Zwanen op de Theems

[p. 82]

Wachten op oostenwind

Op maandag 1 november zijn er al 200 schepen terug bij Hellevoetsluis. De prins geeft opdracht de paarden die de reis overleefd hebben uit te laden. De hele dag door komen er vrachtschepen met gewonde en zieke paarden de haven in. Nelis is weer zoveel mogelijk buiten. Ze kijkt liever naar het werk bij de haven dan zelf te werken in de overvolle herberg.

Ze hoort de mannen bij de haven mopperen. Als ze hun paarden hebben uitgeladen moeten zij weer het water op. Daar gaan de golven nog steeds hoog. Het waait hard en af en toe regent het, soms zelfs met hagelbuien.

‘Een paard krijgt een warme stal, een mens kan kreperen op een lekke schuit,’ moppert een matroos. ‘Welke idioot gaat er nu in november naar Engeland?’ Hij wijst in de richting van het admiraliteitshuis, waar de prins verblijft. ‘Zeelui zitten daar niet, dat merk je aan alles.’

Ondanks alle gemopper gaat het werk wel door. Nog voor de avond zijn alle levende paarden van de schepen. Hoeveel er in de storm omgekomen zijn weet niemand, de een zegt vierhonderd, de ander denkt dat het er meer dan duizend zijn.

Als Nelis in de wind op het havenhoofd staat, ziet ze op de brede zeearm voor Hellevoetsluis die honderden schepen. In lange rijen liggen ze te stampen en te slingeren aan hun ankers. Niemand heeft ooit zoveel schepen bij elkaar gezien.

Nelis voelt zich prettig in haar jongenskleren. Het zwarte mutsje staat stevig op haar hoofd, de broek en het wambuis zijn dicht en warm. Dit is heel wat beter dan met al die rokken in een vorig leven, lang geleden.

Toch wordt ze die dag aan dat vorige leven herinnerd. Ze loopt in de buurt van het admiraliteitshuis als iemand haar op de schouder tikt. Ze kijkt om en ziet... Reinier van Swaenswijck.

‘Als ik het niet dacht,’ zegt hij triomfantelijk. ‘Neeltje Nooten! Wat doe jij hier in dat bespottelijke pak?’

‘Een gek pak? Kijk naar je eigen. Ik heet Nelis en ik werk hier.’

‘Nog net zo brutaal als altijd,’ zegt Reinier uit de hoogte. ‘Hoor je bij een van de schepen of ben je weggelopen, zoals al die anderen?’

[p. 83]

‘Ze hebben me bij de reserve gezet, ik vaar straks mee naar Engeland. Ik ga mijn vader zoeken.’

Reinier lacht aanstellerig. ‘Nee maar, deze onderneming wordt ook voor van alles en nog wat gebruikt. Dat zal de prins interessant vinden.’

‘Je vader weet er van. Ik heb vrij gekregen. Om aan boord beter te kunnen werken, draag ik deze kleren, ik werk bij Simon.’

Reinier is niet onder de indruk. ‘Het blijft bedrog,’ zegt hij koeltjes. ‘Je hebt aangemonsterd onder een valse naam. Je gaat je gang maar, hoor. Als het straks fout loopt merk je het zelf wel.’ Hij wil weglopen.

Nelis trekt hem aan zijn deftige jas en zegt: ‘Je verraadt me niet hè?’

Reinier duwt de hand weg, slaat onzichtbaar vuil van de jas en zegt uit de hoogte: ‘We hebben in het hoofdkwartier wel belangrijker dingen te doen. Ik zal jouw onbeduidende geheimpjes heus niet aan de grote klok hangen, maar als het fout gaat hoef je niet bij mij om hulp te komen, dan ken ik je gewoonweg niet.’ Verwaand stapt hij weg.

‘Aangeklede aap,’ mompelt Nelis. ‘Ik heb net zo lief dat je me helemaal niet kent, ik red mezelf wel.’

Op dinsdag en woensdag komen er nog steeds schepen terug. Het herstelwerk is volop aan de gang. Er zijn nieuwe paarden gekocht voor de volgende reis, er zijn nog meer soldaten en schepen gevraagd. De prins krijgt alles wat hij hebben wil.

Nelis ziet Reinier af en toe uit de verte en een keer staan ze vlak bij elkaar. De jongen kijkt nadrukkelijk een andere kant op, hij houdt zich aan de afspraak.

In de overvolle stad komen nu ook nog allerlei mensen van buiten. Ze willen weten of vrienden en familieleden behouden zijn teruggekomen. Nelis ziet op woensdag de deftige koets van de familie Van Swaenswijck. Ze blijft voorzichtig uit de buurt, ze heeft geen zin nog eens herkend te worden.

