Vrijheid en slavernij

Verhaal over het jaar 1000, met nabeschouwing over 2000

[p. 77]

9 Een slavin bevrijd

In de stad York heeft het proces geen opschudding gegeven. Men denkt: Met die Friezen is het altijd wat. Die buitenlanders doen maar waar ze zin in hebben. Willen ze elkaar aan het mes rijgen, prima, als ze maar van ons afblijven.

In de abdij van Maria is Sjoerd wel opgevallen. Ze hebben daar wel vaker veroordeelden, maar een zo zwijgzame man als hij is een uitzondering. Hij doet wat er van hem gevraagd wordt, maar hij vertelt niets over zijn daad. Andere veroordeelden willen altijd praten. Ze moeten hun daad verklaren, ze verdedigen zich. Sjoerd niet, hij zwijgt.

Auke komt bij hem op bezoek. Sjoerd is boos. Dat is de jongen die hem verraden heeft.

‘Wat kom je doen?’ bromt de man die vijf jaar wordt opgesloten in de abdij.

‘Ik kom eens kijken hoe het met je gaat,’ zegt Auke monter.

‘Ik zit hier en dat varken kan naar huis.’

‘Als ik de bloeding van koopman Jaring niet had gestopt, was je een moordenaar geweest.’ Auke is wel geduldig, maar het gemopper van Sjoerd vindt hij vervelend. ‘Als ik niet met je verdediger had gepraat, had je een heel andere straf gekregen.’

Sjoerd knikt onwillig. ‘Op jouw manier heb je je best gedaan.’

Auke zegt nog: ‘De Friezen zouden je veel strenger gestraft hebben. Nu kun je vijf jaar boete doen en dan ben je weer vrij.’

Sjoerd kijkt somber. ‘Dan ben ik vrij, wat heeft het voor zin? Mijn vrouw is lang geleden doodgegaan, ik ben nooit hertrouwd en mijn enige dochter is slavin. Die vijf jaar kom ik wel door, maar wat doe ik daarna?’

Dat weet Auke ook niet. ‘Hoe heette je dochter?’

‘Sjoukje, net als mijn moeder. Als ze nog leeft heet ze nog steeds

[p. 78]

zo. Ze is nu vijftien jaar. Voor een slavin een gevaarlijke leeftijd, voor je het weet wordt zo'n meisje verkocht aan een of andere ouwe viezerik.’ Sjoerd huilt zacht.

Auke legt zijn hand op de schouder van de monnik Sjoerd en zegt: ‘Misschien vind je haar nog eens terug.’

De man voor hem schudt zijn hoofd. ‘Als ik haar zou vinden, heb ik geen geld om haar vrij te kopen.’

Auke wil bijna zeggen wat koopman Jaring beloofd heeft, maar hij doet het niet. Laat dat nog maar even geheim blijven. Zo'n koopman kan er wel spijt van krijgen en dan is het voor Sjoerd de volgende teleurstelling. Toch heeft Auke door dit gesprek een idee gekregen. Hij laat Sjoerd alleen en loopt meteen naar de slavenmarkt.

Daar vraagt hij de uitgestalde koopwaar of iemand het Friese meisje Sjoukje kent. Sommigen begrijpen hem niet, ze kijken hem met verbazing aan. Wie vraagt er nu iets aan een slaaf? Dan komt hij in een achteraf hoekje, daar staan twee mannen en een vrouw. Ze zijn te koop. De mannen staren dof voor zich uit, ze zijn al wat ouder, de vrouw is strijdbaar en jong.

Auke vraagt haar: ‘Kent u een Fries meisje dat Sjoukje heet?

