Vrijheid en slavernij

Verhaal over het jaar 1000, met nabeschouwing over 2000

[p. 40]

5 Moeizame tocht door de bossen

Op de dag van vertrek denkt Auke helemaal niet meer aan het bootje ver weg op de Rijn. Het regent, hij wordt nat en koud. Zijn muildier is onwillig, dat beest wil helemaal niet op reis. Auke is het met hem eens, maar ze moeten wel. Het is al juni, maar het lijkt meer op herfst dan op zomer.

De Franse kooplieden met hun helpers en de tientallen paarden en muilezels staan klaar bij de stadspoort. Oom Abe gaat naar een deftige man, hij zegt: ‘Heer van Charny, wij zijn klaar om te vertrekken.’

De edelman knikt vanaf zijn mooie paard en vraagt: ‘Hoeveel dieren hebt u bij u?’

‘Twee muilezels voor mijn handelswaar en voor mijn neef en mij ook een muildier, vier in totaal.’

De deftige man knikt. ‘U kunt met mij wel Fries praten, ik versta uw taal. Ik heb in mijn functie in de stad vaak met Friezen te maken.’ Met een wrang lachje voegt hij eraan toe: ‘Ze hebben de naam weerbarstig en wreed te zijn. Sommigen noemen u zelfs het vreselijke zeevolk. Als rechter in Verdun zie ik regelmatig Friezen voor mij verschijnen. U bent een trots volk en u kunt prachtig verhalen vertellen. Ik hoop dat u mij onderweg met een verhaal wilt vermaken.’

‘Dat zal ik graag doen,’ zegt oom Abe lachend vanonder zijn druipende hoed. De deftige man wendt zijn paard en geeft het sein van vertrek. Het is een lange stoet. Er zijn drie karren met aardewerk en wollen stof. Auke ziet een eindeloze rij muilezels en paarden. Elk van die beesten heeft links en rechts een zwaar pak hangen. Dan zijn er minstens veertig mannen op paarden, allemaal bewapend. Zo'n reis is gevaarlijker dan je zou denken, het lijkt wel een leger dat hier klaarstaat.

[p. 41]

[p. 42]

Ze gaan de stad uit en dan begint het getob. Alle wegen zijn veranderd in modderpaden. Het muildier van Auke zoekt zorgvuldig de droogste stukken, dat vindt Auke prachtig. Hij laat zijn rijdier alle vrijheid.

De mannen op de zware karren proberen dat ook, maar raken toch telkens vast in die taaie modderbrij. Wielen zakken weg in de bagger. Vier, vijf mannen zijn nodig om zo'n kar weer in beweging te krijgen. Dan gaat het een tijdje goed, tot er weer een andere wagen wegzakt.

Auke is tot op zijn huid nat, de wind is koud, hij rilt van de kou. Oom Abe komt naast hem rijden. ‘Hoe gaat het met mijn neefje? Heb je het naar je zin?’

Auke bromt iets onverstaanbaars.

Zijn oom lacht. ‘Ja, jongen, regen is niet prettig. Nu is het nog open land, straks komen we in een bos, daar voel je de wind minder. En je moet maar zo denken: na regen komt zonneschijn. Ik heb goed nieuws voor je. De baas van deze reis is de heer van Charny. Hij is rechter in Verdun en hij verstaat Fries.’

Auke knikt en zwijgt. Hij heeft het alleen maar koud. Was hij maar nooit aan deze dwaze reis begonnen. Hij zou zo graag thuis zijn, de warmte van de koeien voelen. De geur van de boerderij, de ruimte van het land. Hier zit je tussen bergen en heuvels, af en toe kun je heel ver kijken, dan ga je weer een dal in en zie je niets. En ben je boven, kun je wat zien, dan voel je de felle wind door je natte kleren tot op je huid. Reizen is ellende.

Ze komen in een groot bos, daar voel je de wind minder. Dat is voor Auke een voordeel, maar de weg is er smaller. De karren raken nog eerder vast in de modder en zijn muilezel moet af en toe met voorzichtige stapjes door diepe plassen waden. Zo diep, dat Auke zelfs natte voeten krijgt. Dat kan er nog wel bij, hij is toch al doornat.

De lange stoet komt niet ver die dag. Het is al schemerig als ze in het dorp Wasselonne aankomen. Daar is een herberg. Auke brengt zijn muilezel naar de stal en wacht af of er iets te eten is. Oom Abe is ook in de stal. Hoe hij het voor elkaar krijgt weet Auke

[p. 43]

niet, maar ineens is er een ketel heet water. Daar gaat een emmer regenwater bij en hij kan zich wassen. Wat een heerlijkheid, hij kleedt zich helemaal uit en stapt in de kuip met lauw water. Hij wordt er helemaal warm van, oom Abe geeft hem een wollen doek en Auke wrijft zich droog.