Het is een chaotische toestand in het kleine stadje. De prijzen worden steeds hoger, alles is vier of vijf keer zo duur als anders. Tante Anna doet vrolijk mee en ze verkoopt alles wat ze heeft. Het wordt met de prijzen zo gek dat de prins ingrijpt. Voortaan is het verboden dingen te duur te verkopen. Tante Anna sluit te-

[p. 84]

vreden haar herberg, ze is uitverkocht. Met Simon telt ze haar geld.

Nelis is ook op donderdag weer aan de waterkant. Het waait nog steeds hard en het regent voortdurend. Nelis staat op het havenhoofd en kijkt uit over het water. Het slechte weer hindert haar niet, ze is er al aan gewend. De schepen die nog steeds voor de kust voor anker liggen verdwijnen af en toe in de dichte regenbuien die vanuit zee het land indrijven. Dan ziet Nelis van een van de grote schepen een sloep komen. Ze blijft nieuwsgierig kijken. Wat een raar transport. Tussen de roeiers in liggen mensen languit in de boot. Iemand buigt zich af en toe over die mensen heen. Dat lijkt wel, dat is... dat is Valentijn!

Nelis schreeuwt luid de naam van haar broer, maar het geluid verwaait in de wind. Toch ziet Valentijn in de sloep het druk springende figuurtje op de kant. De sloep vaart naar binnen, hij herkent Nelis en wuift vrolijk terug. Dan let hij weer op de twee gewonden in de boot.

Nelis holt op de kant mee. In de beschutting van de haven draagt men de gewonde matrozen aan de wal. Valentijn loopt gewichtig mee, hij is nu de dokter. Nelis volgt hem de kazerne in. Daar worden de gewonden goed verzorgd, beter dan op het benauwde, deinende schip.

Valentijn wil met Nelis mee naar buiten gaan, maar hij wordt teruggeroepen. Hij moet bij de dokter komen die de zorg voor het hele stadje heeft. Nelis wacht. Na een kwartier komt Valentijn vrolijk naar buiten.

‘Morgenochtend breng ik die twee naar Rotterdam. Ik heb tijd tot maandag, dan moet ik terug zijn. Kan ik mooi nog even thuis gaan kijken.’

‘Moeder is al hier geweest. Ze weet nu alles en ze wil ook dat we vader vinden.’ Nelis vertelt over het korte bezoek van hun moeder.

Valentijn knikt tevreden. ‘Dan is dat ook weer in orde, hebben jullie tenminste geen ruzie meer, zo komt alles nog goed.’

‘Het belangrijkste komt nog,’ zegt Nelis pinnig.

‘Alles op zijn tijd, zusje... ik bedoel, broer.’

[p. 85]

Valentijn blijft die nacht bij Anna en Simon. De herberg is dicht. Het is stil in het huisje. Je hoort alleen nog het loeien van de wind. Simon kookt een heerlijke stamppot. Anna kijkt tevreden toe. ‘Jij had veel eerder kok moeten worden,’ zegt ze.

Die avond vertelt Valentijn hoe het hem is vergaan.

‘Het is een saai verhaal. We zijn nog twee keer de zee opgegaan en hebben een tijdje rondgevaren. Niemand wist waarom we dat deden, het werd elke keer zulk slecht weer dat we terug moesten.’

‘Waren er veel zieken?’ vraagt Nelis.

‘Zieken niet, wel allerlei verwondingen. Er gebeurt zoveel op zo'n schip. Er knapt een touw en dan vallen er van die zware blokken naar beneden, nou, als je zoiets op je hoofd krijgt vertel je het niet na. Zo heb ik Henri de la Court leren kennen. Dat is een hugenoot; hij is ongeveer net 20 oud als ik. Hij had zijn arm gekneusd toen er zo'n zwaar blok naar beneden kwam. Dat zal hij niet gauw vergeten, want bij die gelegenheid heeft hij de prins gered. Dat zeggen ze tenminste, ik was er niet bij.

We waren in Den Briel toen de hele vloot zich daar verzamelde. Ik ben nog naar de kerk geweest, dat was heel plechtig zo vlak voor de grote reis. Daarna zijn wij uitgevaren met de voorhoede van de vloot, de prins was ook bij ons aan boord. Eerst ging het allemaal wel goed. Dat weet je zelf ook, Nelis, je was erbij. Op zee hebben we uren liggen dobberen om te wachten tot iedereen uit allerlei havens bij ons gekomen was. Toen zijn we gaan varen en toen kwam de storm die jullie ook meegemaakt hebben. Jullie hadden het geluk dat je helemaal achteraan voer, je was gauw thuis en je had meteen een dak boven je hoofd. Wij hebben meer dan vierentwintig uur in de storm gevaren. Dat was vreselijk. Het is wel een groot schip, maar in zo'n storm is het net een sloepje, je wordt van de ene kant naar de andere geslingerd.’

