Vrijheid en slavernij

Verhaal over het jaar 1000, met nabeschouwing over 2000

[p. 114]

13 Vrijdag 21 juni van het jaar 1000

Het wordt juni, groente uit eigen tuin geeft nieuwe kracht. Het vee is allang weer buiten, maar wat is het weinig. Van hun dertig koeien zijn er nog maar achttien over, ook de stier is dood. Er zijn weinig kalveren, sommige waren al dood bij de geboorte. Er is gelukkig wel weer wat meer melk. Brood is nog altijd schaars, maar verder wordt het elke dag beter. Vader knapt aardig op en Ridsert is al vergeten dat hij ziek was. Klaske zingt alle dagen en Auke hoort haar graag.

Hij gaat naar het klooster en mag weer met Jouke praten. Zijn jongere broer ziet er helemaal als een monnik uit: mager, bleek, een jongen die te veel binnen zit. Hij is wel tevreden, geslagen wordt hij niet meer. Hij is een van de beste leerlingen. Auke vraagt: ‘Is hier niemand ongerust?’

Jouke kijkt hem verbaasd aan. ‘Ongerust, waarom?’

‘Het is bijna 21 juni, dan zou het gebeuren.’

‘De ondergang van de wereld, bedoel je? Nee, broer, daar hoef je niet bang voor te wezen. Ik heb het met de monnik uit Frankrijk helemaal nagerekend, dat gebeurt pas in 2000. Op vrijdag 21 juni is er hier niets aan de hand.’

‘De Kerk wil niet dat wij erover praten, hè?’

Jouke kijkt zijn broer aan. ‘Dat is zo, maar ze hebben ook gelijk. Wij weten niet wanneer het zal gebeuren. Natuurlijk vergaat de wereld wel een keer, maar niet dit jaar. Onze berekening van 2000 kan ook wel fout zijn, misschien gebeurt er in dat jaar ook niets. Wij zullen dat niet meer beleven.’

‘In de stad zijn ze nogal ongerust,’ zegt Auke.

‘Dat gaat wel weer over. Als er niets gebeurt gaan ze weer gewoon zaken doen en geld verdienen. Waar is oom Abe?’

‘Die is alweer weg, naar de Rijnstreek. Ik kon mee, maar ik

[p. 115]

moet nu op de boerderij blijven. Vader is niet zo sterk meer, ik heb veel werk.’

Jouke knikt. ‘Vreemd dat zo'n sterke man ineens ziek wordt. Wat was het?’

‘Dat weten we niet. Moeder heeft allerlei drankjes gemaakt, daar is hij wel van opgeknapt en nu gaat het helemaal goed. Er is meer te eten, dat scheelt. Ridsert is ook weer beter geworden, die helpt mij alle dagen.’

‘En Klaske, ik hoor je niet over haar. Was zij niet ziek?’

‘Nee, die is zo sterk. Ze zingt de hele dag en ze zegt dat je van elke dag moet genieten.’

‘Dat is ook zo,’ zegt Jouke zacht. ‘We leven zo kort, elke dag is er een. Als je gezond bent en genoeg eten hebt, mag je blij zijn.’

De twee broers praten nog een hele tijd. Niemand stuurt Auke weg. Als de zon al ondergaat luidt er een bel. Jouke zegt: ‘Ik moet naar de kapel. Maak je geen zorgen, op 21 juni gebeurt er niets.’ Auke loopt het klooster uit en verbaast zich erover dat zijn broer er plezier in heeft elke dag weer een paar keer in die kerk te zitten. Hij is liever buiten.

Hij loopt over het droge land naar huis. Dit jaar is hij alleen naar de vergadering bij de heilige steen gegaan. Zijn vader was te zwak. Het was hetzelfde als vorig jaar, alleen werd er veel meer gepraat over het einde van de wereld. Sommigen leken dat wel leuk te vinden. Nooit meer honger, nooit meer werken. Auke weet niet wat hij ervan denken moet. Zijn broer heeft berekend dat het nog duizend jaar duurt, dat is ver weg. Toch blijft de spanning in de lucht hangen.

