volght (soo ghy bemercken kont) datter in die goddelicke inwerckinghen, die hy inde ziele doet, van haeren cant twee werckinghen zijn: De eerste is het consent dat sy gheeft in die inwerckinghe Godts die sy ontfanght en aenveert: De tweede is haer mede-werckinghe met die werckinghe Godts, die sy doet door, en volghens de indruckinghe Godts, die sy van hem ontfanght op een boven-naturelicke en extraordinaire maniere: ende vervolghens de naerste dispositie is om met boven-naturelicke acten de gratie Godts te beantwoorden: ende dit al moet wel verstaen worden en ghenoteert.
93. V. Waerom seght ghy, dat dit wel verstaen moet worden en ghenoteert?
A. Om dat het een saecke is van groot ghewichte en ghevolgh, die sommighe qualick verstaen, en daer door commen in dolinghe te vallen. Want als sy in sommighe boecken lesen, ofte hooren segghen, dat eenighe wercken, die Godt in ons doet, boven-naturelick zijn; en dat hy die doet in ons sonder ons; en dat wy die maer en moeten ontfanghen; en dat Godt het al moet doen, en wy niet met allen, &c. Sy, dit qualick verstaende, stellen hun om die inwerckinghen Godts te ontfanghen sonder daer in te confenteren, en sonder mede te wercken, als ofte sy een hout, ofte steen waeren: en dat op pretext dat al dat sy souden doen, die inwerckinge Godts soude beletten. Dit is een groote dolinghe en misverstant, dat alles bederft, en die gratie van haere uytwerckinghe ofte vruchten berooft: en de ziele tot valsche ledigheyt brenght.
Soo dan sulcke leeringhen moeten verstaen
| |
| |
worden sonder uyt te sluyten het voorseyde consent en mede-werckinghe, tot de welcke de inwerckinghen Godts de ziele soetelick voort-dryven, als sy daer niet vrywilligh teghen en staet, ghelijck de voorseyde doen.
Om dit abuys te beletten en te voorcommen, soo segghen hier sommighe, dat men de gratie moet ontfanghen, ende daer niet by doen van het sijne, dat is, door eyghen werckinghe.
94. V. Wat verstaet men door eyghen werckinghe?
A Men verstaet daer door alle die gheschiet door het leeghste deel der crachten vande ziele, op de ghemeene maniere, op de welcke wy uyt eyghen wille en verkiesinghe met onse redelicke crachten handelen met malcanderen en met Godt, peysen, discoureren, en willen, ghelijck men oock inde Meditatie doet; soo datter twee manieren van wercken van onsen cant hier ghevonden worden. De eerste, is de ghemeenelicke en naturelicke, die ick hier beschrijve. De tweede is een onghemeene, en boven-naturelicke, die gheschiet in't opperste der redelicke crachten door de indruckinghen Godts, en volghens den heesch der selve, met een groote stilte, vreedsaemigheyt, &c.
95. V. Welcke van dese twee manieren van wercken moeten onse Pelgrims in dese tweede Reyse ghebruycken?
A. Sy moeten somtijdts de tweede ghebruycken, en somtijdts de eerste; soo dat men hier met onderscheyt, ofte distinctie antwoorden en doen moet, volghens de ghesteltenisse inde welcke sy metter daet zijn.
Alswanneer dat sy door de Goddelicke inwerckinghe ghestelt en verheven wyn tot hun opperste deel, soo moeten sy de tweede ghebruyc- | |
| |
ken, hun met groote stilligheyt, vrede, en innigheyt voeghende, en volghende de indruckinghe Godts: en sy moeten hun wel wachten van als dan hun te begheven tot die eerste maniere. Hier in commender veel te faelen, principalick in't eerste als sy in desen staet commen, willende altyt hernemen hun voorgaende maniere, die sy in den staet der Meditatie en Affectien ghebruyckt hadden: waer door sy hun selven groote schaede aendoen, en den wille en de gratie Godts te cort doen, en hunnen voortganck beletten. Waer door sy dickmaels hun selven in groote benautheyt en troubel stellen, niet wetende van waer het comt. Maer als sy die inwendighe verheffende inwerckinghe Godts niet en hebben, als-dan moghen, en moeten sy (is't dat sy dat connen doen) hun helpen met de oeffeninghen vande voorgaende staeten, principalick vande twee leste, te weten dien vande Affectien, en dien vanden minnelicken Toekeer tot Godt, wiens oeffeninghen meer over een commen met desen staet, en hun alder-best sullen dienen.
Ick segghe, Is't dat sy dat connen doen: want het gheschiet dickmaels, dat het hun onmoghelick is: ende als sy alsdan die met force willen hernemen, en daer in met ghewelt voortgaen (behalven dat sy doen teghen den wille en treck Godts, en hunnen tydt verliesen) soo beschaedighen sy seer hunne ghesontheyt, en maecken hun onbequaem tot alle gheestelicke oeffeninghen. Hier op moet men wel letten, op datmen sy selven, ofte een ander, die men daer toe raeden, praemen, of bedwingen wilt, niet grootelickx en beschaedighe. Ende dit is eenen van de principaelste steenen, daer sommighe commen
| |
| |
over te vallen, die dese weghen niet en kennen. Sy moeten hun dan wachten van alle force en ghewelt, en met groote stilligheyt, innigheyt, oodtmoedigheyt en ghelatentheyt doen dat ick gheseyt hebbe, en noch segghen sal.
95. V. Wat dunckt u vande ghene, die als sy de inwerckinghe Godts niet ghewaer en worden, hun selven niet en willen begheven om iet te doen van hunnen cant om de selve te vercryghen: maer willen die verwachten, hun houdende sonder eenighe werckinghen in een ydel verwachten van dat Godt sal doen?
A. My dunckt dat sy hun selven bedrieghen, en stellen in een onnutte en ydele ledigheyt: want al is't dat sy (ghelyck ick supponere) op dien tydt niet verbonden en zyn door eenighe wet, ofte ghebodt, om iet in't particulier te doen, waer door men soude moghen segghen, dat sy sondighen door het selve achter te laeten (per omissionem); nochtans dese maniere van soo ghedurigh voorts te gaen, is ghelyck Godt te tenteren, en comt allenskens tot valsche ledigheyt.
96. V. Sy segghen hier teghen, dat den wille Godts onsen oppersten reghel is, naer den welcken wy alle onse wercken moeten schicken, en dat hy sijnen wille door sijn Goddelicke inwerckinghen en inspraecken te kennen gheeft.
A. 't Is waer dat sijnen H. wille onsen generaelen en oppersten reghel is van al ons doen en laeten, en dat wy met alle onse wercken altijdt moeten besloten blyven tusschen de paelen die hy ons stelt. 't Is oock waer dat sijne Goddelicke inwerckinghen en inspraecken den selven kenbaer maecken: maer den selven niet te willen volghen, 't en zy dat hy ons op soodanige boven- | |
| |
naturelicke maniere wordt kenbaer ghemaeckt, is een dolinghe, ghelijck aen die van sommighe ketters, die, segghende dat wy ons voetsel al van Godt moesten hebben, ginghen op de boomen sitten met open monde, tot dat sy beswijckende, van flaute, van boven neder vielen. Siet wat ick van't kennen vanden wille Godts gheseyt hebbe op de 51. Vraeghe.
98. V. Sy segghen oock, dat den Heere selve ons dat leert, segghende Luc. 12. dat wy moeten ghelijck zijn aende menschen die hunnen Heere verwachten, tot dat hy vande Bruyloft komt. Den H. Antonius van Padua in een seker Sermoen dese woorden handelende, seyde dat sy zijn voor die in den staet der contemplatie leven, aenden welcken desen teghenwoordighen seer ghelijck is.
A. De goede en ghetrauwe knechten, die hunnen Heere verwachten, en staen niet gedeurigh ledigh aen de deure tot dat hy komt: maer begheven hun ondertusschen tot de wercken die noodigh zijn, en die hunnen Heere van hun gedaen wilt hebben. Van soodanighe spreeckt den Heere, en den H. Antonius; niet van die daer staen in een ydel ledigheyt. Wy moeten doen ghelijck den H. Propheet David dede, ende seyde Psalm. 112. Sicut oculi servorum &c. Ghelijck de ooghen der knechten zijn naer de handen van hunne Heeren, &c. alsoo zijn onse oogen naer den Heere onsen Godt, tot dat hy ons bermhertigh zy. Wy moeten de ooghen van onsen Gheest geslaeghen houden op die milde handen van onsen Heere, tot dat hy ons sijn bermhertigheydt wederom gheve; ooghen van liefde, van begeerte, van oodtmoedigheyt, van betrauwen, van resignatie, en alderhande deughden. Ick segghe Ooghen, op dat ghy soudt sien met wat stilligheyt,
| |
| |
eenvoudigheydt, en innigheydt moeten ghedaen worden dese acten, en die der affectien en minnelicken toekeer tot Godt, op dat wy door onse driftigheyt en troubel de deure niet en sluyten aen onsen Heere, en sijne gratie. Wy moeten ons ghedeurigh houden inde bequaemheyt ende dispositie, die tot die wercken des Heeren noodigh zijn, altijdt bewaerende een suyver, gerust en gevredight ghemoet. Het helpt hier somtijts, te sien door wat middel wy somtijts die werckinghen Godts vercregen hebben, en den selven oock te ghebruycken.
99. V. En zijn de inwerckinghen Godts hier niet ghedeurigh, bysonderlick die verheffinghe der redelicke crachten tot hun opperste deel ofte portie, die aen desen tweeden staet ofte Dagh-reyse schijnt eyghen te zijn?
A. Gheensins: en die verheffinghe en is soo eyghen niet, dat sy gedeurigh zy De werckingen Godts zijn ordinairelick in't eerste seltsaemer en minder; maer allenskens commen sy dickwilder, naer de maete van den voortganck die men doet. Sy worden vaster, lanckdeurigher en volmaeckter, al is't dat sy, volmaeckter zijnde, soo ghevoeligh niet en zijn, ghelijck sy in't beginsel waeren: waer op wel ghelet moet wesen, op dat men sich niet en regulere, ghelijck oft men die niet en hadde, aengaende het ontfanghen ende mede-wercken. Hier is dan groot verschil tusschen die maer en beghinnen, en die goeden voortganck doen, en die daer in volmaeckt zijn.
Ick segghe ordinairelick, om dat het somtijdts gheschiet, dat den Heere, de ziele in desen Staet stellende, van het beghinsel af in haer seer dickwils en lanckdeurelick is werckende: ende dat om haer daer in te bevestighen, ende om dat sy
| |
| |
niet en soude wederkeeren tot het ghene dat sy heeft moeten verlaeten: maer als hy haer genoegh gewonnen en vast heeft, soo begint hy haer dickmaels sijne inwerckinghen te ontrecken, en haer te oeffenen door dorrigheyt, verstroeytheyt, veel pijnen en swaerigheyt, ghelijck ick hier naer segghen sal.
Men moet hier oock bekennen, dat die ontreckinghe maer al te dickmaels en gheschiet door de cranckheyt, ende schult vande ziele, om dat sy haer niet en draeght naer de leeringhen die hier gegeven worden: om dat sy haer niet genoegh en wacht van fauten en ghebreken, en kleyne sonden te kleyn acht, om dat sy de gratie Godts niet ghenoegh waer en neemt, haer te seer uytkeert en uytstort inde uytwendighe wercken en handel met de menschen, &c.
100 V. Waer door komt het, dat sommighe segghen dat-men in eenen staet moet kommen die altijdt deurt, inde welcke men soo lichtelick in Godt leeft, als-men sijnen aessem herhaelt, en noyt en moet nederdaelen tot eenighe acten van deughden, &c.
A. My dunckt dat dese, ofte ten eersten de saecke te hoogh verheffen, sprekende met exces (hyperbolicè) by exempel, als-men seght, dat iemant, die sterck en snel is, stercker is als eenen leeuw, snelder als eenen Arent, dat iemant, die een saecke dickmaels, ofte ghemeenelick doet, seght dat hy die altijdt doet, &c.
Ofte ten tweeden dat sy het een voor het ander nemende, bedroghen worden, te weten nemende voor een waerachtighe, en bysonder inwerckinghe Godts, dat inder daet geen en is; maer alleen eenen schyn daer van heeft. Ghy moet weten, en wel verstaen, dat als iemandt
| |
| |
alhier dickmaels boven sy selven verheven is geweest door de Goddelicke inwerckinghen, dat hy daer van allenskens krijght ghelyck een maniere van habitude, een seker innighe, stille en vreedsamighe ghesteltenisse (die sommighe oock uytter nature hebben) inde welcke hy sich lichtelick can houden. Het is ghelyck een overblijffel vande voorgaende jonsten Godts. Dese ghesteltenisse en is eyghentlick geen bysonder werck Godts, nochte en verheft de ziele niet boven haer selven; al is't dat sy seer goet is, en behulpsaem om sich tot Godt te keeren op een gheestelicke maniere, en de waerachtighe inwerckinghe Godts te vercryghen, als-men daer mede wel te wercke gaet: dat is als-men sy selven daer mede tracht te verheffen in Godt, en met hem te handelen ghelyck men in sijne inwerckinghen doet, en doen moet; want dit is ghelyck de deure te openen aen den Beminden, die soo goet is, dat hy (ghelyck hy selve seght) aen de deure staet, en clopt om inghelaeten te worden: Ego sto ad ostium, & pulso, &c. Apocalip. 3.
Dese ghesteltenisse al is't dat sy goet is, can nochtans qualick ghebruyckt worden, ghelyck alle andere, hoe goet en heyligh sy zyn. Het schijnt, en 't is te vreesen, dat sommighe Schryvers, dese niet wel en precyselick verstaende, ofte niet genoegh uytlegghende, souden connen oorsaecke ghegheven hebben aen sommighe van in dolinghe te commen: want sy, siende dat die ghesteltenisse soo ghedeurigh is, en die nemende voor een bysondere inwerckinghe Godts, conden lichtelick peysen, dat sy in een verheven staet zijn die altijdt deurt, &c. ghelijck ghy seght.
101. V. My dunckt dat dit een delicatie mate- | |
| |
rie is: en dat men hier lichtelick d'een voor d'ander soude connen nemen; soo van d'eenen cant dese habituele ghesteltenisse nemende voor eene inwerckinghe Godts; als van d'anderen cant, de inwerckinghe Godts voor die habituele ghesteltenisse.
A. Ghy seght seer wel; want het gheschiet maer al te dickmaels. Ten eersten, dat sommighe die habituele ghesteltenisse meenen te wesen een bysonder werckinghe Godts, en daer op voortgaende, ghelijck terstont geseyt is, kommen in dolinghen te vallen.
Ten tweeden, dat sommighe gheleerde persoonen, die dese wegen niet gewandelt en hebben, het een van het ander niet konnende onderscheyden, de Goddelicke inwerckinghen niet anders en souden meenen te zijn, als een soodaenighe habituele ghesteltenisse, en die selve alsoo verfoeyen en beletten: waer in sy seer souden dolen, met groote schaede der zielen, en groot intrest en schaede der glorie en eere Godts, en van sijn wel-behaeghen. Dese moeten peysen, dat hoe hoogh gheleert dat iemant is in eenighe wetenschap, dat hy daerom niet en weet alle andere consten en ambachten die hy niet geleert en heeft. Den seer gheleerden Cancellier Gerson seght, dat iemant die de mystycke saecken door experientie niet gheleert en heeft, niet meer onderscheydinghe, ofte oordeel daer van gheven kan, als eenen blinden van de coleuren. Het selve segghen oock sommighe heylighen, de welcke Theologanten zijnde, wel wisten hoe verre dese wetenschap haer nytstrecken kan: hier door nochtans en willen sy niet uytsluyten het oordeel vanden Apostelijcken Stoel, die door den H. Gheest bysonderlick gheregeert wordt.
| |
| |
102. V. Seght my dan waer door ick d'een van d'ander eenighsints sal moghen onderscheyden en kennen:
A. Ghy sult dat moghen doen hier door. Ten eersten, dat die habituele ghesteltenisse uyt haer selven cranck en slap is, en ghelijck een gheschildert vier: maer de werckinghe Godts is levendigh en crachtigh, en ghelijck een waerachtigh vier. Ten tweeden, die ghesteltenisse en wordt door valsche ledigheyt niet licht verloren; maer de werckinghe Godts, als-men daer niet mede en werckt, wordt seer haest verloren.
Wat aengaet de Pratijcke, ghy en moet u dies aengaende niet ontrusten, noch met u selven disputeren wat het is dat ghy ghevoelt: maer stelt u daer mede te wercke, ghelijck oft het een waerachtige inwerckinghe Godts waere, ende soo en sult gy niet faelen. Want is't een werck Godts, gy doet dat gy doen moet; is't niet, gy doet dat goet is en profijtigh, ghelijck ick geseyt hebbe. Daer en boven de maniere van mede te wercken, die ghy als-dan in u ghevoelen sult, sal u hier oock groot licht gheven: want is u medewercken boven-naturelick, soo hebt ghy een werckinghe Godts, die dat mede brenght; is't niet, soo en hebt ghy maer die gheseyde ghesteltenisse.
| |
De III. Lesse
Wat onse drye crachten moeten doen ten opsichte vande inwerckinghe Godts.
103 V. ICk bidde, u seght my nu wat onse drye Pelgrims moeten doen ten opsichte van
| |
| |
die Goddelicke werckinghen; soo als sy die hebben, als oock als sy die niet en hebben.
A. Ten Eersten als sy ghewaer worden dat den Heere in hun wilt wercken, soo moeten sy hun tot dat Goddelick werck begheven, daer op neerstelick letten, ende dat aenhanghen. Dit is den raedt vanden H. Augustinus, by Taulerus Serm. 2. Dom. 13. post Trinit. segghende: Cùm Deo in homine operari placet, operi illius studiosè vacare, intendere & adhaerere debet. Sy en moghen de werckinghe Godts niet stooren, noch beletten; maer moeten hem altydt daer toe plaetse en tydt gheven, door een gantsche doodt en vernietinghe van alle eyghenschap, eyghen liefde, eyghen werckelickheyt, en eyghen verkiesinghe in Godt; hem altytdt volghende en mede-werckende, volghens, en voor soo veel hun de macht en bequaemigheyt van Godt wordt gegheven, en de gratie Godts is verheysschende, om sekerlick tot elcken ooghenblick haere Goddelicke inwerckinghen en besoeckinghen in hun te ontdecken, ghestaedelick naer te spooren, eenighlick te volghen, en behoorlick te beantwoorden op de voorseyde maniere.