Tante Anna knikt. ‘Je hoeft mij niks te vertellen, ik weet precies wat het is.’

‘Tegen de ochtend schijnt dat geval met Henri gebeurd te zijn. Ik heb het verhaal van een stuurman gehoord. De prins stond op het achterdek en Henri was daar ook. Er brak ergens een touw en Henri zag zo'n zwaar blok naar beneden suizen, zo naar de prins toe. Hij trok hem met een ruk opzij en zei meteen in keurig Frans:

[p. 86]

“Het spijt me dat ik Uwe Hoogheid zo ruw moest verplaatsen. Het leek me echter beter in verband met de gezondheid van Uwe Hoogheid.”’

‘Dat geloof ik niet,’ roept tante Anna uit. ‘Dat hebben ze gefantaseerd.’

‘Het is echt waar, ze hebben het me zo verteld. Dat blok viel vlak naast de prins op het dek en hij zei even kalm: “Ik waardeer uw goede zorg voor mijn gezondheid, jonge man. Ik zal dit niet vergeten.”

Zo is het echt gebeurd en het klopt ook, want Henri zit nu bij de persoonlijke lijfwacht van de prins hier aan de overkant. Hij is uit dat hugenotenregiment overgeplaatst.’

‘Als die hoge heren iets willen, is het altijd mogelijk,’ zegt Simon. ‘Onze prins kan alles gedaan krijgen. Die jongen kan bij zo'n man geen kwaad meer doen.’

‘Verder is mijn verhaal heel kort,’ vervolgt Valentijn. ‘We zijn hier aangekomen. De prins is van boord gegaan. Henri mocht ook mee en wij moesten blijven. Het is op dat schip een vreselijke bende. Die Franse kok kan er niets van. Ja hij kan wel lekker koken, maar dan moet hij ook alles precies zo hebben als aan de wal. Er is nog maar weinig eten op de schepen en nu maakt hij er niets van. Ze lopen allemaal op hem te mopperen. Ik had het geluk dat ik met twee zieken naar de wal mocht en dat ik ze morgen naar Rotterdam kan brengen.’

‘Wat hebben ze?’ vraagt Nelis.

‘Oh, botbreuk met complicaties.’

De volgende dag vertrekt Valentijn in een hotsende kar met zijn gewonden. Nelis kijkt hem na. Iedereen kan begrijpen dat dit vervoer zinloos is, de zieken zullen er alleen maar beroerder van worden. Maar in Hellevoetsluis is ook geen plaats meer voor hen. Valentijn voelt zich al helemaal thuis in de krijgsmacht. Hij doet gewoon wat hem wordt opgedragen, zinvol of zinloos, dat is allemaal hetzelfde.

Nelis gaat naar tante Anna, die wil haar haren knippen.

Tot maandag 8 november blijft de westenwind hard waaien. Op de schepen is de toestand kritiek. Toch ziet men kans de schade te herstellen. Nog steeds komen er schepen terug. Sommige wa-

[p. 87]

ren tot bij Noord-Engeland afgedreven. Er gaat voedsel en vers water naar de schepen, dat verbetert de stemming.

Valentijn is op maandag terug. ‘Hoe is het met moeder?’ vraagt Nelis.

‘Ongerust, ze wil het liefst dat we vlug terugkomen... met z'n drieën.’

Nelis knikt en zegt: ‘Dat moet, dat zal gebeuren.’

Valentijn moet aan de wal blijven; hij komt op dinsdagavond met Henri de la Court naar de herberg van tante Anna. Als grote kerels komen ze binnen en gaan breeduit zitten. ‘We komen eens gezellig praten,’ zegt Valentijn.

‘Dat kan,’ zegt tante Anna. ‘Gezellig bezoek is altijd welkom.’

Henri lacht. ‘Zolang ik in Holland ben hoor ik steeds over gezelligheid. Dat vinden jullie het allerbelangrijkste.’

‘Gezelligheid is alles voor een Hollander,’ zegt Simon lachend. ‘Als het zou kunnen gingen ze hier zelfs gezellig dood.’

Er komt een goede fles wijn op tafel en het wordt inderdaad een gezellige avond met drie Hollanders, een Engelsman en de Franse jongen.

‘Je spreekt zo goed Nederlands, Henri, ben je al lang in ons land?’ vraagt tante Anna.

‘Wij zijn twee jaar geleden gevlucht. Ik zal het u vertellen, maar heel kort, want ik heb dit verhaal al zo vaak moeten doen.’

Tante Anna schenkt nog eens in en Henri begint.