De vrouw kijkt hem boos aan. ‘Ja, die zal ik niet kennen. Die meid papte aan met de boer waar we allebei als slavin werkten. We hoorden bij een abdij, maar ze lieten ons op die boerderij werken. Die monniken hebben zoveel land en overal zitten boeren die niets te vertellen hebben. Het zijn zelf net slaven. Sjoukje wil met die boer trouwen, maar hij heeft niet genoeg geld om haar vrij te maken van die abdij. Mij vonden ze te lastig, ik ben verkocht door de abdij. Ze laten haar ook niet gaan, jonge slavinnen zijn veel geld waard.’

‘Welke abdij is dat?’

‘De abdij van Byland, dat is een eind weg hoor.’

‘Was die Sjoukje uit Staveren afkomstig?’

‘Die naam heb ik wel eens gehoord, haar moeder was gestorven en toen is ze door de Noormannen meegenomen. De man die op haar zou passen liep weg en liet haar alleen. Zo zijn die kerels,

[p. 79]

achteraf hebben ze allerlei heldenverhalen. Is er echt gevaar, dan lopen ze hard weg.’

Auke raakt opgewonden, hij probeert kalm te blijven. ‘Heet haar vader Sjoerd?’

‘Ja,’ zegt de slavin verveeld. ‘Ze praat altijd over hem, dat is zo'n bijzondere man. Het is maar goed dat ze hem niet langer gekend heeft, kerels, allemaal tuig. Ze grijpen je en verder kun je doodvallen.’

‘Kunnen wij samen naar die boerderij gaan?’

De slavin kijkt hem verbaasd aan. ‘Dat moet je aan die koopman daar vragen, ik heb hier niets te vertellen.’

Auke gaat naar de koopman en vraagt of hij met de slavin naar de abdij van Byland kan gaan. De man is verbaasd, het is een Fries. ‘Wat moet je met die lastige Roswitha in de abdij?’

‘Ik denk dat de dochter van Sjoerd daar in de buurt woont. Dat wil ik eerst zeker weten, daarna is er van alles mogelijk.’

‘Je bent nogal met die messentrekker bezig.’

‘Het is een goede man en Jaring heeft hem alles vergeven.’

‘Dat is zijn zaak. Je kan met dat wijf op pad, maar ik moet een goed onderpand hebben. Als ze wegloopt, ben ik mijn geld kwijt.’

Auke toont zwijgend de gouden munt die hij van Jean kreeg. ‘Morgenochtend ben ik hier met twee paarden, dan gaan we op reis, Roswitha en ik.’

‘Als je het met dat wijf aandurft is het mij best, maar ik waarschuw je: het is een heks, dat mens deugt niet. Ze heeft na al die jaren slavernij nog altijd een grote mond, dat is mijn soort niet.’

Auke komt bij Roswitha terug en vraagt: ‘Kun je paardrijden?’ Ze knikt. ‘Ik ben op een boerderij opgegroeid, ik kan alles.’

‘Morgenochtend ben ik hier met twee paarden. We rijden naar de boerderij en praten met Sjoukje.’

Roswitha is nu echt blij. ‘Het is een heel eind, als alles meezit halen we het net in één dag.’

Auke lacht. ‘Het is goed weer, we komen er wel. Ik geef de koopman een duur onderpand, dus loop alsjeblieft niet weg.’

Roswitha kijkt ernstig. ‘Dat beloof ik. Je bent een lieve jongen,

[p. 80]

van mij heb je geen last. Je bent heel anders dan al die kooplui. Vluchten kan ik toch niet. Ik kan nergens heen, wie eenmaal slaaf is blijft dat altijd. Je hebt geen mogelijkheid om opnieuw te beginnen, je hebt geen familie, geen huis, je hebt helemaal niets meer.’ Dat klinkt nogal somber voor de strijdbare Roswitha.

Auke gaat meteen met oom Abe praten. ‘Ik wil morgen naar een abdij hier ver vandaan, daar woont de dochter van Sjoerd.’

Zijn oom kijkt hem verbaasd aan. ‘Ben je nu alweer bezig een slavin te bevrijden? Ik had je nog gezegd... Wat heb je ontdekt?’