Ten tweeden, sy moeten altydt wel indachtigh zyn, datter (ghemerckt de Goddelicke inwerckinghe niet ghedeurigh en is) twee diversche tyden zyn, op de welcke men op andere en andere maniere moet te wercke gaen; te weten, den tydt van overvloedigheyt der gratie, als dat Goddelick licht hun is overschijnende, en de straelen vande Sonne der rechtveerdigheyt op hun zyn werckende. Desen tydt noeme ick den geestelicken Dagh, en den Somer. Den tweeden tydt is dien der Duysternisse,, als dat Goddelick licht en sijne werckinghen ghelyck wegh ghe- | |
| |
nomen zyn, en de ziele verstroyt is, dorre, en ghelyck op haer selven ghelaeten; jae somtydts ghelyck van Godt verlaeten is. Dit noeme ick den geestelicken Nacht en Winter der Zielen.
Ten derden, sy moeten wel aenmercken datter twee soorten van wercken zyn, die op die twee tyden moeten ghebruyckt worden; de eerste ghemeene soorte, by nachte en in den winter; de tweede, by daeghe en inden somer, gelyck hier vooren gheseyt is.
Ten vierden, sy moeten hun wel wachten van te vallen in eenighe dolinghen, soo vande voorseyde, als die noch gheseyt sullen worden.
Insghelijcks moeten sy hun wachten van alle hooveerdye, vermetelickheyt, en aencleventheyt, aen die extraordinaire gratien Godts, daer op te seer peysende, die te seer prysende, daer te veel afsprekende daer sy niet en moeten, ofte daer eenigh ydel behaeghen in nemende. Item van te veel te steunen op hun eyghen goetduncken, te licht te ghelooven, dat het ghene hun inwendigh inghegheven is, van Godt comt; dat te lichtelick kenbaer maecken, en sonder raedt ofte tegen den raedt, van die sy moeten ghelooven en ghehoorsaem zyn, dat willen uytwercken, &c. Waer door somtijdts groote verergheringhen en troubel veroorsaeckt wordt, als hun segghen contrarie uytvalt.
104. V. Wat moet het Verstant in dese tweede Dagh-reyse doen en laeten?
A. Ten eersten 't moet hier doen ghelijck inden voorgaenden staet op de 66. Vraeghe gheseyt is. Als het eenigh bysonder licht ontfanght (dat hier dickmaels gheschiet) het moet dat stillekens ontfanghen, sonder daer op te gaen wercken, ofte discoureren, ofte daer mede te spelen met syn
| |
| |
leeghste Deel, op die eerste voorseyde ghemeene maniere, ofte het selve te laeten vallen inde leeghste krachten ofte sinnen, die ghelyck de kinderen der ziele zyn, die met die kostelicke gaeven vanden Beminden spelende, de selve lichtelick verliesen ende bederven: Ende de ziele moet beschaemt blyven voor hem, als hy daer van rekeninghe comt te vraeghen. Het verstant moet dan syn verlichtinghen, en al dat hem ghegeven wort, bewaeren, ende houden daer het hem gegheven wort, te weten in syn opperste Deel.
Ten tweeden het moet hem wachten van alle verstroytheyt, van hier en daer te loopen buyten den wegh, om te sien watter al omme gaet; van hem te becommeren met iet dat den wille, synen meester, soude moghen beletten in synen voortganck. Als den wille van den Koninck inghelaeten wort in syn Cabinet, het verstant moet aende deure blyven staen met goede patientie, en te vreden zyn met de kennisse die het aldaer gelyck van verre ontfanght: 't en magh niet stoutelick willen binnen gaen, om te doorsnuffelen wat daer gheschiet; 't en zy dat den Koninck hem oock binnen roept, door eene bysondere gratie het selve verlichtende, ende instortende kennisse van Hemelsche, ofte Goddelicke saecken; ende als hy dit doet, 't en magh het ghene het daer hoort ende siet niet gaen segghen aende leeghste crachten ende sinnen, ghelyck ick nu gheseyt hebbe.
Siet wat dat van dese Materie seght de H. Theresia, in den wegh der volmaecktheyt. In desen staet, (seght sy) is de ziele ghelyck aen een kint, dat noch suyght, aen welck syne Moeder, om hem te caresseren, als het in haer aermen light, laet wat sogh storten in synen mondt, sonder dat het syne lippen roert. Want het selve gheschiet
| |
| |
in dit ghebedt (der ruste) dat den wille bemint, sonder dat het verstant daer iet toe doet door synen aerbeyt, om dat onsen Heere wilt, dat sonder iet ghepeyst te hebben, sy bekenne dat sy haer te vreden houde met te suyghen het sogh daer mede hy haeren mondt vervult; dat sy smaecke dese soetigheyt, sonder haer te pijnighen selfs om te weten dat sy aen hem verbonden is; dat sy haer verheughe, sonder te willen weten in wat maniere dit gheschiet; nochte wat dat het is, dat sy gheniet; en dat sy alsoo gheraecke in een geluckigh vergheten haer selfs, door het betrauwen, dat hy, by den welcken sy is, en haer vint, sal voorsien aen alle haere noodtsaeckelickheyt. Aldus spreeckt dese groote Heylighe.
Waer mede sy wilt te kennen gheven, dat den wille, in Godt boven sy selven verheven zijnde, hem bemint, sonder dat het verstant daer iet toe doet door eyghen aerbeydt, dat is op sijn ghemeene, en groeve maniere van wercken of peysen; ende dat het verstant hem moet te vreden houden met die onvolmaeckte kennisse van dat hier gheschiet, die het ghelyck van verre ontfanght; te weten, dat de Ziele ofte wille een groot goet gheniet, dat uytvloeyt tot al de reste der Ziele; sonder hem te pynigen, om door die gemeene maniere te doorsnuffelen, dat is precyselick en bescheedelick door sijne bemerckinghen ende reflexien (tot de welcke het in desen staet zijnde niet bequaem en is), te sien wat dit goet is, dat sy gheniet, ende op wat maniere dat dit geschiet, ende wie haer dit gheeft, te weten Godt, op pretext van danckbaer te zijn, &c. De reden hier van is, dat, als het verstant dit op die maniere doet, het sy selven uyt den gheest worpt inde nature, ende sich berooft van dat inwercken
| |
| |
Godts, ende t'samen oock den wille van die vereeninghe, die hy met Godt heeft, als hy daer in consenteert, of dat beveelt: maer dit doende sonder consent, ofte bevel vanden wille (het welcke maer al te dickwils en gheschiet) soo kan hy noch blyven inde vereeninghe ende ghenietinghe Godts. Dit al nochtans niet teghenstaende, en laet de ziele door het verstant niet te weten door een ander verheven kennisse die sy heeft, die stil, vreedsaemigh, ende voor de nature verborghen is, ghelijck den S. Joannes a Cruce leert, dat het Godt is die sy gheniet, ende hoe sy hem gheniet, ende dat sy hem seer bemint &c. Het verstant krijght hier oock somtijts bysondere claere en bescheyden kennissen, die Godt hem instort, ghelijck hier naer gheseyt wordt.
105. V. Als het verstant door dat Goddelick licht ontfanght eenighe bysondere kennisse van Godt, ofte Goddelicke saecken, ghelyck gy op de leste Vraeghe gheseyt hebt, magh het daer op wel blyven rusten in't aenschauwen der selve?
A. Sonder twijffel det jae: Maer men moet wel onderhouden, dat ick aldaer gheseyt hebbe, van die kennissen te houden in sijn opperste Deel, daer het die ontfanght: Ende alsmen die aldaer aenschauwt op die voorseyde stille en gheestelicke maniere, en den wille met syne liefde hem daer by voeght, soo heeft men een waerachtige Inghestorte Contemplatie, ofte beschauwinghe; de welcke naer de leeringhe van den gheleerden P. Suarez, en andere, boven-naturelick is, soo in haer substantie ofte wezen, als in haere maniere van voortgaen. Soodaenigh is hier oock dese aenschauwinghe.
Om dit wel te verstaen, ghy moet weten,
| |
| |
datter twee soorten van levens zyn, die den Heere ons gheleert en aenghepresen heeft, inde welcke alle Christelicke volmaecktheyt begrepen wort. Het eerste is het Werckende Leven, het welcke aerbeyt in het oeffenen van alderhande goede wercken en deughden. Het tweede is het Beschauwende Leven, dat gheoeffent wort in de ruste der beschauwinghe. Siet hier hoe sy van malkanderen verschillen, en hoe sy hun oeffenen. Het eerste is beroert tot veelderhande saecken, Het tweede omhelst dat Een, dat alleen nootsaeckelick is: Het eerste dient de behoeftighe het tweede houdt hem aen die gheen behoeftigheyt en heeft: Het eerste deelt uyt, het tweede wort vervult: Het eerste becommert hem met de schepselen, het tweede met den schepper: Het eerste wort uytwendigh gheoeffent, het tweede inwendigh: Het eerste oeffent de liefde des naerstens, het tweede de liefde Godts: Het eerste wyckt af van het quaet, het tweede gheniet het opperste goet: Het eerste deurt maer den tijdt van onse stervelickheyt, het tweede deurt inder eeuwigheyt: Het eerste is het deel van Martha, het tweede is het deel van haere Suster Maria. Sy zyn alle twee goet ende loffelick. Het Deel van Martha is goet, maer dat van Maria is beter. Wilt ghy niet ghelooven den Enghelschen Leeraer S. Thomas, die dit met veel redens betoont 2. 2. quaest. 182. ad 1. ghelooft den Heere der Enghelen Christus selve, die klaerlick en opentlick seght Luc: 10. Maria heeft het beste Deel verkooren, dat van haer niet en sal wegh-ghenomen worden inder eeuwigheyt. Den H. Augustinus in Psalm: 26. spreeckt hier van aldus. Maria, seght de Waerheyt selve, die niet bedroghen en kan
worden, dat is het beschouwende leven, heeft het
| |
| |
beste deel vercoren &c. Ende Serm: 43. de tem. seght hy, dat het soo goet is, dat aen hem moeten wycken alle de verdiensten der rechtveerdighmaeckinghen, ende alle oeffeninghen der deughden. Una Contemplatio Dei est, cui meritò omnia Justificationum merita, & universa virtutam studia postponuntur. Ick hebbe boven gheseyt, ingestorte Contemplatie, om datter noch een andere soorte is, die maer vercreghen en naturelick is: By exempel, als iemant naer veel ondersoecken eenighe waerheyt achterhaelt, daer in sonder voorder ondersoeck, ofte discours rust, die aenschouwende. Siet wat ick van dese soorte van beschouwinghe gheseyt hebbe inde 5. Lesse vande eerste Dagh-reyse.
106. V. Wat moet hier de Memorie doen en laeten?
A. Sy moet ten eersten wel letten op de verscheydentheyt der tyden, ende haer daer naer reguleren, ghelyck ick hier vooren gheseyt hebbe. Ten tweeden, sy moet oock onderhouden het gene ick terstont van het verstant versocht hebbe. Ten derden, sy moet de gaeven die sy selve, en haere medegesellen ontfanghen, eenvoudelick bewaeren, om die op sijnen tydt aen hun bequaemelick voor te houden.
107. V. Wat moet den Wille doen? op wat maniere ende maete?
A. Aengaende het eerste, den wille, die Heere ende Meester is vande twee ander Pelgrims, heeft hier het meeste en principaelste te doen. Wat is dit? Godt te beminnen uyt gheheel sijne ziele.
Dit is het eynde van dese sijne tweede Dagh-reyse. Hier naer moet hy trachten by daeghe en by nachte, soo inden winter, als inden somer: by nachte en inden winter, op die eerste voor- | |
| |
seyde maniere; inden dagh en somer op de tweede, ghelijck hier vooren gheseyt is; soo dat hy noyt op en houde van sijnen wegh te avanceren, en sijn beste te doen om sy selven te voorderen in die geestelicke liefde tot sijnen Godt, op een van die twee voorseyde manieren van wercken; by nachte en inden winter ghebruyckende de verkreghen liefde (amore acquisitô) en die eerste voorseyde maniere van wercken, als hy niet beters en kan; by daeghe en inden somer ghebruyckende de inghestorte liefde (amore infusô) met de tweede maniere.
Aengaende het tweede, de maniere van beminnen die moet zijn gheestelick, soet, stille, vreedsaemigh, en nochtans crachtigh, ghelijck den Heere alles soetelick, en t'samen-crachtelick doet, fortiter & suaviter. Dese maniere moet hy wel leeren, en is eyghen aen desen staet en reyse, want de eerste en komt'er maer by ghevalle en noodt. De maniere op welcke den H. Gheest inden wille wercken sal, sal hem oock leeren, hoe dat hy de selve wercken beantwoorden moet. De inwerckinghe Godts, en de beantwoordinghe, moeten al op een ende 't selve fatsoen gaen: want waer het saecke dat hy die wilde beantwoorden op die eerste ghemeene maniere van doen, hy soude haer terstont verliesen, en uyt de verheventheyt, daer hy in ghestelt is, vallen in de nature, Godt verliesen, en sy selven vinden met troubel, ancxt en benautheyt. En dit is een poinct daer wel op ghelet moet worden. Want dit is een ghebreck daer onse Pelgrims alle drye seer lichtelick kommen in te vallen, bysonderlick in't eerste van dese tweede Dagh-reyse, door de ghewoonte en naturelicke ghenegentheyt die sy daer toe hebben.
| |
| |
Aengaende het derde, de maete van Godt te beminnen, seght den H. Bernardus, is hem sonder maete te beminnen. Als hy ons gheeft het ghebodt vande liefde ons naestens, hy stelt daer een maete by, te weten dat wy hem moeten beminnen, ghelijck ons selven, maer ons ghevende dat groot ghebodt van sijne liefde, en stelt hy ons gheen maete of ghelijckenisse. Hy heeft alles gheschaepen, ghelijck de H. Schrifture seght, in ghetal, ghewichte, en maete: maer in ons te beminnen, en heeft hy noch ghetal, noch gewichte, noch maete onderhouden, seght den selven H. Vader. Laet ons hem dan alsoo weder beminnen. Laet ons doen al wat wy vermoghen, wy en sullen hem noyt soo veel beminnen als hy verdient ende weerdigh is.
De acten van liefde en andere deughden, ende hunne oeffeninghen, in sommighe die dese leeringen wel onderhouden, zijn soodaenigh, dat men hun ghetal, ghewichte, ende maete niet wel en soude konnen beschrijven. Als dien Goddelicken en H. Gheest inde ziele ghekommen is, ende in haer sijne wooningne ghemaeckt heeft, soo beschenckt hy haer, ende geeft haer te drincken van die levende wateren sijnder jonsten ende gratien. Soo dat uyt haeren grondt vloeyen ghelijck gheheele rivieren van levende wateren van acten en oeffeninghen van liefde en andere deughden. Dit komt over een met dat onsen Salighmaecker ons te kennen geeft by den H. Joannes in sijn 14. cap. segghende: Op eenen grooten Feest-dagh stont JESUS in den tempel, en hy en seyde niet, maer hy riep met grooten yver en hertelickheyt: Is't dat iemant dorst heeft, dat hy tot my komme, en drincke: ende daer sullen uyt sijn inwendigh vloeyen rivieren van
| |
| |
levende wateren. Ende dit seyde hy vanden H. Gheest, die syn gheloovighe souden ontfangen, ghelijck den H. Evangelist wel bemerckt heeft.
108. V. Wat conditien ofte hoedanigheden moet hier onse liefde hebben?
A. Ten eersten, sy moet zyn, 'k en segghe niet deughdelick, maer Deughde-ryck. De liefde is de Coninginne, moeder, voester, wezen, en forme van alle deughden: sy heeft-se al in haer bevel, en onder haer commande, hun bevelende, beschickende en bestierende haere uytwerckinghen tot haer eynde: waer door sy al het wezen en forme der deught ofte deughdelickheyt gheeft; soo dat sy eenighsints alle deught in haer is behelsende en begrypende, ghelyck ons den Apostel leert, 1. Cor. 13.
Soodanigh moet hier oock onse liefde wesen, dat is alle deughden in haer besluytende; niet alleenelick stellende in ons eenen vasten gront en fondament aller deughden door een vaste, cloecke, en stantvastighe resolutie of opset van die alle te aenveerden, en op het volmaecktste te oeffenen, principalick om het wel-behaeghen Godts; maer oock door een dadelick beoeffenen der selve, als de occasie voorvalt; ende dat niet door menighvuldigheyt der naturelicke wercken of werckelickheyt, maer in hun wezen en substantie. Het is hier een groot voordeel, alsmen door voorgaende oeffeninghen in alderhande deughden soo ghevestight en ghegrondt is, dat sy ghelyck in nature verandert zyn.
Ten tweeden moet onse liefde oodtmoedigh zijn. Wilt ghy hier gherustelick wandelen door dese weghen, en versekeren de gaeven en jonsten Godts, (inde welcke dese reyse principaelick
| |
| |
by-naer gheheel bestaet of gheleghen is) het eerste en leste van uwe sorghe zy de oodtmoedigheyt; oodtmoedigheyt in't herte, oodtmoedigheyt in wercken, oodtmoedigheyt inden grondt, oodtmoedigheyt in kleederen, oodtmoedigheydt in huys-raedt en celle, oodtmoedigheyt in alles, en al oodtmoedigheydt.
Veroodtmoedight u totter aerden, en neemt de leeghste plaetse onder alle Creaturen, ghemerckt dat ghy uyt u selven verworpender zyt als stof en asschen; jae min als niet. Weeght wel met dese waerheyt, hoedanigh en hoe groot de bermhertigheyt Godts is tot u, en ghemerckt ghy hem voor dese niet en vermooght te voldoen, veroodtmoedight u, en houdt u ghedeurigh in den afgrondt van uwen Niet; niet door veel werckelicke veroodtmoedinghen; maer door een ghedeurighe habituele oodtmoedighe, jae vernietighde ghesteltenisse voor de ooghen vande Almoghentheyt en onghemeten grootdadigheyt van uwen Schepper: Dat ghy die wel kende, en oock uwen Niet, noyt en soude u oodtmoedigheyt ontbreken.