Wat zal er op 21 juni gebeuren?

Die avond zitten ze aan de rand van hun terp in de zon. Het was een warme dag, iedereen rust uit. In de vlakte voor hen grazen de koeien. Klaske zit bij Auke, ze zitten vaker zo bij elkaar. Vooral in de avond als de zon ondergaat is dat mooi. Er zijn dan brede banen licht op het water, die krijgen steeds andere kleuren. Nu zijn vader en moeder er ook bij. Ridsert speelt achter hen.

‘Het is bijna 21 juni,’ zegt vader langzaam. ‘Ik weet wat de

[p. 116]

mensen over die dag vertellen. Ik denk niet dat het dan afgelopen is. Er zijn wel vaker dingen gebeurd die onafwendbaar leken en dan kwam er toch nog een oplossing. Daar ken ik een oud verhaal over.’

Auke kijkt verbaasd op. Vader vertelt nooit verhalen.

‘Er was eens een ridder in een ver land, die was allang getrouwd, maar hij had geen kinderen.’ Vader vertelt heel rustig, in deze zachte zomeravond klinkt het mooi.

‘Zijn vrouw en hij hadden daar veel verdriet om. Die ridder ging naar een priester en vroeg of er niets aan te doen was. Die priester zei: “Ga een bedevaart maken.” Nu was er een bekende bedevaartplaats op veertien dagreizen van het kasteel. Die ridder ging daarheen, raakte er de botten van een of andere heilige aan en hoopte dat het zou helpen. Op de terugweg werd hij overvallen door een rover. Hij won dat gevecht, maar raakte gewond. In een klooster verzorgden ze hem en hij kon na een paar maanden verder reizen. Hij bleef wel zijn hele leven kreupel.

Dicht bij huis zat hij in een bos op een boomstam. Hij huilde. Hij dacht: wat heb ik nu bereikt. Geen kinderen en een mank been, was ik maar thuis gebleven. Er kwam een oud vrouwtje aanlopen, ze droeg een grote bos takken. Ze vroeg wat er aan de hand was, waarom de ridder huilde. Hij vertelde het hele verhaal en toen zei dat oude wijf: “Als je thuiskomt zul je een dochter krijgen, die mag je houden tot ze zeventien jaar is, dan moet je haar om twaalf uur in de nacht aan mij geven. Spreken we dat af?” De ridder geloofde niet dat zijn vrouw ooit een kind zou krijgen, dus hij beloofde het.

Hij kwam bij zijn kasteel en hoorde dat zijn vrouw net op dat moment een dochter ter wereld bracht. Dat meisje groeide op en hij vergat zijn belofte. Maar jaren later herinnerde die oude vrouw hem aan hun afspraak. De ridder werd bang. Hij sprak met zijn vrouw en met zijn dochter en vertelde wat hij beloofd had. De twee vrouwen waren verdrietig, dat begrijp je. Nu kende die dochter een oude kluizenaar, zij ging met hem praten en hij zei: “Dat is te gek. Wij moeten hier iets aan doen, laat je vader bij me komen.”

[p. 117]

De ridder ging naar de kluizenaar en moest daar precies vertellen wat er jaren geleden in het bos gebeurd was. De kluizenaar knikte. “Dat is op te lossen,” zei hij. “Geef je dochter op de dag dat ze zeventien wordt deze drank en wacht dan verder af. Als ze dood lijkt leg je haar in de kapel van je kasteel, verder doe je niets.”’

Vader lacht zachtjes en zegt: ‘Je ziet dat er meer zijn die drankjes kunnen maken, niet alleen je moeder kan dat.’

Moeder zegt: ‘Dit zal wel een toverdrank geweest zijn, dat kan ik niet. Ik weet iets van kruiden, meer niet.’

‘Hoe ging het met dat meisje?’ vraagt Klaske.