‘Nu ga ik er zelf in,’ zegt oom Abe. ‘Voordat de anderen het ontdekken. Ik heb een praatje gemaakt in de keuken en voor een mooi stukje wollen stof hebben ze dit water gekookt. Zo kunnen wij ons wassen in Wasselonne. Warm water is goed voor ons. Ik heb ook kou geleden vandaag. Een koopman moet overal tegen kunnen, dat heb je zeker wel gemerkt.’

Ze zorgen voor hun dieren en maken een slaapplaats klaar in de stal, daar is stro genoeg. Oom Abe heeft een heel pak wollen stof, die kunnen ze als deken gebruiken. Auke is stijf van die lange dag op de rug van het muildier. Zadels hebben zij niet, de anderen wel. Ruiters zitten op mooie leren zadels, zelfs knechten op een muilezel hebben een zadel. Alleen de twee Friezen rijden zomaar op de rug van hun muildier.

Dan is er eten. Waar het vandaan komt weet Auke niet. Ze eten met elkaar in een grote zaal. Auke en zijn oom mogen bij de heer van Charny aan tafel zitten. De deftige man uit Verdun ziet hoe gretig Auke eet. Hij zegt in het Frans: ‘Je hebt wel honger zo te zien.’ Oom Abe vertaalt het.

Auke veegt zijn mond af en zegt: ‘Als het tijd is om te eten praten we niet, dat kan daarna wel.’

De heer van Charny lacht. ‘Dat is een echt Friese wijsheid. Hoe oud ben je en hoe heet je?’

Na de vertaling door oom Abe antwoordt Auke: ‘Ik ben dertien jaar en ik heet Auke.’

De heer van Charny zegt lachend: ‘Ik denk dat wij goede vrienden zullen worden, Auke, je bent een echte Fries.’

Tot zijn verbazing begrijpt Auke die hele zin in het Frans. Hij lacht vriendelijk naar de deftige man en zegt: ‘Goede vrienden begrijpen elkaar altijd.’

De heer van Charny herhaalt die zin in het Fries en zegt: ‘Je

[p. 44]

bent een wijze jongen. Je zult het ver brengen in de wereld.’ Daarna praat hij met oom Abe over prijzen en handelswaar. Auke kan dat niet meer volgen, hij eet liever.

Zeer voldaan, warm en goed gevoed gaat hij naar zijn strobed. Auke slaapt al voordat zijn oom gaat liggen.

De volgende ochtend een loodgrijze lucht en nog meer regen. De muilezel kijkt er somber naar en schudt zijn kop. Dit is geen weer om te reizen, toch gaan ze weg. De lange stoet sukkelt verder over modderige paden. Iedereen wordt weer nat en koud.

Pas laat in de middag houdt het op met regenen. Ze naderen de stad Saverne, de zon breekt zelfs door. Auke moet er ondanks alle ellende van het reizen om lachen. Iedereen dampt, in de zon drogen de kleren en rond elke ruiter hangt een wolk waterdamp. Ze blijven buiten het stadje bij een groot klooster, daar zullen ze overnachten.

De heer van Charny zorgt er zelf voor dat Auke en zijn oom een kamertje in het klooster krijgen. Daar kunnen ze slapen, in een kaal hok met twee harde bedden erin en een kruis boven de deur. In de stal is het warmer, denkt Auke. Hij zegt niets, maakt zijn bed klaar en laat zich in de late zon buiten drogen. Dan zorgt hij voor hun vier rijdieren en wacht af. De maaltijd is sober. Voedzaam, maar lang niet zo lekker als gisteren.

Oom Abe ziet hoe Auke kijkt en zegt: ‘Je bent in een klooster, jongen, hier is het niet zo weelderig.’

‘Zou mijn broer alle dagen zo moeten eten?’ vraagt hij.

‘Dat zal wel, en iedere nacht naar de kerk. Dat is het monnikenleven, maar er zijn ook voordelen. Je hebt nooit honger en die kloosters worden steeds rijker.’

Auke knikt, hoe kloosters rijk willen worden, daar weet hij alles van. Hij zou bij Jouke willen zijn, thuis. Vragen hoe het met zijn broer gaat. Hij zou Ridsert willen omhelzen, dat kereltje dicht bij zich voelen. Thuis is ver weg, hij is nu in een klooster ergens tussen Straatsburg en Verdun en morgen wacht weer de bagger van de wegen.