Ten derden moet onse liefde suyver zyn: want ghemerckt dat dien Goddelicken Gheest de source ende fonteyne is aller suyverheyt, jae de suyverheyt selve, soo en cander gheen vereeninghe met hem zyn, 't en zy dat den gheest van den mensch oock suyver zy.
De liefde des Hemels maeckt die Hemelsche gheesten soo suyver, datter in hun noch sonde, noch vlecke, nochte onvolmaecktheyt en is, nochte oock eenighe onbehoorlicke beweghinghe. Soodaenigh moet oock onse liefde wezen, soo vele het moghelick is. Sy moet uytsluyten alle sonden, soo cleene als groote; soo dat die aen uwe
| |
| |
Ziele onverdraeghelick schynen, en zyn; jae onverdraeghelicker als de helle.
Sy moet uytsluyten alle vrywillighe onvolmaecktheyt in woorden, wercken, en ghepeysen; de liefde dese al uytsluytende door haer cracht en ghewelt, om dat sy de ooghen Godts mishaeght, met een groote voorsichtigheyt, neerstigheyt, en stille sorghvuldigheyt.
Sy moet de ziele praemen, niet alleenelick om te vlieden dat onvolmaeckt is, maer oock om te doen in alles dat volmaeckt, ende Godt behaeghelick is: En dit niet alleen, maer oock dat in alle occasie haer sal duncken te wezen het volmaeckste, en aenghenaemste aen Godt; niet aensiende wat dat vleesch of bloedt, of het menschelick opsicht, maer wat de suyver liefde versoeckt; niet alleen aengaende het verkiesen des wercks, maer oock aengaende de omstandigheden des selfs.
Daerom siet voor u, en wacht u wel dat de Creaturen u niet en beletten, en den duyvel door haer. Vergeet-se al, en scheyt u van alles af, soo veel het de liefde en reden toelaet. Houdt u in eenigheyt soo veel ghy mooght, wilt ghy dees suyverheyt bewaeren: Maer inde noodtsaeckelicke hanteringhe met de menschen, bewaert wel de uytwendighe sinnen, en de inwendighe crachten: En siet dat ghy altydt die ooghe des gheests op Godt ghevestight houdt, oock sprekende met de menschen. Maer in't beginsel van elck merckelick werck, keert uwen geest gheheel in Godt, en doet alsoo dat ghy te doen hebt.
Naer de maete van de suyverheyt der ziele, is de vereeninghe met Godt; en dese en can niet volmaeckt zyn, soo langhe de andere on- | |
| |
volmaeckt is. Eylaes! hoe luttel is sy te vinden, de minste aencleventheyt aen eenighe creature, een ydel woordt, een ydel vermaeck, de minste sinnelickheyt in eten of drincken, en diesghelijcke, hoe cleen sy schynen, beletten de innighste vereeninghe met Godt, die de suyverheyt selve is, tot dat sy door een oodtmoedigh en minsaem leetwesen gheweert zyn.
Ten vierden moet, of behoort onse liefde alhier te zijn ghedeurigh, 't is een bysonder Privilegie vande liefde der Salighen inden Hemel, dat sy ghedeurigh is, sonder ophouden, sonder verminderinghe, ghelijck een vier dat altijdt brandt, dat hun ghedeurigh verandert en transformeert in Godt. Soodanigh behoort oock onse liefde te wesen (soo veel het den staet van ons stervelick leven toelaet) de selve naervolghende, altydt brandende, altydt in Actie, ofte op die ghemeene werckelicke maniere, ten tyde van duysternisse en dorrigheyt, ofte op die geestelicke ten tyde van Inwerckinghe en licht des Heeren, ghelijck't hier vooren gheseyt is.
| |
De IV. Lesse.
Vande Inwerckinghen Godts in't bysonder.
109. V. ICk bidde u nu wat te handelen vande Inwerckinghen Godts in't bysonder. Wat is dan het eerste dat Godt doet, als hy in dese ziele comt?
A. Het Eerste is dat hy in haer stort een seker gheestelick licht, het welcke sommighe naemen het licht van het bloot Gheloove; om dat
| |
| |
het van alle discoursen en verbeeldinghen ontbloot is. Den H. Bonaventura seght, dat het is tusschen het licht des Gheloofs (dat alle geloovighe Christenen hebben) ende het licht der Glorie, door het welcke de krachten van de Salighe inden Hemel verheven worden, versterckt en bequaem, om Godt claerlick te aenschouwen en te genieten. Dit licht dan heeft wat ghemeens met dese twee: Te weten dat het met het eerste duyster en onbescheydelick is; met het tweede, dat het de ziele en haere krachten verheft, versterckt en bequaem maeckt, om Godt op een gheestelicker en verhevender maniere te kennen en te beminnen. Het verheft hun boven hun selven, dat is boven hunne ghewoonelicke maniere van wercken en wezen: het vergaedert de krachten der ziele: het ontdeckt haer dat oneyndelick goedt, dat haer seer innighlick teghenwoordigh is, jae innigher als sy is aen haer selven. Het vervult haere memorie met eene ghelyck ghevoelicke teghenwoordigheyt Godts, die sy in haeren gront door het selve ghewaer wort en vindt: het brenght haer allenskens tot die Godtformighe wyse en maniere, daer sy ghestaedelick in moet blyven om Godt behoorlick en op een bysonder maniere in haer te vinden, en met hem te handelen: het verlicht haer verstant met een verheven kennisse Godts, die nochtans, al is sy duyster en onbescheyden, haer overstort met soo veel klaerheyt, dat sy haer ten lesten sal verslonden vinden, en gantschelick verandert en verteert in haeren hemelschen Bruydegom: En dat het principaelste is, het ontsteeckt haeren wille met een krachtighe, innighe, en suyver liefde, door de welcke sy met hem vereenight wort. Hier uyt komt inde ziele een groote ruste en vrede, en dickmaels een
| |
| |
verzaetheyt, als die nu ghevonden heeft dat sy soo seer ghesocht heeft, en dat alleen haer verzaeden can.
Dit licht dan en is geen schynsel of klaerheyt, die verlicht ghelyck een Keersse, Sonne of Maene; maer is een heylighe en gheestelicke werckinge vanden Gheest Godts, die hy inde ziele uytwerckt, de welcke haer suyver, claer en verlicht maeckt, ghelijck de locht boven de wolcken vande Sonne doorschenen. Sy wordt licht ghenaemt, om datter onder alle sienelicke creaturen niet en is, dat haer beter ghelyckt.
110. V. My dunckt dat ghy daer verscheyden bysondere uytwerckinghen van dat Goddelick licht, ofte inwerckingnen Godts in't kort verhaelt: Ick bidde u dit wat breeder te doen: ende dat op de orden ofte maniere die hy ghemeenelick ghebruyckt. Welcke is dan de eerste?
A. Godt almachtigh in't gheven van sijne gaeven, en andere wercken, en is aen gheene orden ofte maniere ghebonden; maer gheeft die alsoo, ende alswanneer het hem belieft: nochtans onderhoudt hy somtyts een seker orden en schickinghe, die schoon en wonderlick zyn, en over een commen met de nature, ende den heysch van sijne uytwerckinghen, ghelyck wy hier sullen connen bemercken.
De Eerste inwerckinghe die hy hier inde ziele doet, is een Lydtsaeme vergaederinghe vande crachten der ziele. Sy wordt Lydsaem ghenaemt, om haer te onderscheyden van een ander die werckelick ghenaemt wordt, de welcke in het ghemeen ghebedt ghebruyckt wordt, en oock in desen staet, als die andere ghebreeckt. Dese werckelicke dan is, door de welcke den mensch (geholpen vande ordinaire gratie Godts)
| |
| |
sijne crachten roept en treckt van buyten tot binnen, ofte innewaerts in sy selven, om aldaer geheel aendachtigh te zijn tot Godt. Hy is hier in ghelijck aen een Schildt-padde ende Everswijn, als sy hun willen intrecken in hun selven, ghelijck den H. Franciscus de Sales, en S. Theresia segghen.
Maer de lijdtsaeme, daer wy van handelen, en is soodanigh niet: want inde plaetse dat wy ons selven souden vergaederen, Godt doet dat selve door sijn minnelicke goetheyt. Desen goeden Herder die weet wel met een chifflet ofte wenck van sijnen goddelicken wille, alle die verstroyde schaepkens, dat is onse verstroyde crachten, terstont by een te vergaederen. Dit was 't dat den H. Augustinus den Heere badt Soliloq. c. 36. segghende: Collige me de exterioribus ad me; Vergaedert my vande uytwendighe dinghen tot my, dat door dese uytwerckinghe gheschiet: en hy voeght daer by, & de me ad te, en van my tot u. Dat in't naerst-volghende ghedaen wordt.
111. V. Welcke is de Tweede Inwerckinge Godts in de Ziele?
A. Het en is hem niet ghenoegh, dat hy haer crachten by een vergaedert heeft; maer hy gaet noch voorder, en Verheft die crachten van hun selven, tot hem selven, alwaer hy inde ziele is woonende, en sijne residentie ghemaeckt heeft; niet tot het leeghste deel van die redelicke crachten (ghelyck hy in't voorgaende dickwils ghedaen heeft) maer tot het opperste der selve, tot het welcke hy die verheft en verheven houdt. Waer door hy de ziele stelt in dese tweede Dagh-reyse, als dat niet eens of twee-mael op een passagiere maniere en gheschiet, maer dick- | |
| |
wils, en met meerder vastigheyt, en by maniere van staete. Het schijnt dat den Propheet Jeremias hier van mentie maeckt, als hy seght, dat het goedt is aenden mensch, dat hy het jock des Heeren van sijne jonckheyt af ghedraghen heeft: want hy belooft, dat hy sal sitten, dat is wesen in een stille en gheruste ghesteltenisse, eensaemigh, dat is afghescheyden van alle creaturen, vergaedert en ghetrocken vande selve, ende dat hy sal swijghen, houdende dat inwendigh silentium van syne leeghste, en ghevoelicke krachten: om dat hy (te weten den Heere) hem verhevèn heeft boven sy selven. Thren 3. Bonum est viro, cùm portaverit jugum ab adolescentiâ suâ, sedebit solitarius, & tacebit: Quia levavit super se.
Ghy mooght hier bemercken datter oock twee soorten zyn van verheffinge der ziele tot Godt. De eerste is de werckelicke en naturelicke, door de welcke wy ons met de ordinaire gratie Godts tot hem verheffen. De tweede is de lijdtsaeme, boven-natuerelicke en extraordinaire, die door een extraordinaire gratie in ons ghevrocht wort, vande welcke wy hier spreken.
Siet hoe den H. Franciscus de Sales, een Man soo ervaeren in alle gheestelicke saecken, soo door het gheene hy in sy selven, als in andere ondervonden heeft, van dese twee inwerckingen Godts is sprekende. [Het gheschiet (seght hy) dat den Heere inden gront des herten stort, sonder datmen het begrijpen kan, een seker stille soetigheyt, die ghetuyghenisse gheeft van syne teghenwoordigheyt: Ende alsdan de krachten, en selve de uytwendighe sinnen der ziele, door een verborgen consent, keeren hun tot dat innighste Deel, daer dien alderminnelicksten, en liefsten Bruydegom is. Want ghelyck eenen hoop, of
| |
| |
swerm bien, als hy vluchten wilt, en veranderen van plaetse, wordt weder-roepen door een soet gheclanck dat men maeckt op een becken, ofte door den geur van meede, ofte door den reuck van sommighe welrieckende cruyden; soo dat hy stille staet door het aes van dese soetigheden, en gaet in den corf die men hem bereyt hadde. A[ls]o onsen Salighmaecker, segghende eenighe verholen woorden van syne liefde, ofte uyt-stortende den geur vanden wijn synder liefde, die lievelicker en soeter is als honich, ofte wel uytdompende den geur van sijne cleederen; 't is te segghen, eenigh ghevoelen van sijnen Hemelschen troost in onse herten, ende daer door hun doende ghevoelen syne alderminnelickste teghenwoordigheyt, soo treckt hy tot hem alle de crachten onser ziele, de welcke hy is versaemelende rondtsom hem, en sy blyven in hem staen, als in hunnen alder-ghewensten voorworp: en ghelyck iemant, die een stuck van eenen zeylsteen onder veel naelden soude stellen, soude sien dat alle die poincten der naelden hun souden keeren vande zyde van hunnen welbeminden zeylsteen, ende aen hem souden aencleven: Alsoo als onsen Heere ons laet ghevoelen in't midden van onse ziele sijne vermaeckelicke teghenwoordigheyt, alle onse crachten keeren hunne poincten naer dien cant, om hun te connen voeghen by dese onverghelyckelicke soetigheyt:] Aldus spreeckt desen H. Man.
112. V. Welcke is hier de derde uytwerckinge Godts?
A. De Derde is een Kenbaer-maecken van Syne teghenwoordigheyt. Inde twee voorgaende werckinghen heeft de ziele begonst sijne teghenwoordigheyt ghewaer te worden door het gene
| |
| |
dat hy in haer dede; maer dit en was maer in't duyster, en onvolmaecktelick: Maer hier geeft hy de selve veel claerder en volmaeckter te kennen; soo dat sy de selve ghelyck ghevoelt. Dit gheschiet ordinairelick claerder en volmaeckter, naer de maete dat de ziele inde liefde en volmaecktheyt meer voordert en aenneemt. Den H. Petrus de Alcantara ghevoelde soo klaerlick Godt in hem teghenwoordigh, dat hy door groote eerbiedinghe en opsicht van sijne Majesteyt altydt was met onghedeckten hoofde, oock gaende door heete sonne-schijn, door reghen, haghel, sneeuw, &c. Andere ghevoelden de selve soo claer, dat sy hun qualick conden wederhouden van te segghen aen die by hun quaemen, dat sy Godt in hun teghenwoordigh ter aerden vallende souden aenbidden, &c.
't Is door dese inwerckinge dat sommighe in hun selven vinden en ontdecken een groot goet, soo sy segghen: (te weten dat opperste en oneyndigh goet, dat Godt selve is) al is't in eene soete duysternisse, het welcke van hun eenvoudelick in hunnen grondt aenschouwt wordt en genoten. Het welcke hun inwendigh soetiens met een minnelicke doordringentheyt bestraelt, doorvloeyt en penetreet, gelyck verdoovende alle voorigh soecken door middel vande werckende crachten, en hun ghelyck toont, dat sijn eenvoudigh, bloodt, en lauter besitten door een stille, suyver en innighe liefde in't opperste deel der redelicke crachten, en het voldoen aen sijnen inwendighen treck, in sy selven besluyt het eynde waer toe alle het wercken vande crachten in voorighe inwendighe oeffeninghen van Meditatien, Aspiratien, &c. ghestiert en ghevrocht wordt.
| |
| |
Om beter te verstaen dese werckinghe Godts, soo moet ghy weten datter in't gheestelick leven twee soorten van teghenwoordigheyt Godts gevonden worden: De eerste wordt ghenaemt de Werckelicke ofte vercreghen Teghenwoordigheyt, de welcke men allenskens vercryght door veel Acten van gheloove van sijne teghenwoordigheyt. Siet wat ick u van dese gheseyt hebbe op de 67. Vraeghe. De tweede is een Inghestorte, lydtsaeme, en boven-naturelicke, die Godt selve inde Ziele stort door een extraordinaire gratie, hem aen haer kenbaer maeckende met een bysonder claerheyt; soo datmen hem, en sijne tegenwoordigheyt ghelyck ghevoelt.
113. V. Hoe can men Godt ghevoelen, die eenen gheest is, daer men eenen gheest noch sien, noch hooren, noch smaecken, noch riecken, noch ghevoelen en can?
A. 'tIs waer datmen eenen geest, die noch vleesch, noch beenderen en heeft (gelyck den Heere seght Joan. 24.) nochte iet anders datmen soude connen door de lichaemelicke sinnen bevatten: door de selve niet gevoelen en kan; maer men spreeckt hier van dese sinnen niet; maer vande geestelicke. Gy moet weten, dat onse ziele, al is sy eenen gheest, nochtans op een geestelicke maniere haer vyf sinnen heeft (gelyck den H. Bernardus lib. de Amore Dei cap. 6. en den H. Bonaventura de sep. itin. dist. 2. leeren) door de welcke sy eenen anderen gheest can sien, hooren, ghevoelen, &c. op een gheestelicke maniere. Den H. Augustinus in Psalm. 99. seght, datmen wel seght, dat een saecke, diemen met de sinnen niet vatten en can, niet tegenwoordigh en is. Ubi non est sensus alicujus rei, rectè dicitur absens. Hoc est enim absentem esse, sensu abesse. Hier uyt volght, dat als
| |
| |
sy met de sinnen ghevat wordt, dat sy teghenwoordigh is, ofte gheseyt magh worden. Desen H. Man, naer dat hy hem beclaeght hadde, dat hy Godt van buyten, inde creaturen, met sijn verstant allomme loopende en discourerende gesocht hadde, maer niet ghevonden, ghelyck hy wenschte, Sero te amavi, Bonitas, &c. Soo seght hy dat hy hem ten lesten ghevonden heeft van binnen, in sijn selven, hem vattende met die vyf gheestelicke sinnen, hem siende, hoorende, rieckende, smaeckende en ghevoelende. Vocasti & rupisti, &c. Den H. Thomas opusc. 60. de grad. am. Leert oock dat Godt inwendigh en gheestelick ghevoelt can worden, Cùm senseris tactu qui cognoscit de proximo & in conjunctione maximâ, labia illa JESU. &c.
114. V. Wat is Godt vinden?
A. Het is syne teghenwoordigheyt becommen ofte ghewaer worden door die inwendighe gheestelicke sinnen der ziele, ghelyck ick nu gheseyt hebbe.
115. V. Waer is't datmen de teghenwoordigheyt Godts ghevoelt?
A. Sommighe gheven hier van verscheyden manieren, en nemen die in eenighe deelen des lichaems; by exempel, in't hooft, ofte herte, &c. Maer als-men van gheestelicke saecken spreeckt, men moet sich wachten van alle lichaemelicke verbeeldinghen, ghelyck den H. Augustinus, en den H. Bernardus segghen.