‘De ridder gaf haar dat drankje op haar verjaardag en ze viel dood op de vloer. Ze werd opgebaard in de kapel en om middernacht kwam de duivel zelf haar halen. De ridder wees naar het dode meisje. De duivel vertrouwde het niet, hij wilde dichterbij kijken. Op dat moment schudde de hele kapel en het grote kruis viel naar beneden, recht voor de duivel. Die schrok, hij kon niet bij het meisje komen. De ridder en zijn vrouw sloegen een kruisje en de duivel loste op in een stank van zwavel. Het meisje werd na twaalf uur wakker, ze zei dat ze heerlijk geslapen had. Ze leefde nog heel lang en gelukkig.’

Na het verhaal is het even stil. Dan zegt vader: ‘Zo zie je maar dat het boze niet overwint. Daarom ben ik ervan overtuigd dat er op 21 juni niets gebeurt.’

De zon is bijna onder, het wordt wat frisser. Ze gaan naar binnen, morgen moet er weer vroeg gewerkt worden.

Op de boerderij is dat de dagelijkse routine. In de stad stijgt de spanning. Oom Abe komt terug uit de Rijnstreek. Hij deed daar goede zaken, er is aardig wat geld verdiend. Hij zegt tegen zijn vrouw en kinderen: ‘Ze verwachten overal het einde van de wereld. Je hoort allerlei dagen noemen. Hier is het 21 juni, ergens anders denken ze dat het in de herfst gebeurt of pas helemaal aan het eind van het jaar.’

Zijn vrouw kijkt verbaasd. ‘Na het midwinterfeest?’

‘Ja, je hoort van alles. Er zijn er ook die volhouden dat er niets van waar is. De ondergang van de wereld is door mensen bedacht,

[p. 118]

zeggen zij. Ik weet het niet meer. Vorig jaar in York las iemand uit de bijbel voor. Wat die man ons liet horen wees wel heel duidelijk op het einde na duizend jaar.’

‘We wachten het maar rustig af,’ zegt zijn vrouw. ‘Ben je nog iemand geld schuldig? Dan kun je dat het best betalen voor die dag, je weet maar nooit.’

‘Ik ben niemand iets schuldig, maar ik krijg wel geld van twee mannen hier. Misschien willen ze nu betalen wat ik vorig jaar al had moeten hebben.’

Hij gaat de stad in en ziet een van die twee mannen. Die man lacht en zegt: ‘Ik ben blij dat ik je zie, jij krijgt nog geld van me.’

‘Al meer dan een jaar,’ zegt oom Abe.

‘Dat weet ik, vorig jaar had ik wat tegenslag. Ik kon je toen niet betalen, nu wel. Hier is het, het is iets meer dan we afgesproken hadden. Dat is voor het lange wachten.’

Oom Abe telt het geld na, bekijkt de munten en zegt: ‘Het is in orde. Je schuld is voldaan.’

Ook bij de tweede man gaat het dit keer vlot. Iedereen wil voor 21 juni vrij zijn van schulden. Er komt zelfs iemand naar oom Abe toe die jaren geleden iets oneerlijks deed. Hij wil hem een bedrag geven, maar dat wordt de koopman toch te gek. ‘Je hebt toen slechte stof geleverd, maar ik heb er nog iets aan verdiend. Het is je vergeven.’

De bedrieger van lang geleden kijkt opgelucht.

Overal in Staveren ziet oom Abe mensen die elkaar geld betalen. Er heerst een golf van eerlijkheid. Alle onrecht van voorbije jaren wordt goedgemaakt. Iedereen wil op de dag waarop de wereld zal vergaan een zuiver geweten hebben.

Thuis zegt oom Abe: ‘Ze moesten elk jaar denken dat de wereld vergaat, dat maakt het zaken doen veel gemakkelijker.’

Het is 21 juni. De laatste dag?

De pastoor heeft al vroeg zijn kerk vol. Hij weet hoe bang iedereen is. Wat zal hij zeggen? In de stad gebeurt niets meer. Iedereen wacht vol spanning wat deze dag zal brengen.