De heer van Charny vraagt of Auke en zijn oom bij hem komen.

[p. 45]

Hij zit in een mooi aangeklede kamer en daar zijn wel allerlei lekkere hapjes. Oom Abe vertelt Friese verhalen, de heer van Charny lacht en Auke eet.

Ze gaan vroeg slapen, morgen bij zonsopgang gaan ze weer verder. De deftige man ziet dat Auke veel eet. Hij zegt: ‘Jij hebt een gezonde eetlust, je zult een grote vent worden.’

Auke begrijpt hem en lacht. ‘Mijn moeder zegt altijd: als je wil groeien, moet je goed eten.’

‘En zijn moeder is mijn zuster, dus u begrijpt wel dat zij een wijze vrouw is,’ zegt oom Abe. Ze lachen en gaan naar hun slaapplaatsen. Auke ziet tot zijn verwondering dat de deftige heer van Charny net zo'n sober hokje heeft als zij. Het bed is hard, maar Auke slaapt. Goed doorvoed en warm, wat wil een reiziger nog meer?

Dagenlang sukkelt de grote stoet verder. Ze gaan over bergen en heuvels, door dichte bossen en na elke etappe is er een plek om te slapen en is er eten. Auke begrijpt niet hoe het kan, hij vraagt: ‘Hoe kan het dat we elke dag voor al die mensen eten hebben?’

Oom Abe zegt: ‘Een groep als die van de heer van Charny heeft al lang tevoren herbergen besproken. Ze weten dat wij komen, bovendien is de oogst hier eerder dan bij ons. We reizen in het gunstigste jaargetijde.’ Dat had Auke ook al gezien. In de bossen zijn soms kleine dorpjes en op de akkers daaromheen is men al volop bezig met de oogst. Niet alles natuurlijk, graan moet nog een tijdje rijpen. Toch is dat vroeg, in Friesland is alles veel later.

Na het stadje Sarrebourg komen ze in een groot bos. Ze moeten heel vroeg op, want in dat bos woont niemand. Ze moeten er helemaal doorheen om een gastvrij klooster te vinden. Gelukkig is het droog en zonnig. De wegen zijn minder nat en de lange stoet gaat snel vooruit. Snel is nog altijd minder snel dan een lopende man, maar het is veel beter dan toen het regende.

Plotseling is er geschreeuw helemaal vooraan in de stoet. Oom Abe schrikt. Dat zijn rovers, hij heeft erover horen praten. Aan Auke heeft hij niets gezegd, die is zo al bang genoeg. Ruiters met hun wapens in de hand rennen langs hen heen naar voren. Daar is

[p. 46]

een groepje van vijf rovers dat de voorhoede aanvalt. Ze hebben niet gezien dat die voorhoede maar enkele ruiters telt uit de grote rij die volgt. Ze schieten pijlen af en raken een van de ridders. De man is gewond, maar blijft met zijn zwaard om zich heen slaan. Hij raakt een jongen, die valt bloedend neer. Niemand let op de gewonde jongen.

Meer ridders komen. Twee rovers vluchten, de anderen worden gedood. Men laat ze langs het pad liggen. Voor een groep gewapende mannen een onbetekenend incident, voor twee rovers de dood. De gewonde ridder wordt verbonden en de lange rij gaat verder.

Auke heeft alleen het geschreeuw gehoord en begrijpt dat er gevochten wordt. Hij komt langs de gewonde jongen, die zielig aan de kant ligt. Auke stapt van zijn muildier af en gaat naar hem toe. Hij bloedt hevig uit een diepe snee dwars over zijn gezicht. Auke weet welke planten zijn moeder gebruikt om bloedingen te stelpen. Die planten groeien hier, hij plukt ervan en legt ze op de wond. Het helpt! De bloeding wordt minder en stopt zelfs. Oom Abe komt er ook bij. ‘Wat doe jij nou?’ vraagt hij.

‘Ik help deze jongen.’

‘Maar dat is een rover.’

‘Het is een aardige jongen, hij is gewond. Ik zorg voor hem. Hij kan op mijn muilezel, ik loop wel. In het klooster is meer hulp mogelijk.’

Zo gebeurt het. De jonge rover gaat op het rijdier van Auke en wordt naar het klooster vervoerd. Monniken verzorgen daar zijn wond en geven hem vloeibaar voedsel. Auke voert hem.

‘Hoe heet je?’ vraagt hij.