Nochtans, gemerckt dat de werckinghen der ziele tot Godt gheschieden op twee manieren, ghelyck de experientie, en den H. Bernardus leert in cantica Cantit. Eerst by maniere van Verheffinghe, de tweede by maniere van Daelinghe ofte Versinckinghe, soo maghmen sijne teghen- | |
| |
woordigheyt nemen, ten eersten om hooghe (sonder daer toe eenigh deel des hoofs te imagineren) in het opperste vanden gheest, en van ons wezen, alwaer men alle onse krachten, en ons selven passerende, en overklemmende (ghelyck S. Augustinus spreeckt) Godt aenhanght inden gheest, en verkryght eenen nieuwen staet in Godt, en een verbreydinghe en seker verheventheyt boven gheheel het nederste Deel.
Ten tweeden maghmen-se nemen ghelyck omleeghe, by maniere van daelinghe inden grondt, ofte center der ziele, alwaer Godt in ons is innigher, als wy in ons selven zyn; alwaer hy in ons is woonende als het eerste beghinsel van ons wezen en werckinghen, en van alle goedt: Ende als een source ofte fonteyne, uyt de welcke spruyten alle die levendighe wateren der gratien, en gheestelicke Oeffeninghen. Hier komt de ziele dickmaels in Godt te versincken door een innige liefde: En dese maniere dunckt haer beter, lichter en profijtigher, als de andere. Maer sy en magh hier gheen verkiesen hebben; maer moet Godt nemen daer sy hem vindt, ofte daer hy sich vertoont,
116. V. Welcke is de Vierde Werckinghe Godts inde ziele.
A. Den H. Gheest Godts nu in dese ziele syn woonste genomen ende sijnen Throon gestelt hebbende, haer van buyten tot binnen geroepen en vergaedert, en boven haer selven by hem in syne tegenwoordigheyt ghestelt hebbende, beghint haer door syne Goddelicke werckinghen die hy in haer doet, van Dienstmaeght en Vriendinne, te maecken syne Dochter; want, ghelyck den Apostel seght Rom. 8. Die door den Gheest Godts ghedreven worden, die zyn kinderen Godts. Sy wort dan de
| |
| |
Dochter van dien oppersten Koninck, aldaer staende in syne teghenwoordigheyt; en als soodaenigh beghint hy haer to vereeren met sijne Goddelicke en ingestorte liefde, in vestitu deaurato, circumdata varietate, omringhelt zynde met een schoone verscheydentheyt van andere gaeven en deughden. Den selven Apostel Galat. 5. noemt dese liefde, dese werckinghe vanden H. Gheest, syne vrucht. Fructus autem Spiritûs est Charitas &c. Die hy Coloss. 3. seght te zyn den bandt van alle Volmaecktheyt, vinculum perfectionis. Ende 1. Cor. 12. eenen verhevenderen wegh, excellentiorem Viam. De liefde dan is de eerste; de tweede is Blydtschap, Gaudium, een bysonder Soetigheyt en vreught, die hy haer gheeft; de derde Pax, de Vrede, die hy op een ander plaetse seght alle verstant te boven te gaen. De vierde is de Verduldigheyt, Patientia, en een verscheydentheyt van andere Deughden die hy verhaelt.
't Is waer dat dese ziele als een wyse Maget inde voorgaende Dagh-reyse hadde haer beste ghedaen om de lampe van haer herte altydt brandende te houden; maer haere olie en was maer van die ghemeene, die sy ghecocht hadde, die niet seer welrieckende en is, noch suyver ghenoegh; maer ghemenghelt: die wel brandt, maer haer vlamme en gaet niet op sonder veel roock. Dit is te segghen: Haer liefde was een vercreghen liefde, die sy met haeren aerbeydt en moeyte hadde besorght, die ghemenghelt was met sommighe onvolmaecktheden en ghebreken: maer Godt selve die gheeft haer alhier een inghestorté liefde, die brandt door de olie sijnder gratie, die suyver, klaer, stillekens en crachtelick brandt sonder eenighe vuyligheyt, roock of stanck.
Sy magh nu wel segghen: mijnen Beminden
| |
| |
heeft my inden wijn-kelder gheleyt: Introduxit me in cellam vinariam, alwaer hy sijne vrienden beschenckt met dien most sijnder liefde, die hem soo veel heeft ghekost. Hier seght hy, bibite amici, drinckt vrienden, & inebriamini charissimi, en wordt droncke mijne alderliefste. Hier siet sy volbraght dat hy belooft hadde Apocal. 3. alwaer hy seyde: Ick stae aende deure des herten, en cloppe. Is't dat my iemant open doet, ick sal tot hem binnen gaen, en mijn avondtmael met hem doen, en hy met my. Wat zijn al die costelicke schotelen en gherechten van dit goddelick banquet, als oeffeninghen en acten van liefde, van d'een en d'ander kant? Wat is hier anders, als beminnen en bemint worden? als liefde en weder-liefde? elck heeft hier sijne liefde, die hy d'ander presenteert, elck heeft hier sijnen wijn: sy brengen't aen malkanderen: mijnen Beminden aen my (seght sy in cantic.) en ick aen hem. Dilectus meus mihi, & ego illi: tot dat sy somtijdts alle beyde van liefde ghelijck droncke worden.
Hier uyt kont ghy trecken en leeren, dat het hier niet ghenoegh en is, dat de ziele ontfanght de liefde die Godt haer instort, maer oock moet mede-wercken, en weder-liefde geven, somtijts oock ghemenghelt met acten van andere uytnemende deughden. Den wijn die de voorseyde aen haeren Beminden gaf, was den most van haere Granaet-appelen, Mustum malorum granatorum meorum. Dese Appelen door haere seer gheschickte roode graentiens daer sy vol van zyn, beteeckenen ons de oeffeninghen en acten der liefde: op een ander tijdt, hadde sy gheconfijten wijn, ghemenghelt met costelicke en aenghenaeme speceryen, de vino condìto. Dit is een
| |
| |
liefde ghemenghelt met acten van andere costelicke en aenghenaeme Deughden. Dese medewerckinghe en weder-liefde nochtans moet hier gheschieden op die maniere, die in dese Daghreyse moet onderhouden worden; gelijck't hier vooren gheseyt is.
117. V. Welcke is de Vyfde werckinghe Godts inde ziele.
A. Dese is de Vereeninghe der ziele met hem; soo dat sy hier met Godt eenen gheest wordt: gelijck den Apostel seght; 1. Cor. 6. Die den Heere aenhanght, is eenen gheest met hem. De Heylighe Vaders segghen, dat de liefde is een vereenighende cracht, amor est vis unitiva, om dat sy den ghenen die bemint (subjectum suum) vereenight met haeren voorworp (unit objecto suo) dat is, met dat hy bemint. Elcken trap of graedt der liefde heeft dese kraght, en brenght een vereeninghe mede, meerder of minder, naer dat sy meerder of minder is: ende al is't dat de liefde hier noch niet gheheel volmaeckt, en soo groot en is, ghelijck inden derden staet ofte derde Dagh-reyse; nochtans gheeft hier een waerachtige vereeninge met Godt, die seer edel is, en groote uytwerckinghen in haer doet, naer proportie en maete van haere volmaecktheyt.
118. V. Hoe veel soorten zijnder van vereeninge der ziele met Godt? ende van welcke spreeckt gy hier?
A. Daer zijnder principalick vijf.
De eerste is een vereeninge aengaende de plaetse en teghenwoordigheyt, door de welcke Godt allomme is, in alle creaturen, door sijne ongemetentheyt, ghelijck den Apostel seght: Wy leven en roeren, en zijn in hem. Dese soorte van vereeninge hebben alle creaturen, oock die on gevoelick zijn.
| |
| |
De tweede is, die door gevoelicke devotie en soetigheyt, in Mondt-ghebeden, Aspiratien en Meditatien, &c verkregen en geoeffent wordt. Dese is eygen aen de eerste Dagh-reyse.
De derde is die wordt geoeffent en becommen door geestelicke acten, affectien en oeffeningen vande werckelicke liefde, die noch maer en zijn in't leeghste deel vande redelicke krachten. Van welcke daer staet 1. Joan. 4. Die inde liefde blijft, die blijft in Godt, en Godt in hem. Dese is gemeene aen alle goede menschen, die Godt vierighlick beminnen, maer de vijfde naervolgende noch niet en hebben.
De vierde, het steunsel en fondament vande 2. 3. en 5. (die oock noodtsaeckelick is tot de saligheyt) is die, door welcke de ziele met Godt vereenight wordt door middel vande rechtveerdigh-maeckende gratie en ingestorte habituele liefde Godts: dese hebben alle goede Christene menschen, die in gheen doodt-sonde en zijn; oock de kinderen die gedoopt zijn, eer sy het gebruyck der reden hebben. Van dese en wil ick hier niet handelen, al is't dat sy goet zijn en verdienstigh (uyt-ghenomen de eerste) en bereydingen om te kommen tot de naervolgende.
De vijfde, vande welcke ick hier handele, is een geestelicke verholen vereeninge, door welcke de ziele met Godt in het opperste deel van haere redelicke crachten vereenight wordt: Hy sijnen Goddelicken Gheest in haer stortende, ende haer in hem treckende, en met hem vereenighende. Dese heeft hy verborghen voor de wijse en voorsichtige naer de werelt, en veropenbaert aende kleyne, en sijne liefste kinderen, sy wordt verholen ghenaemt, om dat sy door menschelicke wetenschap en geleertheyt niet verstaen, noch
| |
| |
begrepen, noch gheleert en wordt; maer door ondervindinghe; en dat noch maer ten halven en onvolmaecktelick. Dese gaet de voorseyde verre te boven: ende en wordt niet verkreghen door de naturelicke kracht der ziele, ofte eenige oeffeninghe der selve, oock met de ghemeene gratie; maer wordt door extraordinaire gratie en jonste van Godt gegeven aen die hy daer toe weerdigh kent, of weerdigh maeckt
119. V. Ick bidde u wat klaerder te segghen wat sy is, en hoe dat sy geschiet.
A. Wat sy is, en hoe sy geschiet, en kan geenen mensch klaerlick seggen ofte uytleggen.
Ghy moet dat aenden Bruydegom vraeghen (seght den H. Bernardus) en niet aenden Meester. Interroga Sponsum, non Magistrum. Die-se geeft, die moet-se oock leeren, en dien kan-se alleen klaerlick uytleggen ende beschrijven. Nochtans, om u begheerte te voldoen, sal ick seggen wat my daer van dunckt. Als de goetheyt Godts eenige ziele met dese jonste vereeren en verrijcken wilt, als hy haer van alles dat buyten hem is af-ghetrocken, in haer selven gheheel vergaedert, ende boven haer selven verheven heeft, soo stelt hy sy selven aen haer teghenwoordigh op een bevindelicke maniere in't opperste van haere redelicke krachten: ende door een vierige liefde die hy haer instort, treckt haer tot hem, jae treckt haer geheel in hem. De ziele van haeren kant siende dat haeren Beminden, die sy soo seer begeert heeft, nae wien sy soo seer verlanght heeft, haer soo tegenwoordigh is, haer soo verweckende, ende in hem treckende op eene onuytsprekelicke maniere, valt hem (om soo te spreken) aen den hals met geheel haere liefde; ende hem willende omhelsen, wordt van
| |
| |
hem omhelst, en van sijne liefde omvanghen. Hy stort in haer sijn Goddelick Wezen, en al dat hy heeft; sy van haeren kant vloeyt weder in hem, met al dat hy haer gheeft; soo dat dese twee liefden maer een liefde en schijnen te zijn, ende dese twee geesten maer eenen geest. Eeenige bysondere werckingen, die den Beminden in haer doet, sullen wy in't vervolgh bysonderlick handelen.
120. V. Welcke is de Sesde werckinghe Godts in dese ziele?
A. Dese is een boven-naturelicke ruste en Goddelicke vrede (die alle verstant te boven gaet, gelijck den Apostel seght) die hy inde ziele stort: en volght gemeenelick uyt de voorseyde vereeninge: want naer dat de ziele haeren Beminden soo neerstelick ghesocht hadde, naer hem soo seer ghetracht, naer hem soo seer verlanght (dat al Acten van Liefde en vanden wille zyn) nu ten lesten hem ghevonden hebbende, en omhelsende, en ghelyck vast-houdende, soo is't dat al haer soecken, begheeren, trachten, en verlanghen een eynde neemt, en tot ruste comt. En daer-en-boven inde plaetse van dese al, soo cryght sy een besittinghe, ghenietinghe, omhelsinghe, ende ghelyck een vasthoudinghe van dat oneyndigh goet, dat sy soo seer ghesocht ende begheert hadde: De welcke oock Acten vanden wille zyn, die commen inde plaetse van de voorgaende, ende worden beteeckent door de voorseyde ruste ende vrede (Waer op ghy wel letten moet) Soo dat hier geen reden en is van te twyffelen, of de ziele hier eenige werckinghe heeft, of ledigh is.
121. V. Waerom seght ghy dat ick hier op wel letten moet?
A. Om datter vele, oock sommighe gheleerde Mannen, hier op niet lettende, ofte dit niet
| |
| |
verstaende, van dese goddelicke ruste en vrede hebben quaet achterdencken, vreese en opinie; jae quaet oordeel strycken, meenende dat sy een valsche ledigheyt is, die naer de rechte reden, naer alle Theologie en oordeel vande H. Kercke verfoeyelick is. Daer nochtans dese ruste soo Heyligh en Goddelick is, in haer begrypende soo verheven Acten van wille en liefde, als de voorseyde zyn, te weten besittinghe Godts, ghenietinghe, omhelsinghe, &c. ghelyck men uyt de Philosophie, Theologie, ende de H. Vaders soude connen betoonen, principalick uyt den H. Augustinus in verscheyde plaetsen, bysonderlick lib. 6. de Trinit: cap. 9. alwaer hy seght, dat den wille eenen Act heeft die hem eyghen is, die is eenen Act van vast-houdinghe, ofte omhelsinghe, ende ghelyck besittinghe &c. Vide D. Bonavent: de VII. itin itin: 6. d. 6.
't Is desen Act, ofte Acten, dese of soodanighe werckinghen die de Ziele cryght door de goddelicke vereeninghe; 't is een besittinghe, eene omhelsinge, een smaeckinge, een genietinge van haeren Godt, die sy nu gevonden heeft, ende gelyck een vast-houdinge. Daerom seyde de geestelicke Bruydt in't Boeck der Sangen, dat sy haeren Beminden naer veel soecken ten lesten gevonden hebbende, hem soude vast-houden, ende niet laeten gaen: Tenui eum nec dimittam. Ende met goede reden soeckt de Ziele, die hem gevonden heeft, hem vast te houden: Want haer dunckt dat sy niet meer te wenschen en heeft. Alle haere crachten zyn soo voldaen, dat sy noyt en soude willen laeten dese vreedsamige stilligheyt, seght de H. Theresia, die van dese ruste veel geschreven heeft. Sy noemt oock dese gesteltenisse eene verslondentheyt ofte
| |
| |
opslockinge der crachten, om dat sy metter daet zyn gelyck ingeslockt, en verslonden in Godt; soo dat sy hun selven niet meer en sien, hun selven niet meer kennende, soo lange als dese gesteltenisse deurt, om dat sy zyn geheel verafgrondight en verloren in Godt. Den H. Franciscus de Sales in sijnen Boeck vande Liefde Godts, alwaer hy de Ziele, die in dese gesteltenisse is, vergeleken hebbende by een suyghende kindt, besluyt op dese maniere. [Het is het selve vande ziele die in vrede en ruste is voor Godt: Want sy suygnt by-naer ongevoelick de soetigheyt van dese tegenwoordigheyt, sonder te discoureren, sonder wercken, en sonder iet te doen door haere crachten, 'ten zy met het poinct vanden wille, die sy soetelick ende ghelyck onbemerckelick roert, als den mondt door welcken incomt de ghenoeghte ende versaedinge die sy heeft in't genieten van de goddelicke tegenwoordigheyt.
Dese Heylighe ruste wordt somtyts oock genaemt den geestelicken slaep der crachten: Ende door desen naem wilt-men segghen, dat de crachten onser ziele niet meer in roeringe en zyn ghelyck sy gemeenelick zyn; maer dese hunne beweginge ende beroerte op-gehouden zynde, soo zyn se gelyck slaeperich, ende slaepen in den schoot Godts; maer het herte waeckt, gelyck die seght Cant. 5. Ick slaepe, ende myn herte waeckt.
Dese Heylige ruste dan, soo gy siet, heeft verscheyden naemen, ende soud'er noch meer connen hebben, die haer soo wel, of beter souden connen dienen ofte toecommen, door het verscheyden goet dat sy in haer besluyt: maer wort gemeenelick ruste genaemt, om dat dese hier
| |
| |
meest gevoelt wordt: Want sy is hier soo groot, dat sy haer niet alleenelick uyt en streckt tot geheel de ziele, maer oock tot het lichaem; soo dat het somtyts sy selven qualick soude derven roeren, uyt vreese van dit te beletten, of te verliesen, gelyck de H. Theresia seght. Alle het ander dat de ziele hier ontfanght, is ongevoelicker, en soo kenbaer niet, om dat de crachten gelyck verlooren zyn in Godt, ende daer geen bysonder en bescheyden reflexie op en connen nemen. Den wille met sijne liefde gaet binnen by den Koninck, maer het verstant en memorie en staen maer aende deure, volghens dit gemeen spreeckwoordt der geestelicke: Charitas intrat, scientia foris stat: De Liefde gaet binnen, de kennisse staet buyten.
122. V. Waer door geschiet het, dat sommige, die in dese gesteltenisse schynen te zyn, segghen dat sy niet en doen ofte wercken?
A. Dit geschiet ten eersten, om dat de cranckheyt van hun gesichte haer niet uyt en streckt tot soo geestelicke saecken, gelyck die zyn die hier gedaen worden. Ofte ten tweeden om dat sy de saecke niet poinctuelick in en sien, maer alleenelick in't grouve, ende gelyck van verre. Ofte ten derden om dat sy meenen dat sy niet en doen, 't en zy dat sy dat met moeyte doen, gelyck den H. Augustinus seght. Ofte ten vierden om dat sy peysen dat sy niet en doen, 't en zy dat sy het doen op die gemeene manier van welcke gehandelt is op de 93. Vraeghe.
Door dese redens geschiet het, dat sommige eenvoudige menschen, oock die in dese wegen seer gevoordert zyn, als men hun vraeght, wat dat sy doen, antwoorden dat sy niet met allen en doen; maer als-men hun in't bysonder wel
| |
| |
ondervraeght en onderwyst, soo sien sy wel, dat sy altyt wercken op de voorseyde geestelicke maniere.
