Vrijheid en slavernij

Verhaal over het jaar 1000, met nabeschouwing over 2000

[p. 129]

15 Onheilsteken aan de hemel

Die zomer van het jaar 1000 is Auke weer bij Jouke in het klooster. Hem lukt het met zijn broer te praten. Vader en moeder mogen hun zoon nog steeds niet zien.

‘Waarom willen ze dat niet?’ vraagt Auke.

‘Ik weet het niet, het is een of andere regel. Ze houden zich hier strikt aan alles wat ooit door de stichter van onze orde is voorgeschreven.’

‘Wat een onzin, dat is al eeuwen geleden bedacht. Moet je je daar nu nog aan houden?’

Jouke glimlacht. ‘Wij zijn monniken, wij leven al voor een deel in de eeuwigheid. Jaren of eeuwen tellen hier minder. Hoe is het thuis? Iedereen gezond?’

Auke kijkt bezorgd. ‘Met vader gaat het niet goed, hij heeft die duizelingen weer. Hij praat er weinig over, maar werken kan hij niet meer. Is hier niet iemand die hem beter kan maken?’

‘Daar zat ik net aan te denken,’ zegt Jouke. ‘Broeder Ubo is meestal de dokter hier. Ik zal hem vragen of hij naar de boerderij wil gaan. Misschien helpt het.’

Auke zegt: ‘Dat zou mooi zijn. Vader mag niet doodgaan, vooral niet nu Klaske en ik gaan trouwen.’

‘Gaan jullie trouwen? Heb ik toch gelijk gekregen.’

‘Ja, we waren op die gekke vrijdag in de stad. Daarna zijn we in het bos gaan wandelen, daar kwam zij met het idee om te trouwen. In september is de trouwerij, netjes in de kerk.’

Jouke knikt. ‘Dat wordt steeds meer gedaan. Mijn leermeester vertelt me dat trouwen eerst zomaar kon. Nu gaan steeds meer mensen naar de kerk, het is zeker in het kerkportaal?’

‘Dat weet ik niet. De pastoor heeft het op zondag 8 september gezet, ik zie wel wat hij doet.’

[p. 130]

‘Heel verstandig, laat de Kerk voor je denken,’ zegt Jouke lachend. ‘Wacht hier, ik zoek broeder Ubo.’

Even later komt hij terug met een oude monnik. Auke vertelt wat zijn vader heeft en de man kijkt ernstig. Hij mompelt wat Latijnse woorden en zegt dan: ‘Ik kom kijken. Verwacht geen wonderen, als het is waar ik bang voor ben, kan ik weinig doen. Jouke moet me de maar de weg wijzen.’ Dat laatste zegt hij met een knipoog. Op die manier wordt er geen enkele regel overtreden en de jonge monnik ziet toch zijn ouders. Auke begrijpt het niet meteen, hij kent dit leven in een klooster niet. Hij weet niet hoe je met slimmigheidjes regels kunt handhaven en ze toch ontduiken. Jouke begrijpt het wel, hij is blij met dit voorstel.

Twee dagen later komt hij met broeder Ubo naar de boerderij. Moeder omhelst haar zoon en ook vader is blij. Voor Klaske is het de eerste keer dat ze Jouke ziet. De oudere monnik neemt vader mee naar een rustig plekje waar genoeg licht is. Hij onderzoekt de zieke en mompelt woorden in het Latijn. Hij kijkt ernstig. Aan moeder vraagt hij wat voor kruiden ze aan de zieke geeft. Ze noemt de gewone namen, de monnik herhaalt ze in het Latijn en knikt goedkeurend. ‘Dat is goed, ga daarmee door en bid alle dagen voor genezing. Alleen de hemel kan hem redden. Wij zullen in het klooster ook voor de zieke bidden.’ Lachend voegt hij eraan toe: ‘Dat kost niets.’ Hij weet dat er ruzie is tussen vader en het klooster over geld.

Jouke en monnik Ubo gaan weer weg. Ze zijn op de boerderij niet veel wijzer geworden. De kruiden van moeder zijn goed, maar of ze de zieke kunnen redden? Moeder vergeet niet wat de monnik zei: ‘Alleen de hemel kan hem redden.’ Haar hart stond bijna stil van schrik toen de geleerde man dat uitsprak. Haar man Douwe is ernstig ziek, ze zal alle dagen voor zijn genezing bidden. Dat doen ook Auke en Klaske en in het klooster Jouke. Zelfs Ridsert probeert het op zijn manier. De zieke zelf blijft er nogal kalm onder. Hij weet dat zijn kracht minder wordt, hij weet dat hij elk ogenblik in kan storten. Hij weet dat zijn leven in gevaar is. Als hij het huwelijk van Auke en Klaske nog mag beleven, is hij dankbaar.