[p. 119]

Auke en Klaske gaan ook naar Staveren. Ze hebben het werk op de boerderij snel gedaan, vader en moeder blijven daar. Die hoeven niet zo nodig naar de kerk. Auke en Klaske willen wel eens zien hoe het nu in Staveren is.

Ze komen in een stille stad. Iedereen is naar de kerk, daar staan de mensen tot in het portaal. Angst is voelbaar. De mensen zijn ervan overtuigd dat het hun laatste dag is. Klaske krijgt het er zelfs benauwd van. Ze gelooft absoluut niet dat vandaag de wereld zal vergaan, maar hier is iedereen bang en dat doet haar wel iets.

Met Auke glipt ze langs de mensen naar binnen. Ze komen helemaal achteraan bij een pilaar en horen de pastoor. Die is net aan zijn preek begonnen. Hij galmt met luide stem: ‘Weest vandaag niet bevreesd! U weet dat koning Salomo een wijze vorst was. Hij kon bij alle mensen zien of ze de waarheid spraken of niet. Dat kwam door een bijzondere ring. Hij kreeg die ring van de engel van gerechtigheid. Als iemand de waarheid sprak lichtte de ring op; was het een leugen, dan werd hij dof. Die ring werd in de tempel bewaard. U bent nu allemaal in de tempel. Als ik op dit moment zo'n ring had en ik zou zeggen “de wereld vergaat vandaag”, dan werd de ring zeker dof.’

Dan roept hij heel luid: ‘Want het is niet waar! De wereld vergaat vandaag niet!’ Iets minder luid voegt hij eraan toe: ‘U hebt in de weken hiervoor al uw schulden betaald. Alle oneerlijkheden zijn uit de wereld. U hebt een zuiver geweten. Ga daar morgen mee door. Blijf eerlijk. Betaal elkaar op tijd, dat is goed. Eens wordt het oordeel over ons allen geveld, zorg dan dat uw geweten zuiver is.’

Er zijn mensen die weglopen, maar weer anderen dringen juist de kerk binnen. In het kerkportaal komt er bijna ruzie, maar iedereen is nu bang. Ze ontzien elkaar, er wordt niet gevochten. De pastoor galmt verder: ‘Veel is er gepraat over duizend jaar. U weet dat er een tekst is waarin staat: want duizend jaren zijn in uw ogen als de dag van gisteren. Er was eens een monnik die daar diep over nadacht. Hij volgde een zingend vogeltje het bos in en

[p. 120]

kwam na een paar uur weer terug bij zijn klooster. Daar was alles veranderd. Niemand kende hem, hij herkende zijn broeders niet meer. In een oud boek vond men dat bijna vier eeuwen eerder een monnik zomaar verdwenen was. Het was deze zelfde man. Hij was voor zijn gevoel maar even in het bos geweest, maar in werkelijkheid waren er eeuwen voorbijgegaan.’

Luid roept de pastoor: ‘Wij weten niet wat duizend jaren zijn, mensen weten niets! Ga door als eerlijke mensen en wees niet bang, er zal u niets gebeuren.’

De kerk stroomt leeg, al gaat de mis nog door. Buiten wordt weer druk gepraat over de ondergang, ja of nee. Sommigen zijn door de pastoor gerustgesteld, maar dat duurt niet lang. De onrust blijft in de stad rondgonzen.

Auke en Klaske gaan naar oom Abe en tante Geeske, daar is het wat rustiger. Ze vertellen wat ze gehoord hebben. Tante Geeske lacht. ‘We weten het, we waren er ook.’

‘Ik wist niet dat er zoveel mensen in een kerk konden,’ zegt Auke. ‘Misschien was het wel een wonder,’ zegt oom Abe lachend. ‘In kerken kan zoveel gebeuren. Er is voor alles een aparte heilige, wie weet is er ook een die kerken groter maakt.’ Ze blijven een tijdje bij oom Abe en tante Geeske, maar willen dan wel weer terug naar hun rustige boerderij.