‘Jean,’ mompelt de jongen. ‘Ik begrijp het Fries wel, ik was slaaf bij Friese handelaren. Ik heb op een boerderij gewerkt, daar vluchtte ik en toen kwam ik bij de rovers.’

‘Ben je als slaaf verkocht door Friezen?’

Jean knikt.

Voor Auke is dat een schok. Landgenoten die in slaven handelen, wat een idee. Hij vraagt het oom Abe. Die zegt: ‘Er zijn

[p. 47]

mensen die handelen in alles wat geld opbrengt, zijn dat toevallig slaven, dan vinden ze dat ook best. Wacht maar tot we in Verdun komen, daar is de grootste slavenmarkt die ik ken.’

Jean en Auke zijn de rest van de reis steeds bij elkaar. Zodra Jean zich wat beter voelt wil hij ook stukken lopen. Auke zit dan op de muilezel. Meestal loopt Auke, Jean is nog zwak.

Ze praten veel, dat gaat steeds beter. Jean kan zijn mond al veel verder opendoen, hij eet ook weer alles. Auke hoort veel over het slavenleven. Voor hem is dat een volkomen nieuwe wereld. Mensen die overal het smerigste en vervelendste werk krijgen, mensen die als koeien verkocht worden op een markt. Hij hoort het van Jean, maar kan zich nog niet voorstellen wat dat nu echt betekent.

De heer van Charny ziet dat een van de rovers zo gered wordt en hij vindt het goed. Hij prijst er Auke voor. ‘Je bent een goed mens, je zult het ver brengen in de wereld.’

Dat schijnt de man uit Verdun nogal belangrijk te vinden. Auke weet niet wat hij zich daarbij voor moet stellen. Wil hij edelman worden? Nee, hij is liever een vrije boer. Een man die baas is over zijn eigen land en niet elke dag bang hoeft te zijn voor gevechten en overvallen.

Oom Abe merkt dat de heer van Charny de helm mooi vindt. Op een avond na het verhaal geeft hij de helm cadeau. De rechter uit Verdun is verrast. Hij is blij met dit mooie geschenk.

De volgende ochtend staat er een muilezel voor Jean klaar en is er voor ieder van hen een zadel. Auke merkt dat je dan veel minder moe wordt. Hij went ook aan de reis, het rijden op zijn muildier gaat hem steeds gemakkelijker af.

Jean knapt snel op. Auke plukt onderweg de juiste kruiden en verzorgt elke avond de wond. Die heelt snel. Er blijft een diep litteken dwars over het gezicht van Jean, maar hij leeft.

Hij vertelt waar hij vandaan komt. ‘Ik woonde op een klein eiland voor de kust van Denemarken. We werden overvallen door zeerovers, jullie zouden dat Noormannen noemen. Die hebben ons hele gezin meegenomen. We zijn als slaven verkocht aan

[p. 48]

Friezen, ik heb daar lang gewerkt. Ik was nogal handig op een boot en daardoor kon ik blijven. Zo leerde ik jullie taal. Mijn vader en moeder zijn verkocht en mijn broer en zuster ook. Waar ze zijn weet ik niet. Na een paar jaar verkocht die koopman me. Ik werkte op een boerderij, vreselijk was dat, ik wilde daar weg. Ik ben gevlucht. Door de honger moest ik me wel aansluiten bij de rovers. Daarna heb jij mijn leven gered, dat zal ik nooit vergeten.’

Over een stenen brug passeren ze in Metz de Moezel, een brede rivier. Bij smallere riviertjes moeten ze over wankele bruggetjes of gewoon door het water. Jean kent deze streek. Hij werkte hier op een boerderij als slaaf. ‘Ze herkennen me nu niet meer,’ zegt hij lachend. ‘Ik heb van die ridder een ander gezicht gekregen.’

Hij heeft gelijk. Niemand ziet in de jongen met het mismaakte gezicht een gevluchte slaaf. Dat is maar goed ook. Een slaaf die vlucht wordt opgehangen.

De eindeloze reis gaat door, Auke weet niet hoe lang ze al onderweg zijn. Het lijken maanden, maar het zijn ruim twee weken. Dan komen ze in de buurt van Verdun. Het einde van dit deel van de reis is in zicht.

De heer van Charny bedankt oom Abe nogmaals voor de helm, en die zegt dat ze zo blij waren met de zadels en de extra muilezel voor Jean. ‘We moeten elkaar helpen op deze wereld,’ zegt de heer van Charny. ‘Als u mij in de stad nodig hebt, kom dan naar mijn kasteel. Het ligt aan de rivier, net buiten de stad. Ik zal u altijd helpen. Bedankt voor de mooie verhalen.’