[p. 131]

Het is intussen eind augustus. De huwelijksdatum komt steeds dichterbij, met vader gaat het iets beter. Op de boerderij zijn ze blij: hij geneest. De zieke zelf krijgt weer wat meer hoop.

Het gewone werk gaat door. Alle dagen is er veel te doen. Auke staat er vrijwel alleen voor met moeder en Klaske. Vader is nog steeds zwak.

Klaske praat nu vaker over haar ouders. Op een avond zit ze met Auke naar de ondergaande zon te kijken. Ze zegt: ‘Het rook altijd naar leer bij ons thuis. Mijn vader was zadelmaker, dat is een mooi beroep. Ik was toen nog maar klein, maar ik was al trots op hem. In de stad kende iedereen Klaas en Antje, en ik was hun dochter. Alles was toen groter, het viel me tegen toen ik de stad terugzag. In mijn herinnering waren de huizen veel groter.’

‘Je was zelf veel kleiner,’ zegt Auke nuchter.

‘Daar komt het door, maar in mijn herinnering is alles stil blijven staan door wat daarna gebeurde. Bij die overval zat mijn vader gewoon te werken. Hij had een duur zadel dat gemaakt moest worden. Ineens waren die Noormannen er. Ze sloegen hem tegen de grond en namen ons allemaal mee. Ze sloegen mijn moeder ook. Overal werden mensen uit hun huizen gesleurd, het was vreselijk. Als klein kind begrijp je niet wat er gebeurt. Ik zie het nog allemaal voor me.’

Auke slaat zijn arm om haar heen. ‘Nu zijn we samen. Praat over die dingen, je moet al die herinneringen kwijtraken. Die Noormannen zijn schoften, ze hebben de hele stad leeggeroofd. En weet je wat zo gek was? In het klooster zat een vent te huilen omdat zijn boeken verbrand waren. Als klein kind vond ik dat raar. Het was geloof ik diezelfde broeder Ubo, die nu dokter is.’

‘Mooie dokter,’ zegt Klaske. ‘Hij heeft niets gedaan. Je moeder is veel knapper dan die monnik.’

‘Moeder kan veel, ik hoop zo dat hij weer helemaal beter wordt. Ik wil er niet aan denken dat we de boerderij zonder vader moeten doen.’ Klaske knikt, ze is het met Auke eens.

Het wordt september. Elke avond is er een geheimzinnig teken

[p. 132]

aan de hemel te zien, een komeet, een ster met een lange staart. Allerlei onheilsprofeten zien daar weer het einde van de wereld in aangekondigd. In de stad groeit de onrust, Auke hoort het als hij daar met Klaske is om kleren te kopen voor hun trouwerij. Dat is nogal bijzonder, ze lopen altijd in oude, versleten kleding. Met dit nieuwe goed zullen ze zeker tien jaar moeten doen.

Thuis verwerkt Klaske heel handig in haar nieuwe jak de mooie lap die Auke uit York meebracht. In de boerderij is de verbouwing klaar, alles is gereed voor de grote dag.

Op zondag 8 september gaan ze allemaal naar de kerk. Vader en moeder, Ridsert, het bruidspaar; de boerderij blijft leeg achter. Zelfs Jouke is in de kerk, hij mag met twee monniken naar de trouwerij van zijn broer.

In de kerk is het druk, oom Abe ziet het en lacht. ‘Hebben we toch niet voor niets overal vertelt dat de dochter van Klaas en Antje gaat trouwen.’

Tante Geeske is er met de kinderen. Auke en Klaske mogen met de hele familie vooraan zitten. Ze zitten er stil en een beetje verlegen bij. Klaske neemt de hand van Auke, ze kijken elkaar aan en lachen. ‘We zitten hier goed,’ zegt Auke. Zijn bruid knikt, ze zou willen dat haar ouders dit konden zien.

Ze weet dat het niet kan, toch kijkt ze in de kerk achterom. Die vrouw daar helemaal achteraan, dat lijkt net haar moeder. Hoe haar vader er nu uitziet weet ze niet. Het is zo lang geleden dat ze hem voor het laatst zag. Haar verleden is donker, de toekomst is beter. Ze houdt de hand van Auke vast, de man die haar redde van de slavernij. De man die ook anderen redde, de man die in de winter zo goed het werk op de boerderij deed. Auke, straks haar man, voor het hele leven.

De pastoor komt, de kerkdienst begint.