Ze lopen de stad uit en genieten daarbuiten van de rust. ‘Laten we naar het bos lopen,’ zegt Klaske.

Auke kijkt ernstig. ‘We moeten terug, er is nog veel werk te doen.’

‘Welnee, we zijn een dagje vrij. Je moet niet altijd werken, dan vergeet je te leven. Kom mee, we gaan wandelen.’

Lachend gaan de jongen en het meisje naar het bos. Ze wandelen en zitten dan aan de rand van een open plek dicht bij elkaar. Auke voelt de warmte van Klaske door zijn kleren heen. ‘Ik denk dat we hier geslapen hebben in het jaar van de overval,’ zegt hij. ‘Ik was toen nog klein, ik sliep tussen de koeien om warm te blijven.’

Klaske wordt liever niet aan die tijd herinnerd. ‘Nu zitten we

[p. 121]

hier in de zon, het is mooi weer. We zijn jong, we hebben genoeg te eten en we kunnen plannen maken.’

‘Plannen maken?’

‘Ja. Jij en ik, we moesten maar trouwen, denk ik. Jij bent een man, ik ben een vrouw, we houden van elkaar. Waarom trouwen we niet? Een goed idee.’

Klaske zoent hem. Een zoen zoals Auke nog nooit gehad heeft. Uren blijven ze in het bos, ze vergeten dat het tijd is om te gaan eten. Ze vergeten alles om zich heen, ze zijn er alleen voor elkaar. Het einde van de wereld is ver weg.

Als ze eindelijk terugkomen op de boerderij zegt moeder: ‘Waar waren jullie al die tijd? Bij oom Abe?’

Auke zegt ernstig: ‘Is vader in de buurt? Ik moet iets zeggen.’

Zijn vader komt erbij en dan zegt de jongen: ‘Vader, moeder, Klaske en ik willen trouwen. Zo gauw mogelijk.’

Even is het stil, dan zegt vader lachend: ‘Vandaag kan het niet meer, maar volgende week zal het wel lukken.’

Klaske juicht en omhelst hem. Moeder is nog wat geschrokken. Het is wel snel, ze had liever wat langer gewacht.

Vader ziet het en zegt: ‘Wij waren net zo jong, ben je dat vergeten?’

Dan lacht moeder ook. Ze omhelst Auke en Klaske en zegt: ‘Ik wens jullie een lang en gelukkig leven.’

Daarmee is de beslissing gevallen, de twee jonge mensen zullen trouwen. Klaske heeft weer gekregen wat ze hebben wou.

Die avond zitten ze samen op de rand van de terp, de zon gaat heel mooi onder. Vader en moeder laten ze maar, ze zijn bij het huis gebleven. Ze zien Auke en Klaske, dicht bij elkaar in het late zonlicht. ‘Daar zit mijn opvolger, Maaike,’ zegt vader zacht.

Moeder slaat haar arm om hem heen en zegt: ‘Je bent nog niet dood. Wij worden samen honderd.’

‘Deze winter heb ik gevoeld dat het zomaar afgelopen kan zijn. Dan maakt het je rustig als je weet dat de boerderij doorgaat. Ons bedrijf blijft en Auke is een goede boer.’

Op de rand van de terp praten Auke en Klaske niet. Zij zitten

[p. 122]

dicht bij elkaar, ze voelen de warmte van hun lichamen en zijn gelukkig. Ze zien de zon ondergaan. De maan komt op, dat is prachtig. De hemel is vol sterren. Ze omhelzen elkaar en zinken weg in een eindeloze kus. Zo wordt het middernacht. Klaske staat op en zegt: ‘Zie je wel, de wereld draait door voor ons, voor jou en voor mij.’

Met hun armen om elkaar heen gaan ze naar de boerderij. Auke denkt aan de woorden van zijn broer Jouke: ‘De wereld vergaat pas in 2000.’