Auke vertelt opgewonden wat hij op de slavenmarkt hoorde.

Oom Abe is er niet zo zeker van. ‘Die vrouw kan wel liegen. Ze doet het alleen maar om een kans te hebben weg te lopen.’

‘Nee, ik vertrouw haar. Tegen mij is ze eerlijk.’

‘Dat weet je bij vrouwen nooit, jongen, dat leer je nog wel.’

Na lang heen en weer praten belooft oom Abe dat hij Auke zal helpen. Zij huren twee paarden en er komt een flinke voorraad brood en vlees. Oom Abe informeert of het veilig is op de weg naar de abdij van Byland. Dat is zo. Er is in heel Yorkshire nergens een rover. Dat kan dus geen gevaar opleveren. Auke mag gaan, al blijft oom Abe aarzelen. Die jongen is pas dertien. Hij doet wel alles alleen, maar het is eigenlijk nog een kind. Zal die slavin hem niet bedriegen?

De volgende ochtend is Auke al heel vroeg bij de Friese slavenkoopman. Hij heeft twee paarden, met goede zadels en stijgbeugels. Hij geeft de man zijn gouden munt en rijdt met Roswitha de stad uit, zodra de poort opengaat.

Het is nog vroeg, ze volgen een tamelijk brede weg, die door het wijd golvende land rond York voert. Er zijn veel mensen op die weg: kooplieden met karren, reizende monniken, deftige dames en heren, veel lopend volk. Auke ziet bedelaars, boeren, kooplui die al hun koopwaar op hun rug dragen, iedereen is onderweg. Roswitha wil opschieten en dat komt Auke goed uit. Ze eten brood terwijl hun paarden rustig voortstappen, er is witte wijn in een soort kruik. Dan laten ze hun dieren galopperen. Auke ziet wel dat

[p. 81]

Roswitha veel beter kan paardrijden dan hij. Ze geniet van deze reis. Het is begin september, sommige bomen verkleuren al. Het is droog en zonnig. Ze kunnen opschieten.

Roswitha heeft duidelijk de leiding, Auke vindt dat best en zij geniet ervan. Hij denkt na wat hij verder moet doen. Ze reizen door uitgestrekte bossen, het is hier veel stiller op de weg. Roswitha weet precies waar ze heen gaat, Auke volgt.

‘Als het echt de Sjoukje van Sjoerd is, kan Jaring haar vrijkopen, dan kan ze zelf beslissen of ze met die boer wil trouwen of niet. Nu heeft ze als slavin geen keus, straks als vrije vrouw wel.’ Auke voelt zich gelukkig, als alles goed gaat lukt het hem weer een slavin te bevrijden. Eigenlijk zou hij ook iets moeten doen voor Roswitha, maar hoe? Waar haal je al het geld vandaan om zo'n vrouw vrij te kopen?

Het wordt steeds later, de zon zakt al naar de horizon. Halen ze het nog vandaag? Ineens slaat Roswitha een klein zijpaadje in, ze rijden nu tussen wuivend koren. Auke ziet een abdij, daar gaan ze voorbij. De zon hangt als een grote rode bal boven een heuvel. Ze stappen met hun vermoeide paarden naar boven en met een trots gebaar zegt Roswitha: ‘De boerderij.’

Auke ziet een armzalig hutje, waar een jonge vrouw buiten loopt. Hij rijdt snel naar beneden en roept: ‘Sjoukje!’

De vrouw kijkt op en ziet twee paarden de heuvel afdraven. Ze herkent Roswitha en ziet een jongen die haar in het Fries aanspreekt. ‘Kom jij uit Staveren? Heet je vader Sjoerd?’

De jonge vrouw krijgt tranen in haar ogen als ze haar eigen taal hoort. ‘Ik ben de dochter van Sjoerd, ik kom uit Staveren. De Noormannen hebben me lang geleden meegenomen. Dat komt door die smeerlap Jaring, hij is op tijd weggelopen. Mij liet hij achter. Ik werd slavin en hij redde zichzelf.’