‘Jullie weten dat in Frankrijk de protestanten al jaren vervolgd worden door de koning. Ze hebben op allerlei manieren geprobeerd ons rooms te maken. Al in mijn jeugd kregen wij telkens de kans ons geloof te verlaten en rooms te worden. Dat deden we natuurlijk niet. Toen bedachten ze wat anders. Ze stuurden soldaten, die moest je in huis nemen en die deden precies waar ze zin in hadden.

Wij woonden in Cloué, dicht bij Poitiers. We hebben in een paar jaar wel honderd van die kerels in huis gehad, de een nog onbeschofter dan de ander. Opeens was dat voorbij - wij waren al blij, maar het duurde niet lang of er kwamen weer andere maatregelen. Lang geleden waren aan ons, hugenoten, garanties gegeven voor onze vrijheid van godsdienst, dat is het edict van Nantes. Dat heeft de koning drie jaar geleden herroepen. Wij mochten het land niet meer uit; wie wilde vluchten moest dat in het geheim

[p. 88]

doen, anders werd je opgehangen. Twee jaar geleden zijn we in de nacht uit Cloué weggegaan. Mijn vader bracht ons naar la Rochelle, daar zou een schip klaarliggen. Dat liep op het laatste moment nog mis, de schipper is gevangen genomen. Ze hebben hem op zijn eigen schip opgehangen. Wij hebben drie weken verstopt gezeten op een zoldertje. Toen konden we, midden in de nacht, weg. Bij de haven lagen drie vissersschepen. We zouden net aan boord gaan toen er ineens soldaten aankwamen. We zijn in paniek aan boord gerend en weggevaren. Pas de volgende dag merkte ik dat mijn vader, mijn moeder en mijn twee zusjes niet op het schip zaten. Ik ben naar Nederland gebracht; die andere schepen heb ik niet meer gezien. Ik weet niet waar mijn ouders zijn. Sommigen zeggen dat ze in Engeland zijn, maar ik heb nooit iets van hen gehoord.’

Henri kijkt stil voor zich uit.

Tante Anna schenkt hem nog eens in. ‘Jij bent in ieder geval in veiligheid, hier ben je vrij.’

Henri knikt. ‘Dat is waar. Wij zijn in dit land heel goed ontvangen. In Nederland zijn we veilig. Hier zijn we welkom. Toch wil ik terug, als in Frankrijk alles weer normaal is.’

Buiten klinken voetstappen. Iemand gooit de deur open en roept: ‘Henri de la Court, Simon Hopkins, Valentijn en Nelis Nooten! Meteen melden bij de haven. Over tien minuten vertrekt een sloep naar de Brielle. Daar zijn jullie ingedeeld. De wind zit in het oosten. We varen!’

Verbaasd kijken ze elkaar aan. Nelis springt verheugd op. ‘We varen! We gaan vader zoeken!’

Snel pakken ze hun spullen en laten Anna achter. Buiten zien ze in het schaarse maanlicht dat alle vaantjes en vlaggen naar zee wijzen. ‘Die kant uit,’ roept Nelis opgewonden.

Een uur later zijn ze terug op de Brielle. Simon is hulpkok en bottelier, hij zal met de Fransman moeten samenwerken. Deze ‘monsieur Jean’ is een humeurig heer. Hij is maar matig ingenomen met zijn twee nieuwe hulpjes.

Overal worden op de schepen koortsachtig voorbereidingen getroffen voor het vertrek. Een koorts die op woensdag 10 november wat afneemt. De wind is nog steeds gunstig, maar er gebeurt niets. De vloot is nog niet klaar voor vertrek. Er moet

[p. 89]

nog van alles gebeuren. De prins gaat zelfs nog naar Den Briel om er zijn vrouw te ontmoeten.

Aan de wal houdt men weer gebedsdiensten om de hemelse zegen af te smeken voor de grote reis. Prinses Mary gaat daar heen, maar ook tante Anna en de moeder van Nelis en Valentijn. Vanuit alle kerken klinken opnieuw de gebeden en de plechtige liederen. Zal het dit keer wel goed gaan?

Op het oorlogsschip Brielle passen Nelis en Simon zich weer snel aan aan het werkritme van de zee. Het is alsof ze niet weg geweest zijn.

Op donderdag 11 november is het koud. Er staat een felle oostenwind. De prins komt met zijn gevolg aan boord. Nelis ziet ook Reinier uit het jacht van de prins overstappen. Het is een verward en verwarrend schouwspel. Op de kade is het vol mensen, op het water liggen de honderden schepen. Alles is klaar, ze kunnen gaan.

Tegen de middag komt de vloot langzaam in beweging. De tocht naar Engeland is begonnen.