Het is een normale mis, veel Latijn dat niemand begrijpt en gedaan door de pastoor met zijn rug naar de parochie toe. Jouke en de monniken zijn bij het altaar. Dan volgt de preek. De pastoor lacht naar het bruidspaar en zegt: ‘Dit is een bijzondere dag. De dochter van Klaas en Antje gaat trouwen. We herinneren ons

[p. 133]

allemaal de vrolijke zadelmaker die ons in die ongelukkige overval is ontvallen. Toch zijn er nog altijd wonderen mogelijk. Auke heeft zijn Klaske kunnen bevrijden uit de slavernij. Hij heeft daarbij een beroep gedaan op het oude recht dat gedoopte mensen geen slaven mogen zijn. Dat was heel dapper van hem. Ze zijn daarna nog in gevaar geweest, maar hun slimme oom Abe bracht de achtervolgers op een dwaalspoor. Samen hebben zij dit meisje uit de slavernij gered, en laten we hopen dat ook de anderen nog eens de vrijheid zullen krijgen. Dat zou het grootste wonder zijn.’

Klaske pinkt een traan weg, ze denkt aan haar ouders. Leven ze nog? Niemand weet het.

De pastoor gaat verder. ‘Na deze mis zullen we in het kerkportaal het huwelijk inzegenen. We wensen het jonge paar een lang en gelukkig leven.’ De pastoor kijkt naar de volle kerk en roept: ‘Er wordt weer veel te veel gepraat over het einde van de wereld. Die onzin hebben we al gehad op 21 juni en nu begint het weer. Ik weet wel dat er elke avond een onheilsteken aan de hemel te zien is. Een ster met een angstig lange staart. Dat moet voor iedereen een reden zijn om zich te bekeren. Na die rommelige dag is er weer allerlei oneerlijkheid in onze stad gebeurd. Dat mag niet. Blijf eerlijk, dat is de enige manier om in de hemel te komen. Geloof niet dat na Kerstmis de wereld alsnog zal vergaan. Dat gebeurt niet! Daar heb ik al veel vaker over gepreekt.’ Zo gaat het nog een tijdje door.

De mis gaat verder. Jouke is op het altaar, hij doet daar rustig wat er van hem verwacht wordt. Je kan zien dat hij het gewend is. Vader en moeder vinden het prachtig. Hun zoon als hulp van de priester op het altaar.

Na de mis lopen Auke en Klaske achter de pastoor aan naar het kerkportaal. Vader en moeder volgen, Jouke is dichtbij. Ridsert staat stil naast zijn moeder en oom Abe en tante Geeske zijn er met hun kinderen. De pastoor prevelt wat woorden in het Latijn en vraagt dan: ‘Auke, zoon van Douwe en Maaike, neemt gij tot uw echtgenote Klaske, dochter van Klaas en Antje?’ Heel zacht zegt Auke: ‘Ja.’ Dan volgt de vraag aan Klaske. Zij zegt luid en duide-

[p. 134]

lijk ‘Ja’. Daarmee is het huwelijk gesloten. Veel mensen kijken toe. Trouwen in de kerk is nog ongewoon, dat zie je niet vaak.

Oom Abe denkt aan het huwelijk in York. Dat was bij het altaar, waarom moet het dan hier in het portaal? Hij weet niet dat de pastoor niet meer kan doen dan dit. Het is hier geen zelfstandige abdij, daar in York is meer mogelijk. Hij moet zich ook aan allerlei voorschriften houden. Een huwelijk in het kerkportaal is al bijzonder.

Op de boerderij heeft moeder een heerlijk maal klaarstaan. Er is bier voor allen en het wordt een mooi feest. Toch gaat ook het gewone werk door, op een boerderij is er nooit een vrije dag.

Die avond slapen Auke en Klaske voor het eerst in hun deel van de boerderij. Het is nog vroeg, morgen begint het werk alweer bij zonsopkomst. Ze omhelzen elkaar en worden man en vrouw. Vader en moeder slapen ook vroeg, morgen is er weer werk te doen. Na de vermoeiende dag voelt vader zich niet goed, maar hij zegt er niets over. Waarom zou hij zijn vrouw ongerust maken?

Die herfst gaat het werk normaal door. Vader is weer zwakker, dat kan iedereen nu zien. Broeder Ubo komt nog twee keer. Jouke is er steeds bij. De dokter uit het klooster kijkt elke keer ernstiger, moeder wordt nu echt bang. Ze zoekt steeds geneeskrachtige kruiden, meer kan ze ook niet doen.

In de stad neemt in dat jaar 1000 de paniek weer toe. Eind van het jaar vergaat de wereld, dat denken velen. De angst is weer voelbaar en hoe meer de pastoor ertegen preekt, hoe groter de angst wordt.

Op de boerderij merken ze daar niet veel van. Daar hebben ze andere zorgen. Hoe zal het met vader Douwe gaan?