Er komt een achterdochtige boer van een jaar of twintig naar voren. ‘Roswitha, wat kom jij hier doen?’ Het klinkt nogal angstig.

De vrouw op het paard lacht. Ze zegt: ‘Deze jongeman kan iets voor Sjoukje doen, daarom ben ik hier, als gids. Ik kom heus niet terug, hoor.’

[p. 82]

Auke zegt langzaam: ‘De vader van Sjoukje zit voor vijf jaar in de abdij van Maria in York. Dat is zijn straf omdat hij Jaring neerstak. Die Jaring is niet dood, hij heeft spijt dat hij Sjoukje lang geleden alleen achterliet. Hij wil haar vrijkopen. Wat ze daarna doet moet ze zelf weten. Ze kan mee terug naar Staveren.’

Pas bij het woord ‘vrijkopen’ begint de boer op te letten. Auke moet binnen in het lage hutje alles nog eens herhalen en dan beginnen Sjoukje en de boer te begrijpen dat er een wonder gebeurt. Zij kan vrij komen van de abdij.

‘Ga morgen met ons mee naar York,’ zegt Auke. ‘Je kunt dan je vader zien en we maken met Jaring alles in orde.’

‘Die man wil ik nooit meer zien,’ zegt Sjoukje nors.

‘Daar zorg ik wel voor,’ zegt Auke, en hij denkt: ze kan net zo lelijk kijken als haar vader.

‘Dat kan helemaal niet,’ zegt de boer traag. ‘Slavinnen mogen niet zomaar weg, dat moeten we in het klooster vragen.’ Auke wil er diezelfde avond nog op af, maar dat kan ook niet. Pas de volgende dag gaan ze naar de abdij.

Auke praat langzaam en wordt begrepen. Hij regelt alles liever zelf dan het door die trage boer te laten doen. Er is een soort portier.

‘Ik wil praten met de monnik die over de slaven gaat. Het heeft haast.’

Dat laatste woord is hier onbekend. Auke praat eerst met een man die niets te vertellen heeft, en dringt pas helemaal aan het eind van de ochtend door tot de prior van het klooster. Voor de zesde keer vertelt Auke vriendelijk en rustig zijn verhaal. Deze man is wat vlotter van begrip dan zijn monniken. Hij lacht en zegt: ‘Als je kans ziet twee goudstukken bij elkaar te krijgen, kan de slavin doen waar ze zin in heeft.’

Auke schrikt. Twee goudstukken, het lijkt wel de prijs van Klaske. Hoe krijgt hij zo'n bedrag bij elkaar? Toch knikt hij rustig en belooft zo spoedig mogelijk met de slavin of het geld terug te komen. Dan mag Sjoukje in dit zeer bijzondere geval mee naar York.

[p. 83]

‘Je ziet er eerlijk uit,’ zegt de prior. ‘Ik vertrouw je. Heb je die Roswitha bij je? Kun je daar een dag mee omgaan zonder ruzie te krijgen?’

‘O ja, ik laat haar zeggen wat er moet gebeuren, dat vindt ze fijn. Zo schieten we allebei op.’

De abt lacht. ‘Ik wens je alle succes, we zullen voor je bidden.’ Auke moet nog een hele mis uitzitten voor hij weg kan gaan. Pas de volgende ochtend begint de reis naar York.

Het is weer zonnig en helder, gelukkig maar. Auke weet van Frankrijk nog wat reizen in de regen betekent. Voor Sjoukje is er een paard van een buurman. Ze rijden weg zodra het licht is, het gaat vlot. Eten doen ze weer al rijdend en aan het eind van de dag zien ze de torens van York. Auke is moe. Het lange paardrijden maakt hem stijf, hij is het niet gewend. De twee vrouwen schijnen nergens last van te hebben. Ze gaan naar de wijk waar de Friezen wonen en slapen daar. Sjoukje heeft die nacht tijd om na te denken. Hoe zal haar vader eruitzien? Is hij oud geworden? Wat doet ze straks met haar vrijheid? De boer waar ze werkt is lief voor haar, toch zou ze liever wat dichter bij York wonen als haar vader hier vijf jaar moet zitten. Ze probeert te slapen, maar ze blijft denken.