123. V. Welcke is hier de Sevenste werckinghe Godts in de ziele?
A. Dese is eene bysondere verlichtinghe des verstants, ende verheven kennissen die Godt in het selve stort: vande welcke hy by den Godtvruchtighen Thomas a Kempis seght: Ick verheffe op eenen ooghenblick een oodtmoedigh gemoet, soo, dat het meer redens vande Goddelicke waerheyt begrijpt, als dat het thien jaeren ghestudeert hadde inde schoolen: ofte als wy door ons verstant souden connen achterhaelen, soo de H. Theresia seght. Van dese verlichtingen seyde eens den geleerden ende godtvruchtigen P. Lessius aen eenen grooten Prelaet, hem toonende de Bibliotheque van't Collegie van Loven: Siet, myn Heer, wat al Boecken daer zyn: Maer een luttelken van't Goddelick licht is meer weerdt, als al dit.
Somtyts worden hier in't verstant ghedruckt verheven kennissen van Godt, en sijne goddelicke volmaecktheden; somtyts vande verholentheden der H. Schrifture, ende vande Mysterien des Geloofs: Somtyts kennissen van vaste en hooghe waerheden, die dienen voor fundamenten van groote volmaecktheyt: by exempel, wat een groote wysheyt het is te beminnen de ver[ach]tingen ende veroodtmoedingen: item vastelick te gelooven dat de aermoede, behoeftigheyt en beroovinge van alles een grooten schat is. Item wat een groot goet het is geerne te lyden, dat men overwonnen, verplet ende beschimpt wordt van die ons ongelyck doen, &c. Datmen schroomen moet al dat de weireldt bemint
| |
| |
en omhelst, ende omhelsen en begheeren met alle onse macht, dat onsen Salighmaecker bemint ende omhelst heeft. Dat men de creaturen moet achten als stricken, gheleyt om ons te doen vallen: dat men de eerste beweghinghen moet wederstaen, ghelyck wy de vrywillighe sonden doen: dat wy cleene onvolmaecktheden moeten ghevoelen, ghelyck of het groote sonden waeren: dat wy onse ydelheden moeten beweenen, ghelyck of het sacrilegien waeren: ende oock strenghelick straffen onse fauten, door onwetentheyt, onbedachtheyt, en onvoorsichtigheyt ghedaen. Door sulcke maxymen wordt het quaedt tot den gronde uyt-gheroeyt.
124. V. Welcke zyn de principaelste manieren, op welcke dese verlichtinghen gheschieden? en moet-men daer niet voorsichtigh in zyn?
A. Aengaende de manieren: ten eersten worden sy somtyts door het Goddelick licht in het verstant ofte ziele in-ghedruckt, op een onbekende en gheestelicke maniere. Ten tweeden somtydts door visioenen, openbaeringhen, en vertooninghen. Ten derden somtyts door inwendighe, ofte uytwendighe claere woorden. De eerste soorte is de beste, ende volmaeckste. De tweede is onseker, ende daer can seer lichtelick bedrogh in zyn, soo vande eyghen imaginatie, die dit can voorstellen, als van eyghen interpretatie vande bediedinghe der gene die van Godt commen; als oock vanden vyandt, die ghelyck de simme van Godt is, ende sich niet alleenelick en transfigureert in eenen Enghel des lichts, maer oock in Godt selve. De derde en is soo veel bedrogh niet onderworpen als de tweede; ende Godt ghebruyckt die dickmaels, als hy iemant haestelick wilt tot de volmaecktheyt
| |
| |
voorderen: gelyck de experientie dickmaels leert.
Aengaende de Voorsichtigheyt: Ten eersten men moet soodaenighe jonsten vande tweede en derde soorte van Godt niet vraeghen, nochte daerom wenschen. Ten tweeden als wy die ontfanghen, wy moeten ons wachten van ons selven daerom meer te achten. De groote sondaers en heydenen selve hebben somtyts visioenen en openbaeringhen ghehadt. Ten derden als ons door de selve iet gheleert wort, wy moeten sien of dat over een comt met de leeringhe vande H. Kercke, niet naer ons goetduncken, maer van die het verstaen. Ten vierden als sy ons bevelen iet te doen, wy en moghen daer op niet voortgaen sonder raet en consent van die wy moeten ghehoorsaem zyn, als het iet bysonders is; principaelick dat met onsen staet en conditie niet wel over een en komt. Ten vyfden moet-men wel sien wat uytwerckinghe sy in ons doen; of sy ons brengen tot een waerachtigh verloochenen van ons eyghen selven, tot oprechte ootmoedigheyt, en andere deughden. Ten sesden, is't dat de verlichtinghe in woorden bestaet; is't dat sy hunne uytwercken mede-brenght; is't datmen naer de selve blyft in een groote ruste ende stilte; is't dat sy langhen tydtinghedruckt blyven inden gheest, soo dat men-se langhen tijdt daer naer onthouden kan: Dit zyn goede teeckenen, dat sy van Godt commen, seght de H. Theresia. Ten sevensten als-men naer al dit noch twijffelt van wie de verlichtinghe comt, men moet sy selven niet pynighen om dit voorder te ondersoecken, als sy ons treckt tot het goet dat met onsen staet over-een-comt; maer men moet dit volbrenghen, en de reste laeten vaeren. Men verhaelt van eenen Religieus der Societeyt Jesu,
| |
| |
dat als hy hier in te seer bevreest, synen tydt verloos in soodaenighe ondersoeckinghe, den Heere hem eens seyde, als-men iemant eenighe vruchten gheeft met den tack daer sy op staen, wat doet hy? hy antwoorde, ick meyne dat hy de vrucht eet, en den tack wegh-worpt. Den Heere seyde, doet oock alsoo.
125. V. Welcke zyn de profijtighste ende gemeenste verlichtinghen ende kennissen, die den H. Gheest in dese zielen stort, die sy aldermeest moeten waernemen?
A. Het zyn verlichtinghen en kennissen van hunne ghebreken, en van hunnen Niet, en van dat sy moeten doen en laeten om wel voort te gaen in de deught ende volmaecktheyt; en dese moeten sy wel gaedeslaen. Den H. Bernardus seght, dat dien H. en soeten Gheest niet het minste strootien, of paillie en sal laeten in het herte dat hy besit; maer dat hy het al sal verbranden door het vier van een subtylste toesicht. Is't dat wy wel letten op sijne inlichtinghen, en wel hooren naer sijne inwendighe inspraecken, hy sal ons leeren onderscheyden tot het minste sierken toe, wat hem mishaeght, en onsen voortganck belet: hy sal ons doen sien, dat een cleen onnut pleysier, ofte vermaeck datmen houdt, al is't maer habituelick, ende al is't dat men't niet teenemael vrywilligh en aenveert, en alleenelick maer door ghedooghinghe; dat de curieusheydt in kleene saecken, te veel ghemeenschap oock met goede persoonen, een ooghe gheslaghen op een voorworp sonder noot of reden, dat dit al overtolligh is, en beletsels vande Goddelicke vereeninghe. Laet ons dan inwendigh in ons selven woonen, de deuren en vensters der sinnen sluyten, vluchten alle soor- | |
| |
ten van vermaeck, gheen onnutte wercken doen, gheene indruckinghe aenveerden van iet dat niet noodigh en is, ons herte ghedeurigh ydelen van alle dinghen, ende ghedeurigh by desen grooten Meester te schoole gaen inden gront van onse ziele (want 't is daer dat hy schoole hout) ende hy sal ons alles leeren, ende door den soeten treek van synen Gheest leyden tot een soo groote vereeninghe met hem, dat wy sullen ghevoelen dat hy in ons leeft, in ons werckt, ons regeert en bestiert, ende ontsteeckt met dat Goddelick vier, dat hy inde weirelt ghebracht heeft.
126. V. Welcke is hier de Achtste werckinge Godts in de ziele?
A. Dese is de Gaeve der traenen, de welcke den H. Vader Franciscus, den H. Ignatius, den H. Xaverius, en andere in't peryckel ghebracht heeft van hun ghesichte te verliesen.
Willen wy de traenen in hun selven aensien, sy en zyn gheen bysonder saecken; maer men moet hunnen oorspronck aenmercken, ende alsoo desen hunnen oorspronck verscheyden is, soo zyn sy oock, en soo zijnder verscheyden soorten der selve. Ick en wil hier maer van drye soorten wat segghen.
De Eerste soorte is, of zyn naturlicke traenen, die spruyten uyt een natuerlicke teerheyt des gemoedts die sommighe hebben, principalick Vrauwen en kinderen, door welcke sy lichtelick traenen storten, als hun iet overkomt dat tegen hunnen sin ende wille is. Dese teerheyt en is gheen deught, maer is evenwel goet, ghelijck de hartheyt en onbeweghelickheyt van ghemoet quaet is.
De tweede soorte, zijn boven-naturelicke traenen, die voortkommen uyt een teerheyt en be- | |
| |
weghelickheyt van ghemoet, die Godt bysonderlick instort, door welcke men daeghen en nachten ghelyck in traenen soude swemmen. Somtyts een woordt datmen verstaet, ofte leest, een ooghe gheslaeghen op ons voorgaende sonden, ofte op't lyden des heeren, ofte op eenigh beeldt, ofte iet anders, is ghenoegh om ons te doen storten een beke der traenen. Soodanigh waeren de traenen vanden H. Franciscus in't eerste van sijne bekeeringhe, naer dat den Heere hem door eene schoone openbaeringhe gheheel syn lyden vertoont hadde: insghelycks oock die vande H. Brigitta, van de S. Angela van Fulginien, ende andere. Dese traenen zyn seer goet en aenghenaem aende ooghen Godts: ende sy zyn ordinairlick bitter, en vergheselschapt met een groote droefheyt.
De derde soorte zyn die spruyten uyt een teerheyt en beweeghlickheyt die Godt stort in den Gheest, door de overvloedigheyt van syn Goddelick licht en jonsten die hy daer gheeft. Soodanigh waeren de traenen vanden H. Franciscus daer naer; principaelick de leste jaeren syns levens, die soo overvloedigh waeren, dat hy daer van bynaer blindt wierdt, en als den chirurgyn hem seyde, dat hy de traenen moeste laeten, ofte dat hy heel blindt soude worden, soo antwoorde hy, dat men om de liefde van het ghesicht, dat wy met de vlieghen ghemeen hebben, niet en moesten in't minste verstooten de besoeckingen van het eeuwigh licht. Dese traenen zyn seer soet, en zyn meer traenen van liefde, als van droefheyt: en sy hebben ordinairelick seer verheven en verborghen inwerckinghen Godts in den Gheest, mede-gaende. Somtyts een enckel ghedacht of ghepeys van onsen Heere, op syn H.
| |
| |
Moeder, ofte andere Heylighen, is ghenoegh om die met overvloedigheyt te storten.
127. V. Welcke is hier de Neghenste werckinghe Godts in de Ziele.
A. Dese is een Inghestorte Inwendighe Eenigheyt, door de welcke de ziele, al is't dat sy is in't midden van't ghewoel des weireldts, nochtans inwendigh soo stil is en gherust, al of sy waere in't midden vande wildernissen van Egypten. Soodanigh was de eenigheyt van veel heylige en Apostolycke Mannen in't bekeeren en helpen der zielen; als vanden H. Philippus Nerius in 't midden vande Stadt van Roomen, en van ontallicke affairens, die syn liefde hem dede ondernemen. Hy hadde een begheerte om hem te vertrecken in een Wildernisse; maer den Heere liet hem weten, dat hy hem wilde eensaemigh hebben binnen Roomen, niet in uytwendighe eenigheyt, maer in dese inghestorte, daer wy van spreken. Dese hadde oock den H. Antoninus Arsch-bisschop in't midden van alle sijne affairens; insghelycks den H. Franciscus de Sales in't midden der maeltyden, inde welcke hy, genoot zynde, hem liet vinden: ende hier over ghevraeght zijnde van een treffelick persoon, die hier in verwondert was (uyt wiens relaes wy dit weten) heeft hy gheantwoort, dat hy dit dede, om dat hy wiste datter om syne tegenwoordigheyt veel sonden gelaeten wierden, en dat hy inwendigh aldaer soo innigh en eenigh coste zyn, al oft hy inde Kercke alleen hadde gheweest.
Ick hebbe gheseyt inghestorte eenigheyt: om dat de ziele alhier gheen ghewelt en moet doen; nochte daer toe trachten, gelijck in die inwendige eenigheyt, van welcke hier vooren ghesproken is
| |
| |
op de 61. Vraeghe, die maer vercreghen en is, ende niet ingestort, gelijck dese, de welcke de ziele van selfs ghegeven wordt, en sy wordt'er van haeren Beminden in-ghestelt, op dat hy aen haer alsoo sonder beletsel soude moghen spreken aen haer herte, en sy aen hem; volgens sijn belofte by den Propheet Oseas c. 2. alwaer hy seght, Ick sal haer leyden inde eenigheyt, en spreken aen haer herte. Dit is het eynde, om 't welck hy die gheeft: waerop de ziele die-se ontfanght wel letten moet, om die niet te vergeefs te ontfanghen, en onnuttelick te laeten voorby-gaen. Want sy moet dese jonste des Heeren behoorelick beantwoorden door haer met gheheelder affectie tot hem te keeren, en te hooren wat den Heere haer segghen wilt, en sy hem antwoorden moet. Sy moet haer oock wachten van haer te begeven tot onnoodigh hanteren met de creaturen, op pretext dat sy door die jonste van hun gheen beletsel en ghevoelt, niet meer dan dat sy alleene waere; want dese hanteringe soude haer lichtelick van die jonste berooven. Sy moet bysonderlick volgen den raedt die den Enghel des Heeren aen den H. Arsenius gaf, seggende: Vlucht de menschen, swijght en rust.
128. V. Waerom hebt ghy gheseyt onnoodigh hanteren, &c.
A. Om dat-men als de hanteringhe met de creaturen noodtsaeckelick is, ofte door den wille Godts, ofte door de liefde, ofte gehoorsaemheyt, by exempel, om de sondaers te bekeeren en helpen, &c. als-dan op pretext van dese jonste niet en magh dese wercken willen ontvluchten: want sy wordt dickwils aen heylighe en Apostelijcke mannen gegeven, op dat sy die wercken souden konnen doen, sonder hinder van
| |
| |
hunnen gheest. Ende dit en is niet alleen te onderhouden in dese jonste der ingestorte eensaemheyt; maer oock in alle andere, dat-men om de selve niet en magh ontvluchten de uytwendighe goede wercken die ons door den waerachtigen (ende niet alleen schijnbaeren) wille Godts, ofte door de liefde, ofte gehoorsaemheyt opgeleydt worden, ofte andere, die onse conditie ofte staet verheyscht. Ick segge waerachtighen, &c. om dat dickmaels iet schijnt sijnen wille te zijn, dat inder daet dien niet en is. Godt wilt dat wy al goede wercken doen; maer hy en wilt niet dat alles van een yder altijdt gedaen wordt. Hy en wilt niet dat een yder hem altijdt sal begheven tot den dienst der siecken, om sondaers en heydenen te gaen bekeeren, &c. Als Martha versochte de hulpe van haere Suster Maria, het scheen dat de liefde dit oock verheyschte; maer den Heere en wilde niet; hy wilde dat Maria by hem bleef. Veele hebben willen door hunnen yver groote saecken doen; maer om dat sy dat wilden sonder, of teghen sijnen wille, soo en hebben sy maer schaede en schande behaelt, gelijck die Priesters, van welcke spreeckt het 1. Boeck der Machabëen in't 5. cap. die sonder den wille Godts wilden ten strijde gaen. Den wille Godts dan is onsen oppersten reghel.
Maer om dien in alles wel te kennen en onderscheyden, is'er groote voorsichtigheyt noodigh, ende oock goeden raedt, van die het verstaen, in wercken van bysonder ghewichte, ofte ghevolgh.
Men moet dan alle onnoodighe hanteringhe met de menschen, en onnoodighe uytwendighe wercken in desen staet der Goddelicke inwerckinghen vlieden, als het bederf van vele zielen,
| |
| |
die noyt waerachtighen voortganck en doen, om dat sy de gratien, die sy van Godt ontfanghen, soo lichtelick kommen te verliesen, of te bederven, om dat sy hun soo lichtveerdelick uytstorten tot uytwendighe conversatien en wercken: maer die noodtsaeckelick zijn, moet-men vlytelick aenveerden, ende op een goede maniere, die desen staet verheyscht, volbrenghen.
129. V. Op wat maniere moet-men hier de uytwendighe wercken doen?
A. Om dit wel te verstaen, gy moet aenmercken, datter naer de voorseyde wercken en jonsten Godts gemeenelick iet overblijft inde ziele, principalick van d'ingekeertheyt en tegenwoordigheyt Godts, van sijne liefde en vereeninge: maer bysonderlick wort-men ghewaer, datter blijft een soet, stil, eenvoudigh en vreedsaemigh gemoet, met een minsaemheyt, die men inden handel en conversatie van soodaenighe dickmaels kan bemercken. Dit al moet-men soecken eenvoudelick te bewaeren.
Men moet dan alhier, dat is in dese tweede Dagh-reyse, de wercken, diemen doen moet, met de voorseyde ghesteltenisse aenvatten, en uytwercken, als den wille Godts, ende om hem Ende als de wercken seer verstroyende zijn (als koopen, of verkoopen, rekenen, &c.) al moet men voor dien tijdt sijn gemoet, ofte om beter te segghen, sijn verstant, en geheel sy selven naer het nederste deel tot dit keeren, soo dat-men diesvolghens sijnen Goddelicken voorworp niet genieten en kan, soo moet-men dese wercken alleen doen in een stille vrede, en voor dien tijdt den selven eenvoudelick laeten ('t en waere somtijdts gelijck op eenen oogenblick tot hem minnelick versuchtende, dat-men wel doen kan, en
| |
| |
behoorde te doen) en alle passien uyt dese wercken sluyten, als van driftigheyt, haestigheyt, begheerte, ghenegentheyt tot winste, vreese van verlies, &c. maer die wercken simpelick doen, ghelyck sy ghedaen moeten zyn. Is't dat de ziele die op dierghelycke maniere doet, sy sal gewaer worden, dat soo haest als sy ghedaen zyn, haeren Beminden sich terstont in haeren grondt sal kenbaer maecken, en haer innighe vrede en stil gemoet sal van selfs wederom vloeyen uyt, en in syn source. Ende hier op moet de innige ziele wel letten, om op soodaenighe maniere haere wercken te doen. Is't dat sy dit doet, soo en sullen haere wercken haer niet hinderen, noch haeren Beminden ontnemen, al moeste sy oock een gheheel Legher Soldaeten commanderen.
| |
De V. Lesse
Van eene generaele reforme van Ziele en Lichaem, die den H. Gheest alhier doet.