Toch is ze de volgende ochtend fris en blij. Auke gaat met haar naar de abdij van Maria. Sjoukje is van zichzelf al niet groot, en nu lijkt ze steeds kleiner te worden. Ze is bang. Wat zal er daarbinnen gebeuren?

Auke gaat eerst naar Sjoerd en zegt: ‘Ik heb je dochter gevonden, ze werkt op een boerderij van de abdij van Byland. Als je het aandurft, kun je haar ontmoeten.’

Auke ziet de man voor zich huilen. ‘Heb je haar echt gevonden? Wat ben je toch een vreemde jongen. Mijn kleine meisje...’

‘Ze is geen klein meisje meer, Sjoerd. Ze is een jonge vrouw. Schrik niet, ze is veranderd sinds jullie elkaar voor het laatst zagen.’

Dan volgt de ontmoeting. Auke blijft een poosje weg, de emotie

[p. 84]

van vader en dochter is groot. Sjoerd roept: ‘Je lijkt precies op je moeder!’ Sjoukje omklemt haar vader en fluistert: ‘Je bent niets veranderd.’

Als Auke weer binnenkomt zitten ze iets rustiger met elkaar te praten. Sjoerd zegt: ‘Ik zag gisteren Jaring in de ziekenzaal. Hij zegt dat de hele opbrengst van zijn koopwaar voor mij is. We kunnen je vrijkopen, Sjoukje!’

Auke is blij dat de koopman zelf zijn aanbod aan Sjoerd gedaan heeft. ‘Ik ga even met hem praten,’ zegt hij. En dan vraagt hij aan Sjoukje: ‘Wil je met die boer trouwen?’

Zacht zegt ze: ‘Ja. Maar we willen liever hier in de buurt wonen, die abdij daar is zo lastig.’

Auke praat met de gewonde koopman, hij knapt snel op en hoopt aan het eind van de week weer zelf zijn zaken te kunnen doen. Auke noemt het bedrag dat de abdij wil hebben, de koopman kijkt ernstig. ‘Dat is een heleboel geld, we moeten maar eens met ze praten over een lagere prijs.’ Auke had dat wel verwacht, maar hij vindt het niet verstandig. ‘Ik denk dat ze niet minder willen. Afdingen zal hier niet helpen, er moeten twee goudstukken komen.’

De koopman zegt lachend: ‘Dan hoop ik dat er goede klanten zijn, anders redden we het niet.’

Auke gaat weg. Op straat ziet hij de priester die Sjoerd verdedigde voor de rechtbank. Hij vertelt hem wat er gebeurd is. De man is verbaasd. ‘Hoe krijg je het voor elkaar,’ zegt hij. ‘Dit is een hemels wonder, je mag alle heiligen en in het bijzonder Maria wel dankbaar zijn. En nu zouden die mensen liever hier in de buurt wonen?’

‘Dat zegt zij. Wat die boer wil weet ik niet.’

‘Als de vrouw iets wil, volgt de man wel,’ zegt de priester lachend. ‘Loop met mij mee, er is hier net buiten de stad een boerderijtje waar een oude boer en boerin kort na elkaar gestorven zijn. Er is veel aan dat huis op te knappen, maar het is een goed bedrijf. Het hoort bij de abdij.’

‘Zijn die mensen van de abdij lastig?’ vraagt Auke voorzichtig.

[p. 85]

De andere man lacht. ‘Ik weet wat je bedoelt. Ze zijn niet zo lastig als die lui waar ze nu voor werken.’

Binnen een week is alles geregeld. Koopman Jaring belooft het geld bij elkaar te brengen dat nodig is om Sjoukje vrij te kopen. De priester die Sjoerd verdedigde gaat naar de abdij van Byland. Hij zal alles netjes op laten schrijven en hij zal betalen.

Sjoukje is terug naar haar boer. Ze heeft het vervallen boerderijtje gezien, ze wil er wel wonen. Ze zijn jong genoeg om dat huis op te knappen, desnoods bouwen ze een heel nieuwe boerderij. Als het klooster dat goed vindt, moeten ze ook maar zorgen voor stevige bomen en al het andere hout dat nodig is.

Koopman Jaring is zelf alweer bezig met de verkoop van zijn spullen. Hij vraagt hoge prijzen en ondanks het afdingen krijgt hij de twee goudstukken bij elkaar.

Roswitha is tot verbazing van de koopman teruggekomen. Auke krijgt zijn gouden munt weer en de slavin is weer koopwaar. Dat zit Auke niet lekker. Hij vindt het jammer voor Roswitha. Hij is nu vrij vaak op de slavenmarkt, hun stoffen zijn verkocht en pas over een paar weken gaan er weer schepen naar Friesland. Hij ziet dat een jonge winkelier lang met de koopman praat. Die man wil Roswitha kopen en haar in zijn winkel laten werken. Auke ziet wel dat ze dat heel goed kan, maar de slavenhandelaar vraagt een te hoge prijs. Wat vindt oom Abe hiervan?

‘Wil je nu nog meer mensen bevrijden?’ zucht hij.

‘Roswitha heeft me goed geholpen, zonder haar had ik Sjoukje nooit gevonden. Ze is mee teruggegaan, ze had makkelijk weg kunnen lopen. We moeten iets voor haar doen. In die winkel is ze veel beter op haar plaats dan op een boerderij.’

‘Je wilt dus dat ik meebetaal,’ zegt oom Abe. ‘Bedenk wel dat het voor haar de ene slavernij is of de andere.’

Auke lacht. ‘Ik ken Roswitha, die heeft binnen een week de leiding van de winkel, daar kan haar baas dan niets meer aan doen. Hij kan hooguit met haar trouwen.’

Oom Abe praat met de slavenkoopman. Die wil Roswitha eigenlijk wel graag kwijt, hij belooft nog eens met die winkelier te

[p. 86]

praten. Ze worden het eens over een lagere prijs en Roswitha komt in een winkel in York.

Dan gaat het snel. De stille boer en Sjoukje komen naar York. Met de abdij is alles geregeld. Het huwelijk van de boer en zijn Friese vrouw zal in de abdij gesloten worden. Het wordt geen grote plechtigheid, maar haar vader is erbij.

Veel Friezen gaan naar de kerk die dag. Auke ziet dat Sjoerd en zijn vroegere baas Jaring weer heel gewoon met elkaar omgaan. Ze staan zelfs naast elkaar als Sjoukje voor het altaar haar jawoord geeft aan de slome boer naast haar. Bij het weggaan omhelst Sjoukje haar redder. Ze zegt: ‘Bedankt, lieve Auke.’ Ook Sjoerd bedankt Auke, hij doet het op zijn manier. Hij bromt: ‘Dat had slechter kunnen aflopen.’

In de winkel van Roswitha zoekt Auke mooie zijden doeken uit. Een is er voor moeder en de doek met de felste kleuren is voor Klaske. Hij wil betalen, maar Roswitha weigert zijn geld.

‘Je hebt zoveel voor mij gedaan, dat weet ik. Dit krijg je van mijn baas en mij.’

De winkelier kijkt somber, maar zwijgt. Auke begrijpt dat Roswitha hier alles voor het zeggen heeft. Hij had niet anders verwacht.

Met de mooie doeken gaat hij naar oom Abe. Hij heeft mooie cadeaus als hij terugkomt.