130. V. ZYnder noch eenighe bysonder werckingen die Godt hier inde ziele doet?
A. Ick soud'er u noch veel konnen bybrenghen; maer om niet te lanck te maecken, soo sal ick u in't kort alleen een generaele werckinge van dien Goddelicken Gheest voorstellen, die de reste bynaer al in haer selven sal begrijpen.
131. V. Welcke is dese?
A. Dese is een Generaele reforme, verbeteringe ende herstellinge van ziele en lichaem, en hunne krachten en deelen, de welcke den H. Gheest door sijn Goddelick licht, gaeven, en
| |
| |
verscheyden werckingen doet in dese Dagh-reyse, en noch meer inde naervolghende: door welcke hy den gheheelen mensch reformeert, en fatsoeneert naer het beeldt en ghelijckenisse van CHRISTUS onsen Heere. Ten eersten wat aengaet alle deught en volmaecktheyt van syn heylighe Menscheyt. Ten tweeden wat aengaet alle syn Lyden ende Cruycen. Ick hebbe op de tweede Vraeghe geseyt, dat onse volmaecktheyt bestaet in een ghelijckenisse ofte overeencomminghe met onsen Heere en Salighmaecker: Dat den hemelschen Vader hem aen ons ghegheven heeft als een model, en patroon, het welcke wy moeten naer-maecken en naervolgen. Daerom seght den H. Apostel Paulus Rom. 8. dat hy wilt dat alle syn uytverkoren ghelyck worden aen het beeldt van synen Sone: En op verscheyden andere plaetsen vermaent hy ons, dat wy ons moeten becleeden, en aentrecken dien nieuwen Mensch, en aflegghen dat beeldt en ghelyckenisse van dien ouden mensch, den ghevallen Adam met alle syn bedervelickheyt en ongeregheltheyt, die hy door syne sonde ghekreghen heeft, en wy van hem gheërft hebben, en door onse eyghen sonden vermeerdert.
Hier toe hebben wy ons beste ghedaen inde eerste Dagh-reyse, en moeten nogh ghedeurigh doen tot het eynde van ons leven: Maer om dat al dat wy doen, en konnen doen, seer luttel is, daerom komt hier dien oppersten meester den H. Gheest selve syn handt aen 't werck te steken, en door syn Goddelick licht en werckinghen ons te verbeteren en te herstellen, om van een yder van die dees wegen wandelen, eenen nieuwen mensch te maecken naer het beeldt en ghelyckenisse van het voorseyde beeldt van dien Godt en Mensch.
| |
| |
132. V. Ick bidde, seght my aengaende het eerste wat dat dien Goddelicken Gheest doet in elck Deel, en inde krachten, de Passien, &c. en gheeft my een Anatomie ofte Ontledinghe van desen nieuwen Mensch naer alle syne Deelen.
A. Ick sal het geirne doen. Maer ghy moet weten, dat den Apostel voorseyt somtyts den nieuwen mensch neemt voor die door de heylig-maeckende gratie, en ander gaeven in't doopsel ontfanghen, inwendigh in sijn Ziele ghesuyvert en vernieuwt is, en voor soo veel vercreghen heeft een bysonder gelijckenisse met CHRISTUS, bysonderlick door dat altydt-deurende merckteecken, dat men in het doopsel ontfanght: het welcke ghelyck de lyvreye van CHRISTUS is. Daerom seght den Apostel, dat al die in CHRISTO ghedoopt zyn, hun met CHRISTUS bekleedt hebben. Maer dese vernieuwinghe die inde ziele gheschiet, en neemt niet wegh, noch en verbetert, en reformeert soo seer niet die bedervelickheyt, ongeregheltheyt, en die erfgoederen, ofte (om beter te seggen) ellenden, die wy door de Erf-sonde van Adam ghekreghen en gedeelt hebben, soo in Ziele als in Lichaem, en hunne Krachten, ghelyck doet dese extraordinaire vernieuwinge, vande welcke wy spreken, de welcke, al is't dat sy die ten gronde niet uyt- en roeyt, nochtans hun cracht beneemt, en hunne uytwerckinghe belet. Siet, hier volght het ghene ghy vraeght.
| |
| |
| |
Anatomie vanden nieuwen mensch
Die vanden H. Gheest gheschaepen is in gherechtigheyt en waere Heyligheyt, naer het Beeldt ofte Ghelyckenisse CHRISTI.
133. V. OM van het uytwendigh te beginnen wat doet den H. Gheest aengaende het Lichaem?
A. Desen Goddelicken Gheest op de voorengheseyde maniere inde ziele blyvende en woonende, en willende alles stellen en fatsoeneren naer de Mode vanden nieuwen Mensch, stort ofte veroorsaeckt door syne gratie in het Lichaem een seker gemaetighde ghesteltenisse, door welcke het lichaem wederstaet alle quaede geneghentheden, en gehoorsaem wort aenden Gheest ende reden; de ziele niet treckende tot eenighe voldoeninghe, die contrarie is aende Deught. Door dese ghesteltenisse wort verbetert een seker swaerigheyt, die als een ghewichte de ziele beswaert en neder-druckt tot ongehoorsaemheyt; ghelyck sy oock verbetert de naturelicke driftigheyt, die spruyt uyt de groote levendigheyt des Bloedts en humeuren, die hier versoet, en verstorven wort.
Dese en achten niet veel het tractement van hun lichaem, aengaende het ghemack en ongemack, liever hebbende het slechtste als het beste;
| |
| |
oock aengaende eene redelicke strengigheyt en pyne des selfs. Sy trachten hun lichaem wel te reguleren met een groote modestie in alle syn wercken en roeringhen. Hier van worden seer ghepresen den H. Malachias Bisschop, den H. Bernardus, en den H. Ignatius, die soo gheschickt was in maniere van doen en zeden, dat hy noch handt, noch ooghe, noch eenigh lidtmaet en roerde sonder reden; ende al gaende, staende, sittende, en ligghende, de gheschicktheyt onderhoudde. Den H. Lucianus Priester en Martelaer bekeerde veel Heydenen, alleenenelick door syn uytwendigh ghelaet: Waerom den Keyser, die hem dede dooden, hem noyt en derfde aensien.
134. V. Wat doet hy aengaende de Sinnen?
A. Hy leert, en doet de sinnen altydt houden in verstervinghe, hun ontreckende alle voldoeninge die sy uyt hunnen voorworp selfs souden moghen trecken buyten de nootsaeckelickheyt: dit houdende voor eenen generaelen Reghel. Hy leert oock die wel te bewaeren, soo dat sy in alles wel ghereguleert worden, op dat door hun niet en comme in het herte, dat schaedelick zy aende deught.
Dese Sinnen krijghen in hun ghelyck een boven-naturelicke maniere van wercken, die over een comt met de gratie, in't sien, in't hooren, in't smaecken, &c. Hunne werckinghen geschieden op een seker maniere, eenvoudigh, recht en wel gheschickt; meer naer de Maniere en Mode des Hemels, als des weireldts; soo dat het vermaeck, dat de Nature hier in gewaer wordt, haer ghelyck niet en raeckt, noch aen en gaet, maer verheft tot Godt. Den H. Ignatius seyde, dat hy niet en hadde connen leven, had'er in hem iet gheweest dat niet Goddelick en was.
| |
| |
135. V. Wat doet hy aengaende de Imaginatie?
A. Dese kracht wordt in hun door syne gratie verheven, ghesuyvert en geschickt; verheven door schoone boven-naturelicke verbeeldinghen, door welcke sy volmaeckt en versterckt wort, en krijcht groote en hooghe kennissen van Goddelicke saecken en waerheden.
Sy wordt ghesuyvert van aerdtsche slechte verbeeldinghen, die haer pleghen te quellen, beletten, ende troubleren.
Sy wordt wel gheschickt door een bysondere maniere van te ontfanghen de naturelicke verbeeldinghen, die andere menschen door ghebrekelickheyt of cranckheyt lichtelick vermaecken, beroeren, en quellen: maer dese ontfanghen die sonder indruckinghe, gelijck of sy die maer van verre en saeghen, en hun niet en conden raecken.
136. V. Wat doet hy aengaende de Passien?
A. Sy worden hier door die gratie vanden H. Gheest ghewortelt, verbetert, en ghereguleert in de liefde die hier herstelt wordt. Want de ziele wordt heel verlieft op Godt, en vervult met een soete genegentheyt, die haer drijft om hem in alles te beminnen. Sy krijght oock een bysonder liefde tot haeren Godt en mensch als tot haeren Bruydegom: ende oock tot sijne H. Moeder: ende oock een teere affectie tot alle menschen, en hunne saligheyt; bysonderlick tot arme menschen; jae selve tot alle creaturen, oock onredelicke en ongevoelicke.
Daer-en-boven de begheerten worden hier oock wel ghestelt: de quaede en schaedelicke worden verdruckt en vernielt, de goede verbetert ende ghesuyvert van hunne onvolmaecktheyt.
Insghelijcks worden hier oock verbetert ende herstelt alle andere passien, als haet ofte af keer, blijdtschap, droefheyt, vreese, schaemte, gramschap, &c.
| |
| |
137. V. Wat doet den H. Gheest aengaende de Memorie?
A. De Memorie is ghelijck den wortel van alle goedt dat in den mensch gheschiet door verstant, wille ende wercken. Dese cracht wordt door hem oock herstelt, verbetert, ende ghereformeert, alswanneer hy in haer beghint bovennaturelick te wercken.
Ten eersten hy ydelt haer, jae soo het schijnt, hy doet haer gelijck te niet, haer alles wegh-nemende, uytghenomen de ghedachtenisse Godts: ende en laet haer maer een luttelken ghedachtenisse der dinghen, die sy behoort, of moet doen, volghens haere verbintenissen. Hy maeckt de ziele ydel vande andere en ordinaire voorworpsels, en van al dat menschelick is; soo dat het schijnt dat sy inde weireldt niet en is, dan als een vremdelinck in een onbekent landt, ende vindt haer selven verafgrondight in Godt, ende sijne liefde; al is't dat sy veel affairens, en veel te doen heeft. Soo haest als een werck ghedaen is, sy vindt haer ydel daer van, en sy is ghelijck iemandt die niet te doen en heeft, haer connende van alles aftrecken, ghelijck of'er niet en waere.
Ten tweeden vervult haer; te weten, met veel kennissen en verlichtinghen (vande welcke de memorie ghelijck het magasijn is) door welcke sy nochtans niet en verliest haeren vrydom, die sy door de ydel-maeckinghe ghekreghen hadde.
Ten derden hy bestiert haer: het welcke hier in bestaet, dat Godt (die hier den gheest besit) in alle occasien, inde welcke sy iet moet doen, of spreken, dese memorie verweckt, haer doende te vooren commen al dat nootsaeckelick is, met groote lichtigheyt, ghelijck of sy het al teghenwoordigh hadde. Soodanighe worpen alle hunne
| |
| |
sorghvuldigheyt op Godt: sy zijn gheheel met hem becommert: ende hoe beter sy met Godt zijn, hoe beter en lichter sy vinden wat sy moeten doen of segghen, verghetende terstont wat sy gheseyt hebben, ende alleen aendachtigh zynde tot het ghene sy daedelick segghen en doen moeten. De ziele is hier inde handen Godts, van alles gheydelt wesende, en nochtans tot alles bereet.
138. V. Wat doet hy aengaende het Verstant?
A Hy herstelt, verbetert, en reformeert oock dese kracht, ghelyck de memorie, door de Ydelmaeckinghe, vervullinghe en bestieringhe.
Ten eersten hy maeckt het Ydel, en houdt het Ydel van syne ghewoonelicke manieren van verstaen, en naturelicke begrypinghen. Het wordt gelijck vernietight in sijn naturelick licht, op dat het bequaem soude worden, en blyven, om het Goddelick licht in de plaetse van het naturelick te ontfangen: en door het selve Goddelick licht geleydt en bestiert te worden, om dat de goederen, die het verstant hier sal moeten genieten, te boven gaen alle andere overvloedigheyt.
Ten tweeden hy verlicht het verstant met veel verlichtingen en kennissen van vaste en verheven waerheden, gelijck ick hier vooren geseyt hebbe op de 123. Vraeghe. Item met wetenschap van veel noodtsaeckelicke dingen; somtijdts met licht om de gheesten te onderkennen, met bescheydentheyt om het binnenste der zielen te doorgaen, met wijsheyt om raedt te geven, &c.
Ten derden hy bestiert het verstant door een bysonder licht dat hy daer in stort, dat is een verheven Goddelick licht (seght den S. Joannes a Cruce) dat alle naturelick licht te boven gaet, en het welcke op naturelicke wijse in't
| |
| |
verstant niet vallen en kan: om tot het welcke te konnen geraecken, en sich daer mede te konnen vereenigen, en soo goddelick te worden inden staet der volmaecktheyt, het verstant heeft moeten gesuyvert worden, en vernietight in sijn naturelick licht. De ziele siet hier alle dingen aen met een ander ooge, als te vooren; jae soo verschillende vande selve, als dit licht vande gratie des H. Gheests verschilt vande sinnen, en het menschelick van het goddelick. Ick hebbe hier vooren op de 125. Vraege hier van oock gehandelt.
139. V. Wat doet den Heyligen Gheest inden Wille?
A. Dese soo edel kracht wort hier oock van hem gesuyvert, herstelt, en ghereformeert. Eerst door ydelmaeckinge. Ten tweeden door Gerechtigheyt. Ten derden door ontstekinghe.
Soo dan ten eersten, den wille wort hier gheydelt, ghesuyvert, en ontbloot van alle aencleventheyt, gheneghentheyt, en naturelicke affectie tot alles dat ghy sout peysen; van allen smaeck, troost en ghenuchte der selve; 't zy dat sy dadelick, 't zy dat sy habituelick zyn, ofte door een ghewoonte verkreghen: Ende dit doet den Beminden door inwerckinghe en soete treckinghe van syn gratie, door welcke hy syne goedertierentheyt aende ziele te smaecken gheeft, om dat sy hem alleene aenhanghen soude.
Ten tweeden den wille krijght hier eene gherechtigheyt, dat is eene sincere affectie tot sijnen dienst; soo dat de ziele met een aldergrootste begeerte in alles soeckt het wel-behaegen Godts, boven al datter is. Dit wordt genaemt de rechte suyver intentie, wiens principaelste eynde is de eere en wille Godts, de welcke alhier in ee- | |
| |
nen verheven graet, in haer gelijck ingestort is, en sy is besittende, niet anders siende en smaeckende in haer selven als dien Goddelicken wille.
Ten derden den wille wordt hier ontsteken door een brandende liefde tot Godt, tot sijnen wille, en alles dat hem aengaet, door welcke de ziele geaffectioneert wordt tot hem; soo dat sy tot het minste intrest Godts, ofte verklaeringe van sijnen wille, ontsteken wordt gelijck bus-poeder, als het vier daer op valt. Dese goddelicke vlamme heeft drye qualiteyten: want ten eersten sy is vermaeckelick: ten tweeden sy is verheven, om dat sy hemelsch is, het herte vervoerende tot die goederen van het toekommende leven, en bereydt maeckende om gedeurigh te handelen met de Engelen. Ten derden sy is heyligh, de ziele geneghen maeckende tot alle goedt, tot alle deught, en dat het principaelste is, tot de goddelicke vereeninge.
133. V Wat doet den heylighen Gheest aengaende den Gront der ziele?
Desen gront, van welcken hanght alle goedt der ziele, krijght oock van hem syne herstellinghe, verbeteringhe en reforme, door dese vyf: Te weten: 1. Suyverheyt, 2. Volmaecktheyt, 3. Gherustigheyt, 4. Claerheyt, 5. Vryheyt.
Ten eersten hy wort ghesuyvert van veel onbekende ghebreken, die in hem verborghen waeren, vande welcke in't bysonder te handelen te lanck soude vallen.
Ten tweeden hy wort volmaeckt, om dat de deughden, en alderhande gheestelick goet, dat de ziele van te vooren besat, dat maer en scheen ghelyck boven te swemmen, nu in haer is ghegront, vast-ghestelt en ghelyck wesentlick geworden; soo dat de oeffeninghe der deughden, die
| |
| |
sy nu doet, niet en bestaet in eenighe driftigheyt, oft fantasie, inwendigh segghen of woorden, in Passien, in ghevoelicke beweghinghen, in licht passerende en superficiële begeerten; maer in eenen vasten, eyndelicken, en grondighen Wille.
Ten derden den grondt wordt hier gherust, verlost vande ghewoonelicke beroerten en troubels, die spruyten uyt de groote levendigheydt, haestigheyt, heftigheyt, geweldigheyt, en aldermeest uyt de passien: ende dat door de soetigheyt der gratie, door die inwendige afgescheydentheyt en eenigheyt, de welcke het herte vervremden van alles dat aerts is, en bequaem maecken tot een volkommen vrede.
Ten vierden wordt den gront oock verlicht en verklaert door het goddelick licht, dat het inwendigh vanden mensch suyvert, en bequaem maeckt, om te sien de boven-naturelicke dingen, maeckende den grondt klaer als cristalijn water of spiegel, inden welcken Godt sy selven vertoont.
Ten vyfden den grondt wort teenemael Vry ghemaeckt en ontbonden van alle affectien en gheneghentheyt tot alles dat de weirelt raeckt, niet soeckende, niet wenschende, niet hopende dat tijdelick is, noch vreesende, wat het zy: waer uyt eenen ongheloovelicken vrydom spruyt, uytgheroeyt wordende uyt den selven grondt alle aencleventheyt die den mensch heeft tot sy selven, niet anders nu willende als Godt. Een yder uytter bedorven nature peyst op sy selven, dat is op sijn vermaeck, eere, ghemack, en profijt: maer Godt jaeght hier uyt alle dat peysen op sijn eygen intrest, en stelt sy selven inde ziele: en soo wordt sy volmaecktelick vry en liber.
Siet, dit zijn al deelen en gelijck lidt-maeten
| |
| |
van desen nieuwen mensch, die naer het beeldt van CHRISTUS, vanden H. Gheest geschaepen is. Dit zyn al uytwerckinghen van dien Hemelschen Koninck en Bruydegom, die hy werckt in de gene, in welcke hy sijne wooninge gemaeckt heeft; al is't dat sy die altemael niet al en hebben, noch altijdt, en d'een meer als d'ander. Desen nieuwen mensch wordt in desen tweeden staet begonst, en wordt allenskens volmaeckter; maer inden derden wordt hy heel volmaeckt.
| |
De VI. Lesse
Vande ghelijckenisse met den lydenden Christus.
141 V. IS'er noch iet anders in't welcke wy hier moeten naervolgen, en gelijck gemaeckt, ofte naer-gebeelt worden naer het beeldt CHRISTI?
A. Sonder twijffel dat jae. Sonder twijffel wy moeten hem oock naervolghen in sijn lijden en Cruys, wy moeten oock hem gelijck worden, en gheconformeert naer het beelt vanden lijdenden CHRISTUS: want dit is den wille Godts, die den H. Apostel Paulus ons oock kenbaer maeckt Rom. 8. hier vooren. Hy seyde oock Philipp. 2. Gevoelt in u-lieden dat is in CHRISTO JESU. Ende den H. Apostel Petrus 1. Ep. 2. seggende, dat hy voor ons geleden heeft, om dat wy hem souden naervolghen; het welcke hy getrauwelick gedaen heeft, oock tot de doodt des Cruys. Insgelijcks den H. Paulus seght Philip. 3. dat hy was van gelijcke gesteltenisse met de doodt van CHRISTUS, configuratus morti ejus.
| |
| |
Ende Gal. 2. Ick hen, seght hy, met CHRISTUS aen't Cruys ghehecht: Ick leve, nu niet ick, maer CHRISTUS leeft in my.
142. V. Gy hebt my geseyt, dat dit leven hier gelijck eenen voorsmaeck des Hemels is, hoe seght ghy, dat men hier alsoo lijden moet?
A. Dat ick u geseyt hebbe, is waerachtigh, maer en moet niet verstaen of genomen worden voor altydt, maer alleen van, en voor den tydt der genietinghe, ende niet voor den tydt van beroovinghe, van lyden en strijden: Al is't dat somtydts in dese Dagh-reyse, en noch meer inde naervolghende, het lyden en Cruys aen sommighe seer behaeghelick, smaeckelick, ende vermaeckelick is, ghelyck het was aenden H. Andreas Apostel; ghy en moet niet peysen, datter eenighen staet der volmaecktheyt is, hoe verheven hy magh wesen, die vry is van lyden en cruycen; maer ter contrarien hoe volmaeckter hy is, hoe meer lyden datmen inden selven verwachten moet. Want hoe volmaeckter eene ziele is, hoe meer Godt haer bemint, en hoe meer hy haer bemint, hoe meer cruycen hy haer gheeft, om dat het zyn de kostelickste presenten die hy inde weireldt gheeft: Soo dat het lyden de maete is van syne Liefde, en de liefde de maete van het lyden, ghelyck seer wel seght de H. Theresia inden wegh der volmaeckt. 32. cap. het welcke seer troostelick is voor alle lydende zielen. Wie heeft Godt meer bemint als synen eenighen Sone; ende nochtans wien heeft hy meer doen lyden als den selven?
143. V. Hoe veel soorten van lyden of cruycen zynder in desen staet?
A. Daer zynder twee soorten. Vande eerste soorte zyn de ghemeene en ordinaire: Vande tweede zyn de oughemeene en extraordinaire.
| |
| |
Al is't dat gheheel het leven van onsen Heere (naer dat den H. Bernardus, en andere HH. leeren) is een ghedeurigh lyden en cruys gheweest; hy heeft nochtans op eenen ghestelden tydt, die hy daer toe verkoren hadde, willen oock uytwendigh lyden de alder-meeste pynen, tot de bitterste doodt des Cruys.
Alsoo wilt oock den Hemelschen Vader, dat het leven van syne uytverkoren Kinderen gemenghelt zy met veel Cruycen; maer voor die hy tot bysonder volmaecktheyt brenghen wilt, stelt hy ghemeenelick eenen tydt, op welcke hy hun seer groote en swaere Cruycen opleght, soo uytwendigh als inwendigh: Vande welcke ick hier handelen moet.
144. V. Welcke is desen tydt van die Extraordinaire Cruycen: en hoe langhe deurt hy?
A. Aengaende het eerste, dat hanght aenden wille en voorsienigheyt Godts. Sommighe hebben die in't beghinsel van't gheestelick leven, sommighe in't midden, sommighe in't eynde, ofte in den derden staet, sommighe in't leste van hun leven. Den H. Gregorius Paus heeft die gheleden de twee leste maenden van syn leven. Den H. Dominicus tot een halve ure voor syn doodt. Maer het ghemeenste is, dat Godt die gheeft in't eynde van desen tweeden staet, alsmen door den voortganck die men hier ghedaen heeft, bequaemer en begheerigher is om te lyden, en door't lyden bequaem ghemaeckt wordt, om in den derden staet ingheleyt te worden, aldus met CHRISTUS lydende en stervende, verrysende, en opclemmende tot den Hemel van onsen gheest, om aldaer met hem, en den Vader inder eeuwigheyt te leven. Het tweede hanght oock aenden wille Godts. Voor sommighe
| |
| |
deurt hy lanck, voor sommighe is hy kort. d'Experientie leert ons, dat, als de Cruycen straf zyn, sy oock corter zyn. Den H. Vader Franciscus heeft die gheleden twee Jaeren en half: De H. Maria Magdalena de Pazzi vyf Jaeren: De H. Rosa van Peru vyfthien Jaeren lanck eenige uren 's daeghs.
145. V. Welcke zyn de Ordinaire en gemeene in desen staet, of Dagh-reyse?
A. Ten eersten het zyn die vande welcke ick in't voorgaende gehandelt hebbe op de 72. Vraege, en de twee naervolghende, die allenxkens meerder gheworden zyn, ghelyck men oock allenskens bequaemer gheworden is om te lyden.
Ten tweeden is hier een Cruys en quellinghe, die seer ghemeene is aen eenvoudighe zielen, die desen hunnen staet, in welcken sy van Godt gestelt zyn, noch niet en connen begrijpen; te weten, die beroovinghe van hun voorgaende grouve en onvolmaeckte maniere van doen, die sy ghebruyckten in hunne daeghelicksche oeffeninghen van Bidden, Biechten, Communiceren, &c. de welcke nootsaeckelick moet ontnomen worden, souden sy kommen tot de volmaeckte vereeninghe met Godt in den Gheest. Dese beroovinge gheschiet door het Goddelick licht, dat sy hier ontfanghen, het welcke, al is't in sy selven klaer, nochtans verduystert het naturelick licht (gelyck leert den S. Joannes à Cruce in verscheyden plaetsen van syne Schriften) en verheft de krachten, en treckt-se gelyck af van die leeghe en onvolmaeckte kennissen, en wercken die commen en gheschieden door de ghevoelicke en sinnelicke klachten: de welcke, al is't dat sy in hun selven goet zyn, nochtans in deught en volmaecktheyt niet te ghelycken en zyn by die andere. In- | |
| |
de eerste of kinderlicke jaeren van't gheestelick leven, men spreeckt, en men doet alsoo, maer alsmen tot volmaeckteren ouderdom gekommen is, men laet al dat de jonckheyt eyghen is. Als ick een kleen Kindt was (seght den Apostel) ick sprack als kleene ick hadde Smaeck en Wijsheyt als een kleen Kindt, maer als ick een Man geworden ben, hebbe my ydel ghemaeckt van dat de cleene toekomt: Cùm essem parvulus, loquebar ut parvulus, &c.
Ten derden hun herte nu ontsteken zynde met de liefde Godts, soo hebben sy groote pijne, om dat sy hem niet en konnen beminnen ghelyck sy willen. Sy souden geirne groote dinghen om Godt doen, en sy sien dat sy luttel doen, of niet-met-allen naer hun meyninghe. Sy souden geirne gheheel aen hem zyn, en sy sien dat sy hier en daer noch cleene aencleventheyt hebben aen iet anders: sy en willen niet leven, 't en zy ont Godt, niet peysen, 't en zy op hem, en sy sien dat hunne ziele noch verbonden is haer met andere dinghen te becommeren als met Godt, dat hun een groote pijne en cruys is. Insghelijcks de sonden des weirelts, die ongheregeltheden inde welcke verdroncken light het meeste deel der menschen; die cleenachtinghe die daer is van Godt en sijne gheboden; het verlies van soo veel zielen, zijn hun al groote cruycen. Daer en boven oock de vreese die sy hebben van Godt te vergrammen: van wat cant sy hun keeren, sy en sien niet als perijckels: gheheel de weireldt is met stricken bedeckt, 't is al vol occasien van sonden en van onvolmaecktheden. Ten lesten om dese en andere redens crijghen sy somtijden een groot misnoeghen van dit leven, vande hanteringhe die sy moeten hebben met de weirelt; en segghen met den Apostel:
| |
| |
Ongheluckigh dat ick ben, wie sal my verlossen van dit lichaem des doodts? ofte met David: Eylaes dat mijn ballinckschap soo lanck is!
146. V. Seght my nu wat van die Extraordinaire cruycen: ende eerst waerom dat ghy die Extraordinaire noemt
A. Sy worden alsoo ghenaemt om drye redens. De eerste is, om dat sy niet ghemeen en zijn aen alle zielen die naer de volmaecktheyt trachten; die oock seer ghevoordert connen zijn, sonder dat sy door dese ghepasseert zijn, Godt hun door ander weghen leydende. Ten tweeden om dat sy veel swaerder en gheweldigher zijn als de ordinaire. Ten derden om dat sy ordinairelick niet ghevonden en worden, dan inde zielen die Godt extraordinaire gratien doet, ofte doen wilt, ende seer voorderen wilt inde volmaecktheyt, ofte daer in ghevoordert zijn.
147. V. Waerom hebt ghy gheseyt, dat ghy van dese extraordinaire cruycen handelen moet?
A. Om dat de gheestelicke boecken hier van niet veel en spreken, ende om dat het van groot ghewichte en importantie is u daer van te onderrichten, op dat ghy niet onvoorsienelick besprongen en wordt, is't dat den Heere u soodanighe laet overcommen. Men seght gemeenelick dat de schichten diemen siet commen, soo seer niet en quetsen. Praevisa tela minùs feriunt. Alsmen daer van wat onderricht is, het perijckel dat sy mede brenghen en is soo groot niet: en dit sal oock dienen om andere, die in soodanige pijne zijn, beter te konnen vertroosten en verstercken. Die van dese niet ghelesen, niet ghehoort, ofte geproeft en heeft, can lichtelick groote mis-slaegen doen in't regieren van soodanige zielen.
| |
| |
148. V. Zijn dan die Cruycen en pijnen soo groot en swaer om te draeghen?
A. Sy zijn soo swaer en pijnelick, datmen het niet segghen en can. Den H. Bernardus verghelyckt-se by een gheestelicke doodt, die hy noemt de doodt der Enghelen. Rusbrochius seght, dat sy zyn eenen strijdt tusschen den Goddelicken, en menschelicken gheest, en een seker wanhope. Harpius noemt-se een helsche crachteloosheyt, en scheydinghe vande ziele en den Gheest. De S. Catharina van Genua, een schroomelick en onuytsprekelick torment. Thomas à Jesu, een Vagevier in dit leven. De H. Theresia oock, en wat sy hier geleden heeft, verhaelt sy in haer leven en schriften. Den S. Joannes à Cruce beschrijft haer onder de ghelijckenisse van eenen duysteren nacht, en vergelijckt-se by het Vagevier, en seght dat de zielen hier somtijdts gelijck helsche pijnen lijden. De S. Angela van Fulginien hadde liever inde helle geweest, als te lijden dat sy hier in gheleden heeft. Vide E. Card. Bona via comp. cap. 10. Die den Heere in desen staet stelt, vint sich niet alleenelick berooft van alle gevoelen der gratie Godts, van allen troost, smaeck, licht en kennisse van Godt en Goddelicke saecken; maer oock, soo het hem dunckt, van alle macht en kracht van hem met sijnen wille, verstant en memorie te keeren tot hem, en gelijck gesmeten in eenen diepen Cuyl van ellenden en miserien, scrupulen, pijnen des lichaems, duysternissen, persinghen en ancxt des herten; bespronghen en aenvochten met soo veel schroomelicke tentatien des duyvels, met soo veel qnaede affectien, passien en beroerten van sijn verdorven nature; beswaert met soo veel inwendighe swaerheyt, en
| |
| |
verdrietige gesteltenissen, dat hemel en aerden hem te kleen en te nauw duncken; sonder te weten tot wat eynde desen armen en ellendighen staet noch sal belenden.
149. V. Welcke zijn die schroomelicke Tentatien, met de welcke den duyvel dese zielen overvalt?
A. Sommighe van dese zijn uytwendigh, sommighe en dickmaelder zyn sy inwendigh. Uytwendelick vertoont hy sich somtyts in schroomelicke ghedaenten, ghelyck hy dede aen den H. Antonius, en andere Heyligen; hun dreyghende, slaende, quetsende, ghelyck versmachtende, jae by naer aende doodt brenghende. Somtyts inde ghedaente van onsen Salighmaker, ofte andere Heylighen (jae 't is gheschiet dat hy hem vertoont heeft inde ghedaente van hunnen Biecht-vader) hun valsche en schynbaere redens ghevende tot cleenmoedigheyt en desperatie: maer sijne ghemeenste aenvechtinghen gheschieden inwendelick, door welcke hy de ziele tracht in desorder te stellen, door stercke indruckinghen van schroomelicke sonden, soo dat sy somtyts niet en weet waer dat sy is, ofte waer toe haer keeren: dit zyn indruckinghen van wanhope, van ongheloovigheyt, van onsuyverheyt, van blasphemien, van haet tot Godt, tot den naesten, van af-keer en mistrauwen van eygen Biechtvader, van af-keer van alle Heylighe saecken.
Aengaende de Wanhope: somtyts druckt hy in hunnen gheest, dat sy van Godt verworpen en verdoemt zyn, datter gheen hope van saligheyt voor hun meer en is; het welcke sy schynen soo vastelick te ghelooven, dat het hun niemant uyt hun hooft can steken. Waer in sy eene onuytsprekelicke pyne hebben: want sy Godt volmaeck- | |
| |
telick beminnen, en ondertusschen 't schynt dat sy meenen datter voor hun gheenen Godt en is. Dese pynen heeft den H. Franciscus twee jaeren en half gheleden. Somtyts verstaen sy inwendigh een stemme die hun ghedeurigh seght, doodt u selven, worpt u van boven neder, eyndight soo haest als ghy cont dit ellendigh leven, &c. Maer Godt beschermt dees Zielen bysonderlick, en somtyts miraculeuselick van soo groot ongheluck.
Aengaende de Ongheloovigheyt: dese zyn extraordinaire en schroomelicke indruckinghen, door welcke hun dunckt dat sy gheen gheloove en hebben, niet meer als Turcken en Heydenen, soo dat het ghelyck in hun macht niet en is te segghen, en metter herte te meenen; Ick gheloove. Al datmen hun van't gheloove en Goddelicke dinghen gheleert heeft, dunckt hun ghelyck fabels, versiersels en rasernye te zyn. Nochtans in den grondt van hun ziele ghelooven sy, en steunende op't woort van hunnen Biecht-vader, worden sy belet, dat sy het al niet en verlaeten, ghelyck den duyvel hun in-geeft; al is't dat niemant hun pyne can weghnemen.
Aengaende de onsuyverheyt: dese zijn somtijts soo extraordinaire en overvallende, dat sy sonder d'experientie van verlichte persoonen, die hun geleyden en ondersteunen, hun souden meenen ghebracht te zijn tot de meeste boosheden: al is't dat het al maer en is eene peure beproevinge Godts, die wilt dat sy sulcke pijnen lijden, gelijck vele van sijne heyligen, als den H. Paulus, den H. Antonius, de H. Catharina van Senen, en andere, de welcke hy door die groote pijnen die sy in dese vervaerelicke tentatien geleden hebben, victorieus, en glorieus gemaeckt heeft, alsoo
| |
| |
toonende sijne macht en goetheyt, die het ghene dat soo contrarie schijnt te zijn, doet dienen tot heylighmaeckinghe en suyveringe van sijn uytverkoren.
Aengaende de blasphemien: dese tentatie heeft haer aen sommige soo laeten gevoelen, dat het hun dochte dat sy niet alleenelick inwendigh, maer oock uytwendigh souden willen blasphemeren, en dat op de schroomelickste manieren.
Aengaende den haet teghen Godt, &c. desen ghevoelen sommighe, soo sy meenen, niet alleenelick teghen Godt, maer oock tegen alle menschen, en tegen de beste aldermeest. Maer hoe seer dat dese tentatien tegen hunnen wille sijn, mercktmen wel uyt de pijne die sy lijden, uyt hunne clachten, uyt de getrauwigheyt in hunne oeffeningen, ende uyt den tegenstrijt teghen de selve.
Aengaende den Afkeer van Biecht-vader, &c. den Vyandt tracht hun dien in te blaesen met een misnoeghen, en mistrauwen van sijnen raedt, ende een mishaeghen in al dat hy seght en doet: hy soeckt hun wijs te maecken, dat hy hun wilt bedriegen, dat hy hun noyt sincerelick en spreeckt, en dat al sijne bestieringhe al valscheyt en bedrogh is.
Dese tentatie dunckt my de grauwelickste, ende periculeuste: want in alle andere, al schijnt het dat hemel en aerde, en helle hun verderf gesworen hebben; sy hebben nochtans hunnen Biecht-vader, of Directeur, die hun dient voor een steunsel in alle dese perijckelen. Den duyvel dit wetende, soeckt dat steunsel wegh te nemen, om hun leelick te doen vallen. Siende oock dat de H. Communie hun seer helpt, en versterckt, veroorsaeckt hy eenen schroomelic- | |
| |
ken teghen-strijdt tot de selve, en afkeer, dat men hun qualick door gehoorsaemheyt daer toe brenghen kan. De gene die dese en de voorseyde soorten van tentatien lijden, moeten hier in spijts alle dien teghen-strijdt die sy inwendigh gevoelen, getrauwelick en stantvastigh volghen den raedt van die de plaetse Godts houden t'hunnen regarde. Ten tweeden, getrauwe zijn in hunne geestelicke oeffeninghen niet achter te laeten, wat misnoeghen dat sy daer in gevoelen, en wat kleen profijt sy daer mede meenen te doen, ofte op wat pretext dat sy mogen hebben.
Ten derden ghetrauwe zijn in te doen alle het goedt, dat sy sullen konnen doen volgens hunnen staet en conditie, spijts alle de gepeysen die sy hebben van dat het al niet en deught.
150. V. Hoe is't mogelick, dat Godt de zielen, die hy soo bemint, en soo gevoordert heeft inde volmaecktheyt, laet van soo schroomelicke tentatien en cruycen overvallen worden? waerom doet hy dat?
A. Al is't dat de Oordeelen Godts dickmaels onbegrijpelick zijn in dese materien, ghelijck oock in andere; nochtans kan men hier van eenighe redens bespeuren, om welcke hy dit toelaet. Den generaelen waerom is, om dat sy hem soo aengenaem zijn, en om dat hy hun soo seer bemint, gelijck ick geseyt hebbe; gelijck den Arts-Engel Raphael seyde aen Thobias, dat hy door de tentatie moeste beproeft zijn, om dat hy aen Godt aengenaem was. De particuliere redens en eynden die hy hier in heeft, zijn dese. De eerste is, om hun te suyveren ghelijck het goudt in het vier. Al is't dat iemant seer ghevoordert is inde weghen der volmaecktheyt, hy heeft nochtans gemeenelick eenighe kleyne ghe- | |
| |
breken en onvolmaecktheden, die hem dickmaels onbekent zijn, en die soo diepe gewortelt zijn, dat sy niet wel suyverlick enzijn, dan door dese soo harte en rauwe middelen.
Ten tweeden, om hun door dit pijnelick Vagevier van dese weirelt, te doen ontgaen het Vagevier van d'ander wereldt; hier mede hun schulden al effen stellende.
Ten derden doet hy dit, om hun te doen groote verdiensten vergaederen, en door de selve groote glorie inden hemel: want is't dat een korte en lichte tribulatie van dit leven (gelijck den H. Apostel Paulus seght) een eeuwigh en ongemeten ghewichte der glorie veroorsaeckt, wat sullen doen alle die groote en swaere tribulatien?
Ten vierden, om dat sy hier door souden grooten voortganck doen inde volmaecktheyt, ghelijck wy door experientie dickmaels bevinden, dat die sulcke cruycen en tentatien lijden, daer naer seer grooten voortganck doen.
Ten vyfden, om hier door te doen uytschynen syne Almoghentheyt ende goetheyt, die het gene dat soo contrarie schynt, doet dienen tot Heylighmakinghe van sijne uytvercoren vrienden.
Ten sesden, om den duyvel beschaemt te maecken, hem dwinghende te dienen als instrument van den voortganck der zielen: het welcke als hy siet, wort gelyck raesende van spyt en boosheyt.
Ten sevensten, hy doet dit tot bekeeringhe der sondaeren, troost en verlossinghe vande Zielen des Vagheviers, &c. welcke vruchten hy hier uyt comt te trecken, maeckende dat dese cruycen dienen tot profijt van andere, bysonderlick voor de welcke sy opgheoffert worden inde vereeninghe van het lyden CHRISTI.
| |
| |
151. V. En isser inde voorseyde tentatien, ende cruycen gheen peryckel van sonde? &c.
A. Dese peryckelen, en vreese, en schyn van sonde, doen dese zielen de meeste pyne aen; ende dat dese niet en waeren, sy en souden de reste niet veel achten, om dat sy geirne lyden: jae sommighe bidden Godt daerom: het welcke niet seer gheraedigh en is: want men can lichtelick door bysonder yver veel bidden en vraeghen, datmen daer naer, dien yver gepasseert zynde, niet seer wel en soude connen draeghen. 't Is beter alles te laeten aende bestieringhe en voorsienigheyt Godts, met eene groote overghevinghe ende ghelaetentheyt in sijnen Goddelicken wille.
De peryckelen nochtans en zyn soo groot niet als sy schynen te zyn; om dat den Heere, die de cruycen opleght, de selve oock helpt draeghen, al is't ghelyck onder de handt; soo dat sy't selve niet ghewaer en worden. Hy beschermt-se, hy bewaert-se, en ondersteunt-se, wel wetende dat sy andersints daer onder beswycken souden: hy houdt-se ghelyck in sijne handen, ende en wilt niet toelaeten, dat iemant soodanighe zielen, die den Vader hem ghegheven heeft, uyt sijne handen sal rooven: Non rapiet eas quisquam de manu mea.
De perijckelen souden wel veel grooter zyn, ende dese zielen souden seer ongheluckigh zyn, waer't dat sy quaemen te vallen inde handen van onvoorsichtige, benaude, ende onervaeren Leydsmannen ofte Directeurs, die alles souden in't erghste opnemen, en niet en souden willen, of connen onderscheyden, wat dat vanden vryen wille komt (sonder welcke daer gheen sonde en kan zyn) en wat dat vanden duyvel, die sonder twijffel kan, met het toelaeten Godts, soo schroo- | |
| |
melicke tentatien, ende ghesteltenissen veroorsaecken. Het waerachtigh quaet moet hier van het schijnbaere onderscheyden ende onderkent worden door de omstandigheden. Een van dese, en misschien de principaelste is de hoedaenigheyt vanden Persoon die dese Cruysen lyden moet. Eenen ervaeren Biecht-vaeder sal somtydts door de omstandigheyt van een Godtvrughtigh, ofte Religieus persoon de twijffelachtigheden die hy heeft, voor vreese nemen. Insghelijcks moet-men oock in consideratie nemen de volmaecktheyt, tot welcke dese zielen ghekommen zyn, de liefde die sy hebben tot Godt, den haet tot de sonde; soo dat sy buyten soodaenighe tentatien en overvallinghen liever souden duysent-mael sterven, als in soodaenighe dinghen te consenteren.
Ten tweeden, dat dese gesteltenissen niet naturelick en zyn, maer moeten van Godt, of vanden vyandt commen. Ten derden den teghenstrijdt die sy daer in hebben inden grondt huns herten, de pijne, de droefheyt, &c. die sy daer in lyden, de welcke al gheen teeckens en zyn van vrywilligh consent. Ten vierden moetmen mercken of hier gheen besetentneyr vanden vyandt en is, die soodaenighe dinghen inde besetene veroorsaeckt, sonder, jae teghen hunnen wille.
152. V. Waer't dat iemant door tentatie hier quaeme te vallen, ofte door syne, of een anders schult desen wegh hadde verlaeten, wat moet hy doen?
A. Hy moet naer een ootmoedigh en hertelick berauw, ende eene oprechte biechte, den wegh hernemen daer hy hem ghelaeten heeft. Hy en moet niet doen (ghelyck sommighe onervaeren meenen) ghelijck iemant die uyt eenen verouderden quaeden staet eerst opstaet, sich gaen oef- | |
| |
fenen, ghelijck-men aen soodanighe leert: want hy dit niet en soude konnen doen, ende en soude hem maer dienen om in kleynmoedigheyt te geraecken; maer moet hem voortaen draeghen ghelijck hy dede voor sijnen val: gelijck eenen reysende Man, die, langhe ghereyst hebbende, doolt ende wijckt af van sijnen wegh, hy sal hem op't naerste dat hy kan, ende op het spoedighste op sijnen rechten wegh stellen: ende niet noch eens sijn reyse van't beginsel gaen beginnen, dat een groote sottigheyt waere. Die doet dat ick hier leere, sal lichtelick bevinden, dat den mensch, van sijnen val opstaende, door de goetheyt Godts niet alleen wederom en krijght dat hy verloren hadde, maer oock veel meer: ende als hy het bevint, dat hy niet en peyst dat het bedrogh is, maer Godts groote bermhertigheyt.
153. V. Ghemerckt dat de vrucht der cruycen, ende mijnen voortganck seer hanghen aende maniere op de welcke men de selve draeght, ick bidde u, leert my hoe ick die draeghen moet, ende my reguleren soo lanck sy deuren.
A. Ick sal't geerne doen; onderhout hier wel dese naervolgende reghels in alle uwe cruycen. Den principaelsten, is
Den eersten, die is, lijden met liefde. 't En is niet ghenoegh, dat ghy u cruyce op-neemt, gelijck den Heere seght in't Evangelie Matth. 16. maer ghy moet het naer sijn exempel met een groote liefde doen. Daerom als ghy eenigh Cruys ofte lijden siet aenkommen, hoedanigh het is, of van waer het komt, soo moet ghy dat te gemoete loopen, aenveerden, en omhelsen met eene groote affectie en liefde, en draeghen tot den eynde. Aldus hebben gedaen de Heyli- | |
| |
gen, die eerst leden verduldelick, daer naer geerne ten lesten vierighlick; gelijck den H. Bernardus seght. Alsoo dede den H. Andreas Apostel, die sijn Cruys van verre siende, begonst te roepen, weest gegroet kostelick Cruys, lanck gewenst, &c. De H. Theresia seyde, of lyden of sterven De H. Magd. de Paz. niet sterven, maer lijden, een andere, en lijden en sterven, gedeurigh lijden, gedeurigh sterven.
Den tweeden: Het lyden vande Godddelicke handt nemen met danckbaerheyt, als een groote ghifte van syn Goddelick herte, en voortcommende vanden afgront der Goddelicke liefde tot u; het selve met liefde en ootmoedigheyt draeghende, en met een groote Devotie aen Godt opdraeghende inde vereeninghe synder Passie.
Den derden: lyden met Ghelaetentheyt en overghevinghe uws sels in den wille Godts, tot alles dat hy van u versoeckt in tijdt en eeuwigheyt, u teenemael laetende in syne handen.
Den vierden: lyden met Vrede, soo veel ghy vermooght. Dese sult ghy behouden door een vast betrauwen en steunen op Godt, die dees lijdende zielen in sijne bewaernisse neemt; en oock door de voorseyde gelaetentheyt.
Den vijfden: lijden met inkeer en toekeer tot Godt in alle lijden, oock in de strafste bekoringhen, verlaetinghe en mistroostigheyt, in u selven gaende, en daer blijvende in't binnenste van uwen grondt, ooghmerck nemende op uwen Godt, die daer is woonende.
Den sesden: blijdelick lijden sonder te soecken, ofte willen eenigen troost, 't en zy om beter en meer te lijden. Verre zy van my te glorieren 't en zy in't Cruys mijns Heeren Jesu Christi, seyde den Apostel.
| |
| |
Den sevensten is, lyden met voorsichtigheyt: die hier in bestaet, dat-men onderscheyt maeckt tusschen d'een becoringhe, en d'ander: en dat men niet en meent, dat die sonde schynen te zyn, (en bysonderlick die teghen de suyverheyt zyn) moeten seer gheacht en bemint zyn als gheheylight door den toelaetenden wille Godts: ghelyck (soo men seght) sommighe doolende gheesten segghen willen; waer door sy lichtelick connen vryen inganck gheven aen de tentatie, en vrywilligh consent daer in gheven, ofte behaegen daer in nemen. Sy segghen, ick beminne die becoringhen, voor soo vele sy van Godt zyn, en haete die, voor soo vele sy onghereghelt zyn: maer sy en mercken niet, dat al is't dat men metten verstande en speculatie soodanigh onderschil maecken can, dat dit nochtans inde practycque seer moeyelick is, en dat de ghenuchten der sinnen hun vermenghelen met de reden: waer door den gheest daer in lichtelick syn behaeghen soude nemen. Dat het al Heyligh moeste gherekent zyn, daer men den toelaetenden wille Godts in vindt, en daer in moeste, of mochte behaeghen nemen, men soude dat moeten, ofte moghen doen inde aldermeeste sonden: want Godt die toelaet. Men moet dan soodaenighe tentatien verfoeyen, verworpen, en cloeckelick wederstaen, bidden en suchten om daer van verlost te worden: want dit is niet alleenelick den toelaetenden, maer oock den ghebiedenden wille Godts.
| |
| |
| |
De VII. Lesse
Van het eynde van desen tweeden Staet ofte Dagh-reyse.
154. V. WAnneer komt-men tot het eynde van dese?
A. Dit geschiet, als-men door oeffeninge van volmaeckte deughden, en door een ghetrauw waernemen en medewercken met de inwerckingen Godts, en aldermeest door de kracht der selve, soo verre ghekommen is, datmen Godt bemint uyt gheheel syn ziele, met eene gheestelicke, onghevoelicke en innighe liefde.
155. V. Wanneer magh-men segghen, dat iemant Godt aldus bemint?
A. Alswanneer datter niet en is dat hem belet, of wederhout van te gebruyck en geheel de kracht van sijnen redelicken wille, om Godt te beminnen: ende als hy die kracht daer toe gebruyckt, alsdan seght-men dat hy Godt bemint uyt gheheel sijne ziele.
Om dit te verstaen, moet ghy sien wat ick geseyt hebbe op de 77. Vraeghe, om niet tweemael het selve te herhaelen; en dat daer geseyt is van het herte en sijne ghevoelicke liefde, hier nemen vande ziele en haer geestelicke liefde.
156. V. Zijnder gheen teeckens van't aenstaende eynde van dese Reyse, ofte Staet, en 't beginsel van den derden?
A. Als de ziele gevoelt dat de maniere van wercken, die sy in desen tweeden Staet gehadt heeft, verandert wordt, en dat haer krachten tot meerder eenigheydt, innigheyt, en hoogher
| |
| |
werckinghen ghetrocken worden, 't is een goet teecken dat den derden aenstaende is. Men komt'er ordinairelick in sonder datmen't weet: om datmen het verschil datter is tusschen de werckinghen van desen staet, en die van den voorgaenden, om hunne subtijlheyt, en verheventheyt niet en begrijpt, voor datmen-se door ondervindinge begint te kennen.
157. V. My dunckt dat desen wegh wat hooge loopen sal: is het geraedigh daer van voor een yder te schrijven?
A. Sommige meenen dat het niet geraetsaem en is: Ten eersten, om dat een yder dese niet en verstaet: Ten tweeden, om dat sommighe daer door hun souden konnen laeten voorstaen, dat sy in soodanighen staet zijn, daer sy inder waerheyt noch verre van daer zijn.
Maer dese redenen en besluyten dat niet: want ten eersten, datmen maer en mochte schrijven dat yder een verstaet, men soude by-naer gheen Boecken moghen schrijven van al die'er in de H. Kercke met groot profijt geschreven zijn, en ghelesen worden, om datter by-naer geene en zijn die van een yder verstaen worden. De Apostelen, Evangelisten, HH. Vaders, en veel ander Heyligen hebben veel geschreven, dat een yder niet vatten noch begrijpen en kan. Men schrijft de boecken voor die-le verstaen, die dit niet en kan, en moet-se hem niet aentrecken, maer laeten voor ander die se begrijpen konnen. Qui potest capere, capiat, qui non potest, non carpat. Ende wat aengaet t'onsen propooste, de eenvoudige en ongeleerde, (ghelijck ons den H. Bonaventura leert, en andere Heyligen.) die verstaen ghemeenelick dese leeringhen beter, als veel groote verstanden: Want den Heere sijne
| |
| |
verholentheden aen de kleyne openbaert, en verbercht aen de wijse en voorsichtighe. Matt. 10.
De tweede reden en besluyt oock niet: want alsoo en soude men niet moghen schryven noch lesen de levens der Heylighen, en de gratien die Godt hun heeft ghedaen; nochte oock de wercken van de H. Theresia, en andere Heyligen, die van dese materien gheschreven hebben, oock inde Moederlicke taele, met groot profijt vande H. Kercke des Heeren. Jae ter contrarie, om soodaenighe vermetelickheyt van sommighe te beletten, moetmen dese materien klaerlick en preciselick uytleggen (dat wy hier trachten te doen) en toonen wat de saecke is, en wat daer toe verheyst wort. Ick en twijffele niet, of daer sullender zyn (misschien veele) die meenende dat sy al verre ghekommen zyn, jae by-naer tot het eynde, als sy dit al sullen lesen, sullen sien dat sy quaelick half weghe zyn, jae sommighe dat sy quaelick begonst en hebben. Ick besluyte dan met den H. Augustinus in illud, adhuc multa habeo vobis dicere. Nulla videtur necessitas, ut aliqua secreta doctrinae taceantur & abscondantur fidelibus parvulis, seorsum dicenda majoribus. 't En schijnt niet, seght hy, datter eenighe verholentheden der leeringhe moeten versweghen en verborghen worden voor de kleene gheloovighe, die men bysonderlick soude moeten segghen aen de meerdere.] Jae ter contrarie datmen de gheestelicke dinghen soo leeren moet, dat oock de kleyne en ongheleerde die weten konnen, die het meer noodigh hebben, en elders, daer sy het soecken, niet en vinden (Parvuli petierunt panem, & non erat qui frangeret eis:) Op dat sy ten eersten, als sy twijffelen of sy in eenighen staet zyn, souden sien watter van is, en of sy daer in zyn, of niet. Ten tweeden, om
| |
| |
dat sy couragie souden nemen om daer naer te trachten met bequaeme middelen van waerachtighe deughden. Ten derden, om te kennen de ghebreken en dolinghen, die daer souden konken in-slibberen, om die te vlieden. Voorder, andere bysondere vruchten, die sommighe zielen door soodaenighe verheven leeringhen kryghen, en sal niemant lichtelick achterhaelen, dan die de ondervindinghe daer van heeft. Men kan-se nochtans eenighsins bespeuren uyt de vruchten van't Sermoen dat den verlichten Leeraer Taulerus Predick-heer ghedaen heeft, naer dat hy vanden Heere wel beproeft en ghesuyvert was: Ende oock uyt dat den S. Henricus Suso van't selve Orden ghebeurt is, soo hy selve ghetuyght. Hy hadde de volmaecktheyt in neghen trappen ghedeelt, en beschreven onder de ghelyckenisse van neghen steen-rotsen, en als hy de Inwoonders van de neghenste seer kort beschreven hadde, soo seyde hem den Heere, dat het weynigh, dat hy van die neghenste gheschreven hadde, meer vrucht soude doen in syn H. Kercke, als al de reste van syne Schriften.
|
|
Auteursrechtvrij